Conference committees conference chairs c
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 14,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
811 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Dərgi. Jurnal, almanax. Bu söz Azərbaycan dilində 80-cı illərin sonundan başlayaraq daha tez-tez işlənir. Alınma jurnal termini əvəzinə, türk dilindən götürülmüşdür. Müstəqillik dövrü mətbuatında jurnal sözü ilə paralel istifadə edilir.
dilində işlənmişdir. Sonralar göstərilən mənada səfir sözü ilə paralel istifadə edilmişdir. Bu paralelik indi də qalır. Lakin mətbuatda elçi«səfir» sözü ilə müqayisədə daha çox istifadə olunur. Rəsmi məlumatlarda səfir sözünə üstünlük verilir. Səfir ərəb sözüdür. Bir dövlətin digər dövlətdə olan yüksək dərəcəli diplomatik nümayəndəsidir. –lik şəkilçisinin qoşulması ilə düzəlmiş səfirlik sözü başqa dövlətdəki nümayəndəliyi, bu nümayəndəliyin yerləşdiyi binanı və səfirin yerinə yetirdiyi işi bildirir. Eyni model əsasında elçilik sözü də yaradılmışdır. Diplomatik terminlər lüğətində səfir və elçi ayrı-ayrı terminlər kimi qeyd olunmuşdur. Rus dilindəki polannik diplomatik termini dilimizdə elçi sözü ilə verilmişdir. Polannik-elçi (ikinci dərəcəli diplomatik nümayəndəliyin başçısı. Elçi dövlət başçısının yanında akkreditə olunur). Posol –Səfir (bir dövlətin digər dövlətdə olan ən yüksək dərəcəli nümayəndəsi, elçisi) [181, s.143] Terminlərin verilmiş izahından aydın olur ki, elçivə səfir diplomatik nümayəndə səlahiyyəti dərəcəsinə görə fərqlənir. Səfir daha yüksək dərəcəli diplomatik nümayəndə səlahiyyəti dərəcəsinə görə fərqlənir. Səfir daha yüksək dərəcəli diplomatik nümayəndədir. Sözçü- Bir şəxsin, qurumun işi, fikirləri barədə məlumat verən şəxs anlamındadır. Daha çox müəyyən təşkilatın mətbuat xidməti rəhbəri və ya bu xidməti təmsil edib məlumat yayan şəxs mənasında işlənir. Məlumdur ki, müstəqillik illərində mətbuat vasitələrinin sayının artmasına görə idarə və müssisələrdə, partiyalarda, təşkilatlarda mətbuat xidməti yaradılmışdır. Bu xidmət həm məlumatların qəbulu həm də yayılması ilə məşğul olur.
Azərbaycan dilində söz yaradıcılığı haqqında olan tədqiqatlarda fellərdən ad düzəldən şəkilçilər sırasında –ıntı, -inti, -untu, -üntü də göstərilir. Toplantı ötən əsrin 70-ci illərində çap olunmuş qəzet materialları əsasında tərtib olunmuş Azərbaycan dilinin izahlı lüğətinə daxil edilməmişdir. Hazırda isə termin dilimizdə fəaldır və aktiv lüğət fondunda yer almışdır. Nəticə olaraq deməliyik ki, müasir Azərbaycan dilində xeyli sayda türk mənşəli terminlər mövcuddur. Əslində, türk mənşəli sözlərin və terminlərin ümumişləklik qazanması təqdirə layiq hadisədir və dilə kütləvi şəkildə gələn Avropa mənşəli alınmalara qarşılıq olaraq türk kökənli sözlərə müraciət dilin qorunması naminə məqsədəuyğun addım hesab olunar. Əlbəttə, sürətlə gedən inkişaf prosesi dilə yeni sözlərin gəlməsini zəruriləşdirir. Lakin işləkliyini itirmiş və bir çox hallarda unudulmuş türk mənşəli sözlərə müraciət olunması dildə yeni söz yaratmaqdan daha asan və kökümüzə qayıdış naminə daha uyğun seçimdir. “YEL” MİFOLOGİZMİ HAQQINDA Aynur QARAYEVA Sumqayıt Dövlət Universiteti aynur.qarayeva.1984@mail.ru AZƏRBAYCAN
Hər bir xalqın dilinin zənginliyi, qədimliyi, obrazlılığı, təbii ki, folklor nümunələrində daha aydın və sadə şəkildə ifadə edilir. Alqışlarda, dualarda eşitdiyimiz və tez-tez işlədilən dil vahidlərinin əksəriyyəti mifologizmlərlə bağlıdır və ya başqa sözlərlə ifadə etsək, bu söz və ifadələrin böyük bir qismi inancların aynası olan mifologizmlərin dildə işləkliyinin təminatçısı, dayaq nöqtəsidir. Belə ki, duaların leksikasını toplu şəkildə incələdikdə, təhlil etdikdə, burada mifologizmlərin dominanat mövqedə olduğunu çox asanlıqla sezmək olar. Mifologizmlərin dualarda semantik arxetipin (mifologemin) gerçəkləşdirilməsi iki şəkildə təqdim edilə bilər. Yəni, birinci halda şəraitdən doğan bədahətən deyilən duada hər hansı bir obraza istanad və ya müraciət edilə bilər. İkinci halda isə, adətən, artıq hamıya məlum olan şablon formadan istifadə edilir. Bu kimi mətnlərin əsas özəyi olan mifologizm çoxpilləli bir yaranış yolu keçmiş leksik vaiddir. Belə ki, mifologizm adlandırdığımız
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
812 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan sözlər bu statusu qazanmaq üçün özündə praqmatik, estetik, rəmzilik və magik cəhətləri bir arada birləşdirməli və təqdim etməlidir. Məsələn, qədim türklərin totemi olan “boz qurd” mifoloji varlıq kimi türk xalqlarının əcdadı hesab edilir. Lakin müasir dövrdə “Boz qurd” türkçülüyün rəmzi olmaqla bərabər, eyni zamanda müstəqillik, azadlıq, mərdliyin təbliğində geniş istifadə edilir. Hər bir mifologizmin leksik-semantik quruluşunun təhlili sözlərin müasir dövrdə bu parametrlərdən nə qədər uzaqlaşdığını və qazandığı diferensial xüsusiyyətləri geniş şəkildə araşdırmağa zəmin yaradır. Mifologizmin leksik-semantik quruluşunda 5 səviyyə qeyd edilir: 1) əsas anlayış (özək) səviyyəsi — mifologizmin leksik-semantik quruluşunun özəyi; 2) etimoloji səviyyə — sözün leksik-semantik planının tarixi təhlili; 3) kontekstual səviyyə — digər sözlərlə leksik-semantik əlaqə (sintaqmatik səviyyə) 4) komponentlik səviyyəsi — frazeoloji və sabit söz birləşmələri yaradabilmə potensialı; 5) mental səviyyə — hər hansı bir konkrek mifologizmin semantik arxetiplə əlaqəsi (tarixi kökə bağlılığı qoruyub saxlaması). Məsələn, “yel” mifologizmi bir çox şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrində aparıcı obrazlardan biridir: A Yel baba, Yel baba, Tez gəl, baba, gəl, baba. Sovur bizim xırmanı, Atına ver samanı. Dən dağılıb dağ olsun, Yel babamız sağ olsun. A Yel baba, Yel baba. Qurban sənə, gəl baba. Azərbaycan xalqının islamaqədərki dini görüşlərində əsas mifoloji obrazlardan biri olan “Yel Baba” mifologizmi yalnız mərasim nəğmələrində deyil, eyni zamanda, nağıl və əfsanələrdə də dəfələrlə müraciət edilən obrazlardandır: A yel baba, yel baba, Əlçimimi sal baba (Göyçək Fatmanın nağılı) və s. Dilimizdə bu mifologizmdən daha sonralar törənmiş yelləmək, yellənmək feilləri və yelləncək isimi ilkin semantika ilə bağını fərqli şəkildə təqdim edirlər. Məsələn, bu sözlər arasında “yel” sözü ilə semantik bağın ən güclü olduğu söz “yelləmək” feilidir. Belə ki, bu feil mənaca tərpətmək (əlini yellədi, başını yellədi) mənası ifadə etməklə bərabər, eyni zamanda hava vermək, suni külək əsdirmək mənaları da ifadə edir: Havam çatmır, məni yelləyin (üzümə hava vurun anlamında) (danışıq dilində). “Yel” mifologizmini yuxarıda qeyd edilən səviyyələr üzrə təhlil etdikə bunları söyləyə bilərik: 1) əsas anlayış mistik qüvvəyə malik təbiət hadisəsi, obrazlaşaraq kişi cinsindən olan varlıq kimi qəbul edilir; 2) alınma söz deyil, etimoloji baxımdan qədim türk sözüdür; 3) bir çox frazeoloji ifadələrin və birləşmələrin komponentidir: Ağzından yel alsın və s.; 4) ilkin inanc komponenti kimi fərqli şihafi xalq ədəbiyyatı nümunələrində təsvir olunan mifik obrazdır. Göründüyü kimi mifologizm hər hansı bir təbəit varlığının, hadisəsinin prototipi olmaqla bərabər, eyni zamanda, qrammatik cəhətdən tək və ya cəm, kişi və ya qadın cinsində ola bilər. Mifologizmin semantik tutumunda etimonun təyin edilməsi bu səpkili araşdırmaların əsas qayəsidir, çünki ətraf gerçəkliyin, aləmin dərk edilməsi ilkin olaraq bu leksik vahidlər üzərində qurulub.
Yüklə 14,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|