BöLÜM. 1918-1939-cü illərdə beynəlxalq münasibətlər
Yüklə 2,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
dəyişikliklərinə imkan verməyəcəklər; bütün xalqların öz müqəddəratını təyin etmə hüququna tərəfdardırlar; Almaniya məğlub ediləcək və nasional-sosializm rejimi tam məhv ediləcəkdir; dövlətlər mübahisəli məsələləri zor gücünə həll etməyəcəklər; dəniz və okeanlarda gəmilər sərbəst üzəcəklər; səmərəli əməkdaşlıq ediləcəkdir və s. Beləliklə, Atlantika xartiyasında dünyanın müharibədən sonrakı quruluşuna dair bir sıra demokratik və mütərəqqi prinsiplər əks olundu. SSRİ də bu xartiyaya qoşuldu. SSRİ-yə hücuma başlayan zaman Almaniya demək olar ki, bütün Qərbi Avropa ölkələrinə nəzarət edirdi. Almaniya və onun müttəfiqlərinin ərazisində 290 mln. əhali yaşayırdı. Həmin ölkələrin güclü hərbi-iqtisadi potensialı var idi. İkinci dünya müharibəsi ərəfəsində Almaniya İranda tutduğu mövqeləri SSRİ- yə hücumdan sonra xeyli möhkəmləndirərək Sovet İttifaqının cənub sərhədləri üçün təhlükə törədirdi. Belə vəziyyət SSRİ və Böyük Britaniyanı Almaniya təhlükəsinə qarşı birgə tədbirlərə sövq etdi. Sovet hökuməti Azərbaycan və Türkmənistana Almaniyanın edə biləcəyi hücumların qarşısını almaq və Bakı neft mədənlərinin təhlükəsizliyini qorumaq üçün hərəkətə keçdi. Verilən notalardan sonra 1941-ci il avqustun 25-də sovet qoşunları İrana daxil olaraq Güney Azərbaycanı tutdu. Yalnız 1942-ci il yanvarın 29-da SSRİ, Böyük Britaniya və İran arasında müvafiq müqavilə imzalandı. Müqaviləyə görə SSRİ və Böyük Britaniya İranın suverenliyini, müstəqilliyini qoruyacaqları, ona iqtisadi yardım göstərəcəkləri, müharibə başa çatdıqdan sonra ordularını bu ölkənin ərazisindən çıxaracaqları barədə öhdəlik götürdülər. Böyük hərbi-siyasi əhəmiyyət daşıyan müqavilə antihitlerçi koalisiya ölkələri ilə İranın əlaqələrini genişləndirdi. Bundan sonra SSRİ, ABŞ və Böyük Britaniyanın qarşılıqlı münasibətləri daha da inkişaf etdi. Sentyabrın 29-dan oktyabrın 1- dək Moskvada üç dövlət nümayəndələrinin konfransı keçirildi. Konfransda Sovet İttifaqına ABŞ və Böyük Britaniya silahlarının. 346 sənaye məhsullarının və ərzağınının göndərilməsi məsələsi müzakirə edildi. Müvafiq protokol imzalandı. Moskva konfransı antihitlerçi koalisiyanın yaradılması və möhkəmləndirilməsində mühüm rol oynadı. ABŞ Lend-liz haqqında qanuna əsasən noyabrın 7-də SSRİ-yə 1 mlrd, dollar istiqraz verdi. 1941- ci ilin qışında Moskva altında sovet və alman orduları arasında döyüşlər getdiyi bir zamanda Yaponiya Sakit okeanda ABŞ-a qarşı hərbi əməliyyatlara başladı. Dekabrın 7-də yapon hərbi dəniz və hərbi hava qüvvələri ABŞ-ın Pörl Harbordakı bazasını bombardman etdi. Hücum nəticəsində ABŞ çoxlu kiçik gəmi və təyyarə itirdi. Bundan sonra ABŞ müharibəyə girdi. Az sonra Yaponiya hərbi hissələri Sakit okeandakı Böyük Britaniya eskadriyasını da bombardman etdi. Çin dekabrın 9-da rəsmi şəkildə Yaponiya və Almaniyaya müharibə elan etdikdən sonra əlverişli beynəlxalq şərait qazandı. Uzaq Şərq və Sakit okean regionunda Çinin rolu xeyli artdı. Hindistan, Avstraliya və Yeni Zelandiyanın da beynəlxalq münasibətlərdə nüfuzu gücləndi. Dekabrın 11-də Almaniya və İtaliya ABŞ-a müharibə elan etdilər. Asiyanın dərinliklərinə doğru Yaponiyanın irəliləməsi Böyük Britaniya mənafelərinə zərbə vurduğundan ingilislərin bu region dövlətləri ilə əməkdaşlığı daha da genişləndi. Sakit okeanda Yaponiyanın rolunu azaltmaq məqsədi ilə dekabrın 19-da ABŞ, Böyük Britaniya və Çin hərbi nümayəndələrinin Çunçində keçirilən konfransında hərbi əməliyyatları əlaqələndirmək barədə razılığa gəlindi. İngilis hökuməti 1941-ci ilin dekabr ayında Almaniyanın müttəfiqlərinə müharibə elan etdi. 1941-ci ilin sonu - 1942-ci ilin əvvəllərində Yaponiya Filippin, Tailand, Birma, Sinqapur və İndoneziyanı işğal etdi. Yaponiya Sakit okean, Uzaq Şərq və Cənub-Şərqi Asiyadakı ABŞ, Böyük Britaniya və Hollandiya mülklərini tutdu. Bu vəziyyət antihitlerçi koalisiyanın fonnalaşdırılması və möhkəmləndirilməsini daha da sürətləndirdi. Böyük Britaniya SSRİ-yə yardım göstərəcəyinə dair yeni saziş imzaladı. Yaponiyanın Pörl Harbora hücumundan sonra Latın Amerikası 347 və Karib dənizi hövzəsi ölkələri (Qvatemala, Honduras, Kosta- Rika, Nikaraqua, Panama, Salvador, Haiti, Dominikan Respublikası və Kuba) 1941-ci il dekabrın 8-12-də Almaniya bloku dövlətlərinə müharibə elan etdilər. Dekabr ayında Venesuela, Kolumbiya və Meksika “ox” ölkələri ilə diplomatik münasibətlərini kəsdilər. Latın Amerikası ölkələrinin hərbi əməliyyatlarda iştirak etmək istəmələrinə baxmayaraq, ABŞ buna imkan vermədi. Çünki onların müharibədə iştirakı vəziyyəti ağırlaşdırar və ABŞ-m qayğılarını artırardı. Həmin ölkələrin əsas vəzifəsi müttəfiqləri ərzaq və digər məhsullarla təmin etmək idi. Hərbi əməliyyatlarda yalnız Braziliya və Meksika iştirak etdilər. Moskva altında Almaniya ordu hissələrinin dayandırılması antihitlerçi koalisiyanın beynəlxalq vəziyyətinə müsbət təsir göstərdi. 1941-ci il dekabrın 22-dən 1942-ci il yanvarın 14-dək Vaşinqtonda ABŞ və Böyük Britaniya rəhbərlərinin görüşündə Arkadiya adı altında müharibənin birgə strateji planını işləyib hazırlamaq, Sakit okeanda və Şimali Afrikada əməliyyatları aparmaq məsələləri müzakirə edildi. Konfransın yekununda tərəflər Almaniyanın başlıca düşmən olaraq qaldığını təsdiq edərək “ox” dövlətlərinə qarşı birgə hərbi əməliyyatlar aparmaq planının layihəsini işləyib hazırladılar. 1942- ci il yanvarın 1-də Vaşinqtonda 26 ölkənin nümayəndələri Birləşmiş Millətlərin bəyannaməsini imzaladılar. Bəyannamədə bu sənədi imzalayan ölkələrin hökumətlərinin Almaniya bloku dövlətlərinə qarşı özlərinin bütün iqtisadi və hərbi ehtiyatlarını birləşdirəcəkləri və düşmənlə separat sülh bağlamayacaqları bildirilirdi. Sənəd antihitlerçi koaliyasiyasınm sıralarını genişləndirdi və möhkəmləndirdi. Yanvarın 15-29-da Rio-de-Janeyroda Amerika dövlətlərinin xarici işlər nazirlərinin üçüncü Məsləhət Məclisi keçirildi. Məclisdə “ox” ölkələri ilə diplomatik münasibətlərin kəsilməsi barədə məsələ müzakirə edildi. Amerika qitəsində “ox” dövlətlərinin təxribatçılıq hərəkətlərinə qarşı birgə fəaliyyəti gücləndirmək qə- 348 Yüklə 2,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|