Chapter 5 new az indd
Yüklə 3,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏLAQƏ YANAŞMASININ QƏBUL EDİLMƏSİNDƏ FAYDALARIN MÜƏYYƏNLƏŞDİRİLMƏSİ CƏDVƏL 1
- Hövzədəki ehtiyatların təkmilləşdirilmiş idarəçiliyindən İqtisadi faydalar •
- Geo-siyasi faydalar •
- Alazani / Qanıx hövzəsindəki ehtiyatların dayanıqlı istifadəsi və idarəçiliyi Gürcüstanda və Azərbaycanda çay ətrafı rayonların inkişafı üçün vacibdir.
- Hövzədəki ehtiyatlar tədricən tükənməyə doğru gedir.
- Alazani / Qanıx hövzəsində müxtəlif ehtiyatlar arasında çoxsaylı əlaqələr vardır.
- Bu dəyərləndirmə hövzədəki ehtiyatların dayanıqlı istifadəsinə və idarəçiliyinə dəstək göstərmək üçün mümkün həll yollarını müəyyənləşdirmişdir.
- Texniki səviyyədə əməkdaşlığın hazırki səviyyəsi yaxşıdır, lakin əlaqənin idarə olunması daha güclü transsərhəd idarəçilik tələb edir.
- Hövzədəki ehtiyatların inteqrə edilmiş şəkildə idarə olunmasında daha intensiv transsərhəd əməkdaşlıq əlavə həqiqi faydalar gətirəcəkdir.
- Nəticə etibarilə, “əlaqəni idarə etmək” üçün daha güclü və daha ardıcıl milli siyasətlərə ehtiyac vardır.
- Bu pilot (sınaq) əlaqə dəyərləndirməsi yalnız hövzədəki ehtiyatların, sahələrarası əlaqələrin, mümkün həll yollarının və
- Alazani / Qanıx hövzəsində transsərhəd əməkdaşlığın gətirəcəyi faydalar və nailiyyətlər bir çox hallarda onun hüdudlarını aşacaqdır.
- Transsərhəd hövzələrdə ehtiyatlardan istifadənin tənzimlənməsi: su, ərzaq
Alazani / Qanıx çayı hövzəsindəki ehtiyatların idarəçiliyinə əlaqə yanaşmasını tətbiq etməklə Azərbaycan və Gürcüstan bir çox faydalar əldə edə bilərlər. Bu faydaların qısa icmalının nəticələri 1-ci Cədvəldə verilir, bundan sonra isə 4-cü fəsildə “Əlaqə yanaşmasının tətbiq edilməsinin faydaları” bölümündə analitik çərçivə təqdim olunur.
ƏLAQƏ YANAŞMASININ QƏBUL EDİLMƏSİNDƏ FAYDALARIN MÜƏYYƏNLƏŞDİRİLMƏSİ CƏDVƏL 1 Alazani / Qanıx Hövzəsindəki ehtiyatların idarə olunmasında transsərhəd əməkdaşlığın faydaları Iqtisadi tədbirlər üzrə İqtisadi tədbirlərdən kənar Hövzədəki ehtiyatların təkmilləşdirilmiş idarəçiliyindən İqtisadi faydalar • Kənd təsərrüfatında məhsuldarlığın və gəlirlərin artması • Dəniz ehtiyatlarının qorunması və artırılması • Daşqınlar və su anbarında çöküntünün əmələ gəlməsi səbəbindən hidroenerji hasilatında itkilərdən yayınma
Içməli suyun təmizlənməsində məsrəflərə qənaət • Daşqınların vurduğu iqtisadi itkilərin azalması • Fövqəladə hallar və ziyanın aradan qaldırılmasında dövlət xərclərinin azalması
Turizm sənayesinin genişlənməsi Sosial və ətraf mühitlə bağlı faydalar • Daxildə havanın daha az çirklənməsi sayəsində sağlamlıq üçün faydalar
Daşqınlar nəticəsində insan tələfatının azalması • İşsizliyin azalması • Yoxsulluğun azaldılması və yaşayış səviyyəsinin yüksəlməsi • Yerli icmalar tərəfindən istirahət üçün istifadə • Meşə arealının qorunması • Karbon məhdudlaşdırması Azərbaycan və Gürcüstan arasında inamın artmasından Regional iqtisadi əməkdaşlığın faydaları • Enerji daşıyıcıların (elektrik enerjisi, təbii qaz, ağ neft kimi) ticarətində artım
Beynəlxalq və Aİ normalarına uyğunlaşdırma • Gürcüstan və Azərbaycan arasında münaqişələrin baş vermə ehtimalının azalması
Alazani / Qanıx hövzəsindəki ehtiyatların dayanıqlı istifadəsi və idarəçiliyi Gürcüstanda və Azərbaycanda çay ətrafı rayonların inkişafı üçün vacibdir. Hövzədə məhsuldar kənd təsərrüfatı torpaqları, cəlbedici landşaftlar, zəngin və yaxşı keyfiyyətli su ehtiyatları vardır. Bu ehtiyatlara güvənən kənd təsərrüfatı və turizm sektorlarının sahilyanı rayonların inkişafına təkan verəcəyi gözlənilir. Kənd ərazilərində enerjiyə çıxış imkanının və əlçatanlığın artırılması kənd yerlərində yaşayış səviyyəsinin yaxşılaşmasına kömək edir.
inkişaf suya olan tələbatı və hövzədən kənar şəhərləri təchiz etmək üçün suyun nəqlini yönəldir,kənd təsərrüfatı və məişətdən çirklənmə səviyyələrini yüksəldir və hidroenerji potensialından istifadəni artırır. Yoxsulluq səviyyəsi azalsa da, bu problem hələ də mövcuddur və odun yanacağı üçün meşələrin qırılması və çay yataqlarına və suvarma infrastrukturuna zəif xidmət səbəbindən, o, eroziya və çöküntünün əmələ gəlməsinə səbəb olur. Eroziya proseslərindən əlavə, kənd təsərrüfatı torpaqlarında daşqınlar da baş verir. 43
çoxsaylı əlaqələr vardır. Enerji-torpaq və torpaq su əlaqələri xüsusilə güclüdür. İkinci dərəcəli əlaqələr də önəmlidir – məsələn, yuxarı hövzədə müasir yanacaqların olmaması odun yanacağın yığılmasına görə meşələrin qırılmasına gətirib çıxararaq torpağın eroziyaya məruz qalmasına və çoküntünün artmasına təsir göstərir, bu da öz növbəsində su ehtiyatlarına və əhaliyə (daşqınlar vasitəsilə), habelə su anbarlarında lillənmə və daşqınlar vasitəsilə enerji hasilatına təsir göstərir. Buna görə də müxtəlif fəaliyyət seçimlərinin fəsadlarının başa düşülməsi sahələr boyu bilvasitə təsirlərə nəzər salınmasını və mümkün olduğu qədər onların nəzərə alınmasını tələb edir.
yatırımlar və beynəlxalq əməkdaşlıq və əlaqələndirmə ilə bağlı həll yolları aiddir.Çox vaxt ardıcıl tədbir paketlərinin işlənib hazırlanması tələb olunur, (məsələn, kənd təsərrüfatına dəstək və ya müasir yanacaqlara keçidin təşviqi ilə bağlı).Əlaqə yanaşması, məsələn, dayanıqlı və çoxməqsədli bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişaf etdirilməsində tədbirlərin seçimi üçün yol göstərir.
olduğu Kür hövzəsi üçün transsərhəd sazişlə bağlı danışıqlar aparır. Bu sazişin yekunlaşması sudan istifadə edən mütəlif sektorların transsərhəd səviyyədə əməkdaşlığa cəlb olunmasına dəyərli imkan yaradacaqdır.
öz resurs bazalarından (məsələn, Gürcüstan meşələri, Azərbaycan qazı) əlavə yararlanmaq, resursların inkişaf etdirilməsini,habelə hövzə miqyasında risk idarəçiliyini optimallaşdırmaq (məsələn, hidroenergetikanın əlaqələndirilmiş şəkildə inkişaf etdirilməsi, daşqınlarla bağlı əlaqələndirilmiş şəkildə idarəçilik), regional iqtisadi inkişaf üçün öz resurs bazalarını effektiv şəkildə qorumaq və yeni iqtisadi imkanlar qazanmaq (məsələn, daha intensiv enerji ticarəti vasitəsilə) şansını verəcəkdir. Bu iki ölkə bir-birindən öyrənmək üçün müəyyən imkanlara malikdir, məsələn, Gürcüstan, odun yanacaqdan müasir yanacaqlara keçidin təşviq olunmasında Azərbaycan təcrübəsindən faydalanacaqdır və Azərbaycan isə ekosistem xidmətlərinin iqtisadi dəyərləndirilməsində Gürcüstan təcrübəsini öyrənə bilər. Nəticə etibarilə, “əlaqəni idarə etmək” üçün daha güclü və daha ardıcıl milli siyasətlərə ehtiyac vardır. Daha geniş mənada, transsərhəd səviyyədə ehtiyatlar və sektorlar arasında dinamika milli inkişafla izah olunur. Sahələrarası planlaşdırmanın gücləndirilməsi lazımdır, bunun üçün daha təkmil informasiya mübadiləsi, habelə sahəvi planlaşdırmanı apararkən sahələrarası təsirləri nəzərə alan mexanizmlər tələb olunur. Azərbaycanda Milli Su Strategiyasının hazırlanması və Gürcüstanın Su haqqında Qanununun yenilənməsi sudan istifadə sektorları arasında əlaqələndirməni gücləndirmək üçün bir imkan yaradacaqdır. Eynilə, Gürcüstanın yeni Enerji Strategiyasının işlənib hazırlanması müxtəlif enerji siyasəti seçimlərinin digər sektorlara (kənd təsərrüfatı, meşəçilik, turizm, şəhər inkişafı) təsirlərini də nəzərdən keçirmək imkanını verəcəkdir Bu pilot (sınaq) əlaqə dəyərləndirməsi yalnız hövzədəki ehtiyatların, sahələrarası əlaqələrin, mümkün həll yollarının və istifadə olunmamış faydaların vacibliyinə dair ümumi icmalı təmin edir. Problemləri həll etmək və imkanlardan yararlanmaq üçün tələb olunan texniki, siyasi və ya idarəçiliklə bağlı tədbirləri və maliyyələşmə variantlarını daha dəqiq şəkildə müəyyənləşdirmək üçün əlavə təhlil, maraqlı tərəflərin iştirakı və planlaşdırma işi gərəkli olacaqdır.
milli səviyyədə əhəmiyyətlidir. Məsələn, daşqınlara əlaqələndirilmiş şəkildə nəzarət üzrə yekun saziş asanlıqla əldə oluna biləcəkdir.
43
Son illərdə daşqınlar zamanı, çay Gürcüstanda yüz hektarlarla kənd təsərrüfatı ərazisini yuyub apararaq özəl fermerlərə məxsus torpaq əraziləri əhəmiyyətli şəkildə azaltmışdır. 13 | 5-CI FƏSIL: ALAZANI / QANIX ÇAYININ HÖVZƏSI Information Service United Nations Economic Commission for Europe Palais des Nations CH - 1211 Geneva 10, Switzerland Telephone: +41(0)22 917 44 44 Fax:
+41(0)22 917 05 05 E-mail: info.ece@unece.org Website: http://www.unece.org Hətta milli səviyyədə su, enerji, ərzaq və ətraf mühit sahələri arasında əlaqələndirmədə çətinliklər mövcuddur, lakin təsirlərin bir ölkədən başqa bir ölkəyə yayıldığı transsərhəd hövzələrdə mürəkəbblik xeyli artır. Bir-birilə qarşılıqlı bağlı olan ehtiyatların idarə olunmasında “əlaqə yanaşması”, səmərəliliyi artırmaqla, mübadilələri azaltmaqla, birgə fəaliyyət qurmaqla və idarəçiliyi təkmilləşdirməklə, eyni zamanda ekosistemləri qorumaqla, su, enerji və ərzaq təhlükəsizliyini gücləndirməyin bir yolu kimi meydana çıxmışdır. Bu nəşr Qafqazda Azərbaycana və Gürcüstana məxsus Alazani / Qanıx Çay Hövzəsində 2013 – 2015-ci illər üçün BMT AİK-in Su Konvensiyası proqramı çərçivəsində aparılan əlaqə dəyərləndirməsinin nəticələrini özündə əks etdirir. Tətbiq olunan metodologiya xüsusilə çox-rejimli təcrübə ilə transsərhəd hövzələrdə əlaqənin dəyərləndirilməsi üçün işlənib hazırlanmışdır və müxtəlif tərəfdaş təşkilatların dəstəyi ilə tətbiq olunmuşdur. Dəyərləndirmənin məqsədi, ümumi ehtiyatlar üçün sahilyanı ölkələrin çoxsaylı ehtiyacları ilə bağlı gərginlikləri yüngülləşdirə biləcək sahələrarası birgə fəaliyyəti və tədbirləri müəyyənləşdirməklə transsərhəd əməkdaşlığa kömək etməkdir. Prosesdə qərarların qəbul edilməsinə dəstək göstərmək üçün müvafiq informasiyanın əldə olunmasına səy göstərilmiş və hövzələrdə müxtəlif təcrübə və əsas iştirakçılar cəlb olunmuşlar. Alazani / Qanıx üçün birgə dəyərləndirmə prosesi çərçivəsində əsas sahələrarası problemləri və həll yollarını müəyyənləşdirmək üçün sahələrarası seminar keçirilmiş, sonra onlar təhlillərlə təfsilatlı şəkildə araşdırılmış və müvafiq sahədə müxtəlif orqanlarla məsləhətləşmələr aparılmışdır. Əlaqənin dəyərləndirilməsinə dair icmalda su, ərzaq və torpaq, enerji və ekosistem xidmətləri və onların idarəçiliyinin səciyyəvi xüsusiyyətləri şərh olunur. Dəyərləndirmədə Alazani / Qanıx hövzəsində müxtəlif hövzə ehtiyatları arasında çoxsaylı əlaqələrin olduğu göstərilir və bu ehtiyatarın inteqrasiyalı idarəçiliyində transsərhəd əməkdaşlığın gücləndirilməsinin əlavə real faydalar gətirəcəyi vurğulanır. Qrafiklərdə müəyyən edilmiş qarşılıqlı əlaqələr göstərilir. İqlim dəyişikliyi və sosial-iqtisadi amillər və sahələrarası inkişaf dinamikasına onların təsirləri də nəzərdən keçirilir. Nəhayət, geniş tərkibdə fayda gətirəcək tədbirlər də açıqlanır. Əlaqəyə dair bu cür həll yolları təşkilatları, informasiyanı, alətləri, infrastrukturu, habelə beynəlxalq əlaqələndirmə və əməkdaşlığı əhatə edir. Həll yollarında vurğulanır ki, siyasi stimullar, iqtisadi vasitələr və digər dəstək tədbirləri düzgün həyata keçirilməli və daha geniş sahələrarası təsirlər nəzərə alınmalıdır. Dəyərləndirmə onu göstərir ki, əldə olunacaq faydalar da sahələr boyu genişlənə bilər. Məsələn, müasir enerji mənbələrinə çıxış imkanının artırılması eroziyanı, daşqınların vurduğu ziyana məruz qalma və biomüxtəlifliyin itməsini azaltmaq məqsədini daşıyan meşələrin bərpası ilə bağlı səylərə əlavə olaraq kənd yerlərində yanacaq kimi odundan istifadəni məhdudlaşdıra bilər. Daha geniş mənada, infrastrukturdan çoxsaylı istifadə potensialını və ekoloji faktorları nəzərə alaraq, daha dayanıqlı inkişaf yolları tapıla və maliyyə vəsaitləri daha səmərəli şəkildə ayrıla bilər. Printed in Geneva - October 2016 - 200 - ECE/MP.WAT/46 (Chapter 5) Transsərhəd hövzələrdə ehtiyatlardan istifadənin tənzimlənməsi: su, ərzaq, enerji və ekosistemlər arasında əlaqənin dəyərləndirilməsi adlı nəşrdən çıxarış Yüklə 3,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|