Biz dünyanın bioloji müxtəlifliyinə real, ölçülə bilən

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin  əsrarəngiz  balıqları  I BIODIVERSITY: A m a z in g   C a s p ia n   F is h e s

Belə  balıqlar çox  böyük miqdar  sidik 

ifraz edirlər.

BALIQLAR NECƏ ÇOXALIR

Bütün  balıqlar  cinsi  yolla  çoxalır. 

Mayalanma adlanan bu proses zamanı 

sperma  kürü  ilə  birləşir.Mayalanmış 

kürüdən  yeni  balıq  əmələ  gəlir. 

Demək olar ki, əksər balıqlarda erkək 

balıqlar sperma,  dişi  balıqlar isə kürü 

istehsal edir. Ancaq həm kürü, həm də 

sperma istehsal edən bir neçə növ balıq 

var.  Yaşadıqları  dövr ərzində  bir  sıra 

balıqların cinsi dəyişilir. Bu dəyişiklik 

nəticəsində  erkək  doğulmuş  balıqlar 

müəyyən dövrdən sonra dişiyə, dişilər 

isə əksinə erkəyə çevrilə bilirlər.

Əksər balıqların kürüsü orqanizm­

dən xaricdə mayalanır. Erkək balıq öz 

spermasını  tökən  anda  dişi  də  öz 

kürüsünü  suya  tökür.  Spermanın  bir 

hissəsinin  bəzi  kürülərlə  birləşməsi 

nəticəsində  mayalanma prosesi  gedir. 

Bu  proses  xarici  mayalanma  adlanır. 

Suya  kürü  və  spermanın  tökülmə­

sindən başlayaraq mayalanmanın başa 

çatmasına  qədər  olan  bütün  proses 

çoxalma adlanır. Bu üsulla demək olar 

ki, bütün sümüklü balıqlar çoxalır.

Köpək  balığı,  skat,  ximer  və 

sümüklü  balıqların  bir  neçə  növü  - 

quppi  və  qambuziyalar  başqa  üsulla 

çoxalır.  Bu  balıqların  kürüsü  dişinin 

daxilində  mayalanır.  Belə  proses 

daxili  mayalanma  adlanır.  Daxili 

mayalanmanın baş verməsi üçün erkək 

və dişi balıqlar cütləşməlidir. Erkəkdə 

spermanı  dişiyə  ötürmək  üçün  xüsusi 

orqan  var.  Mayalandıqdan  sonra  bəzi 

növlər  kürülərini  suya  tökür.  Bəzi

females, and fish born as females may 

later become males.

The  eggs  of most  fish  are  fertilized 

outside  the  female's  body.  A  female 

releases her eggs into the water at the 

same  time  that  a  male  releases  his 

sperm.  Some sperm  come  in  contact

with  some  of  the  eggs,  and  ferti­

lization  takes  place.  This  process  is 

called  external  fertilization.  The 

entire process during which eggs and 

sperm are released into the water and 

the  eggs  are  fertilized  is  called 

spawning.  Almost  all  bony  fish 

reproduce in this way.

Sharks,  rays,  chimaeras,  and  a  few 

bony  fish,  such  as  guppies  and 

m osquito  fish,  reproduce  in  a 

different  manner.  The  eggs  of  these 

fish are fertilized inside the female,  a 

process  called  internal fertilization. 

For  internal  fertilization  to  occur, 

males  and  females  must  mate.  The 

males  have  special  organs  for 

transferring  sperm  into  the  females. 

After  fertilization,  the  females  of

52

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK:  Xəzərin  əsrarəngiz  balıqları

 /  

BIODIVERSITY: A m a z in g   C a s p ia n   F is h e s

dişilər isə  kürülərini  orqanizmlərində 

bəsləyir  və  diri  bala  doğurlar.  Bala 

doğan  balıqlara  köpək  balıqları,  skat 

və quppilər aiddirlər.

Kürii  tökm əyə  hazırlıq  əksər 

balıqlarda hər il çoxalma dövrü olur ki, 

bu zaman onlar bir neçə dəfə kürü tökə 

bilir.  Bəzi  tropik  növlər  isə  bütün  il 

boyu  çoxala bilirlər.  Əksər balıqlarda 

kürütökmə və mayalanma prosesi yaz 

və  yayın  əvvəlində,  suyun  isti  və 

günün  uzun  olduğu  vaxt  baş  verir. 

Çılpaqca,  atlantik  treskası  və  kür 

qızılbalığı  kimi  soyuq  suda  yaşayan 

balıqlar isə payızda və qışda kürü tökür 

və çoxalırlar.

Balıqların  əksəriyyəti  hər  il  eyni 

yerdə  kürü  tökdükləri  üçün  cinsi 

yetişkənliyə çatdıqdan sonra çoxalmaq 

üçün  həmin  yerə  qayıdırlar.  Şirin  su 

balıqları  kürütökmə  yerinə  gəlmək 

üçün qısa məsafə qət edir. Bəzən onlar 

çay  və  göllərin  dərin  yerlərindən 

sahilə  yaxın  olan  dayaz  yerlərə 

keçirlər.  Bir  sıra  balıqlar  isə  kürü­

tökmə  yerlərinə  getmək  üçün  uzun 

məsafə qət edirlər. Məsələn, şirin suda 

yaşayan  Avropa  angvili  qərbi  Atlan­

tikada  yerləşən  kürütökmə  yerlərinə 

getmək  üçün  okeanda 4800  km  (3000 

mil)  məsafə  qət  edir.  Bəzi  növlərin 

erkək  və  dişiləri  öz  kürü  tökmə 

yerlərinə  birgə  gedir.  Bəzi  balıq 

növlərində  isə  erkək  və  dişilər  qrup 

halında  kürü  tökür.  Əksər  erkək  və 

dişilər  xarici  görünüşlərinə  görə 

fərqlənirlər.

Bir  sıra  növlərin  dişiləri  erkəklər­

dən  iri  olur.  Digər  növlərdə  isə 

erkəklər kürütökmə zamanı çox parlaq 

və  əlvan  rəngdə  olur.  Başqa vaxt-

some  species  release  their  eggs  into 

the  water  before  they  hatch.  Other 

females  hatch  the  eggs  inside  their 

bodies  and  so  give  birth  to  living 

young.  Fish  that  bear  living  young 

include  many  sharks,  rays  and 

guppies.

Preparation for  spawning.  Most  fish 

have  a  spawning  season  each  year, 

during which they may spawn several 

times.  But  some  tropical  species 

breed  throughout  the  year.  The 

majority  of fish  spawn  in  spring  or 

early  summer,  when  the  water  is 

warm  and  the  days  are  long.  But 

certain cold-water fish, such as brook 

trout, Atlantic cod and Kura salmon, 

spawn in fall or winter.

Most  fish  return  to  particular spaw­

ning  grounds  year  after  year.  Many 

freshwater  fish  have  to  travel  only  a 

short  distance  to  their  spawning 

grounds.  They  may  simply  move 

from  the  deeper  parts  of  a  river  or 

lake to shallow waters near shore. But 

other  fish  may  migrate  tremendous 

distances  to  spawn.  For  example, 

European freshwater eels cross 3,000 

miles  (4,800  kilometers)  of ocean  to 

reach  their  spawning  grounds  in  the 

western Atlantic.

At their spawning grounds, the males 

and females of some species swim off 

in  pairs  to  spawn.  Among  other 

species, the males and females spawn 

in  groups.  Many  males  and  females 

tell each other apart by differences in 

appearance.  The  females  of  some

53

---