BöLÜM. 1918-1939-cü illərdə beynəlxalq münasibətlər
Yüklə 2,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
qərbdə qəribə müharibə getdi. Polşanı məğlub etdikdən sonra Almaniya müharibənin aparılması üçün yeni əlverişli şərait qazanmaq məqsədilə hərbi əməliyyatları dayandırmağa tərəfdar olduğunu, Böyük Britaniya və Fransaya qarşı heç bir düşmənçilik niyyətləri olmadığını bildirdi. Lakin Böyük Britaniya və Fransa hökuməti Almaniyanın bu təkliflərindən imtina edərək Balkanlarda və Skandinaviyada geniş hərbi əməliyyatlara başlamağı müzakirə etdilər. ABŞ hökuməti isə müharibənin əvvəlindən bitərəfliyini bəyan etdi. Bitərəflik amerikan hökumətinə manevr etmək imkanı və bəzi üstünlüklər verirdi. Almaniya ilə imzaladığı gizli protokola əsasən SSRİ Almaniyanın Polşaya hücumundan az sonra sentyabrın 17-də şərqdən Polşa ərazisinə girərək qardaşlıq yardımı adı altında Qərbi Ukrayna və Qərbi Belarusiyanı işğal etdi. Beləliklə, Polşa bölüşdürüldü. Brest-Litovskda sovet və alman ordularının birgə paradı keçirildi. SSRİ - Almaniya sərhədləri yenidən fonnalaş- dırıldı. Polyakların müqaviməti qəddarlıqla yatırıldı. Sentyabrın 28- də SSRİ ilə Almaniya arasında dostluq və sərhədlər haqqında müqavilə imzalandı. Müqaviləyə əsasən Polşa sərhədi ləğv edildi. Tərəflər müharibənin törədilməsi üçün məsuliyyəti Böyük Britaniya və Fransanın üstünə yıxdılar. Beləliklə, Avropada müharibəni Almaniya və SSRİ başladı. SSRİ noyabrın 28-də Finlandiya ilə hücum etməmək haqqında müqaviləni ləğv etdi. Noyabrın 29-da isə diplomatik münasibətləri kəsdi. Noyabrın 30-da SSRİ sərhəddə - Kareliya bərzəxində münaqişə yaradaraq Finlandiyaya qarşı müharibə başladı. Finlandiya məğlub oldu. 1940-cı il martın 12-də Moskvada sovet-fin sülh müqaviləsi imzalalandı. Ladoqo gölünün şimal-qərb sahili, Fin körfəzində bəzi adalar və Kareliya SSRİ-yə qatıldı. Müharibə SSRİ-nin Fransa və Böyük Britaniya ilə münasibətlərini kəskinləşdirdi. Bu hərəkətlərinə görə 1940-cı ildə SSRİ Millətlər Cəmiyyətindən qovuldu. Qarşısının alınmadığını görən Almaniya qərb ölkələrinə zərbə 337 endinnək qərarına gəldi. Fransa və İngiltərənin apardığı qəribə müharibə onların özlərinə qarşı çevrildi. 1940-cı ilin aprel ayında Almaniya strateji cəhətdən əhəmiyyətli olan Danimarka və Norveçə zərbə endirdi. Aprelin 9-da Kopenhagen və Oslodakı alman səfirləri ingilis-fransız müdaxiləsinin qarşısını kəsmək üçün Danimarka və Norveçin tutulmasını qəbul etməyi yerli hökumətlərdən tələb etdilər. Danimarka bu tələbi yerinə yetirdi. Finlandiya ilə qonşu olan Norveç hökuməti isə əvvəlcə ölkənin şimalına, sonra Böyük Britaniyaya köçdü. İngilislərin Almaniyanın qarşısını kəsmək cəhdi uğursuz oldu. Norveçin tutulması Almaniyanın Barents və Şimal dənizlərində mövqelərini möhkəmləndirdi. Almaniya Atlantik okeanında nüfuz qazanmaq imkanı əldə etdi. İşğallar nəticəsində SSRİ və Almaniya qonşu dövlətlərə çevrildilər. May ayının 10-da Almaniyanın Belçika və Hollandiyaya hücumu, ingilis-fransız ordularının Qərbi Avropada məğlubiyyətə uğradılması Avropada ciddi narahatlığa səbəb oldu. Niderland hökuməti ölkədən getdi. Ordu isə məğlub edildi. Mayın 28-də Belçika da məğlubiyyətə uğradıldı. Almaniya Belçika, Hollandiya və Lüksemburq ərazisindən keçərək Fransaya hücuma hazırlaşırdı. İyun ayının 5-də Almaniya Fransa üzərinə hücuma başladı. Vəziyyəti belə görən Böyük Britaniya və Fransa İtaliyanın rəhbəri Mussolininin vasitəçiliyi ilə kompromis axtarmağa çalışsalar da bu cəhdlərin elə bir nəticəsi olmadı. Bunun əvəzində İtaliya hökuməti iyun ayının 10-da Fransaya müharibə elan etdi. Böyük Britaniya Fransanın məğlub edilməsinə şübhə ilə yanaşmadığından mövcud vəziyyətdən çıxmaq üçün yollar axtarmağa başladı. İngilis hökumətinin Almaniyaya qarşı Fransa ilə vahid hərbi komandanlıq yaratmaq barədə təklifi fransız hakim dairələri tərəfindən rədd olundu. Fransada Peten hökuməti Almaniyaya barışıq barədə müraciət edərək müharibəni dayandırdığını bəyan etdi. Bu zaman İngiltərədə səfərdə olan fransız hökumətinin üzvü Şari de Qoll isə Londonda radio ilə çıxış edərək Almaniyaya qarşı müharibənin da 338 vam etdirilməsinin zəruriliyini bildirdi. Fransız hökuməti Vişiyə köçdü. İyunun 14-də Almaniya orduları Parisi işğal etdi. Hitlerin əsas məqsədi Fransada almanpərəst rejimi hakimiyyətə gətirmək, Avropada Almaniya başda olmaqla yeni qayda yaratmaq, Fransanı bir sıra mülklərindən məhrum etmək. Böyük Britaniya ilə əlverişli sülh bağlamaqla üstünlük qazanmaq idi. Fransa hökumətindən fərqli olaraq Böyük Britaniya Almaniya qarşısında güzəştə getmədi. Almaniya ilə Fransa arasında birinci dünya müharibəsində Almaniyanın məğlubiyyət barədə sənədin imzalandığı Kompyen meşəsində Retond dəmiryolu stansiyasında iyunun 22-də Fransanın məğlub olması haqqında saziş imzalandı. Fransa hökuməti ağır barışıq şərtlərini qəbul etməyə məcbur oldu. Ölkə ərazisinin 2/3 hissəsi işğalçılar tərəfindən tutuldu; fransız hökuməti ölkə iqtisadiyyatını Almaniyanın ixtiyarına verdi. İyunun 24-də Romada İtaliya - Fransa sazişi də imzalandı. Barışıq şərtlərinə görə Fransa ərazisinin xeyli hissəsi işğal zonalarına bölündü. Əsas sənaye rayonları işğal edildi. Fransa yalnız 100 minlik ordu saxlaya bilərdi. Fransız hərbi əsirləri sülh bağlanana qədər Almaniyada saxlanılmalı idi. İtaliya Fransada işğal zonası ala bilmədi. Avropada hərbi əməliyyatlar başlayandan sonra da Böyük Britaniya Uzaq Şərqdə Yaponiyanı sakitləşdirmək xəttini davam etdirirdi. Bununla belə, Yaponiya ilə ABŞ arasında Sakit okeanda kəskin ziddiyyətlər hökm sürürdü. ABŞ Uzaq Şərq və Sakit okean regionunda Yaponiyanın güclənməsinin əleyhinə idi. 1940-cı ilin yayından başlayaraq Cənub-Şərqi Asiya və Sakit okean rayonunda Yaponiyanın təcavüzkarlıq hərəkətləri genişləndi. Bu isə ABŞ-ın milli maraqları üçün təhlükə törədirdi. Müharibənin başlanması Latın Amerikası ölkələrinin həyatına təsir etdi. Hərbi əməliyyatlar bu ölkələrin Avropa ilə ənənəvi ticarət, təsərrüfat əlaqələrini zəiflətdi. Qərb yarımkürəsində ABŞ- ın rolunun artması üçün əlverişli şərait yaratdı. Müharibə başlayan kimi Panamerika ittifaqı sistemində yeni daimi xarici siyasət orqanı 339 Yüklə 2,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|