Biokimyadan mühazirələr. MƏRuzəÇİ: prof. Yusifov Nazim Məhəmməd oğlu

Heksozalar.
  Heksozalar  (C
6
H
12
O
6
)  tərkibində  altı  karbon  atomu  saxlayan 
monosaxaridlərdir.  Onlar  tərkibində  olan  funksional  qruplara  görə  iki  yerə: 
aldoheksozalar və ketoheksozalara bölünür.  
Aldoheksozalar  tərkiblərində  aldehid  qrupu  saxlayan  və  ketoheksozalar  isə 
keton qrupu saxlayan monozalardır.   
 
 
 
                                                                                                                                                                                                         
 
 
 
Aldoheksozlara qlükoza, mannoza və qalaktoza, ketoheksozlara isə fruktoza 
aiddir. Bunlar həm açıq zəncirli, həm də qapalı zəncirli siklik birləşmələr şəklində 
olur. Qlükozanın və fruktozanın açıq forması aşağıdakı kimidir: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qlükoza  və  fruktozanın,  eləcə  də  başqa  monosaxaridlərin  açıq  formaları 
Fişer proyeksiyası da adlanır. Heksozların qapalı forması poluasetal və ya qlikozid 
tipli rabitə hesabına yaranır.  
 
Fişer  və  Xeuors  proyeksiyaları  monosaxaridlərin  konformasiyaları-fəza 
quruluşları barədə məlumat verir. Heksozaların konformasiyası sikloheksanınkına 
bənzədiyindən  iki  tipdə:  kreslo  və  vanna  (qayıq)  formasında  olur.  Bunlara 
konformerlər
 deyilir.  
            O  
     C
          
      
│    H
 
    (CHOH)
4
 
     │ 
     CH
2
OH 
   Aldoheksoza 
     CH
2
OH
         
 
      
│    
 
     CO 
     │ 
    (CHOH)
3
 
     │ 
     CH
2
OH 
   Ketoheksoza 
                 O  
          C
          
           
│     H
  
   H─ C ─ OH 
          │ 
HO─ C ─ H 
          │ 
  H ─ C ─ OH 
          │ 
  H ─ C ─ OH 
          │ 
          CH
2
OH 
 
Qlükozanın açıq və 
ya aldehid forması 
          CH
2
OH
         
 
           
│  
 
          C
=
O  
          │  
HO─ C ─H 
          │ 
   H─ C ─ OH        
          │ 
  H ─ C ─ OH 
          │ 
          CH
2
OH 
 
Frukozanın açıq və ya 
keto forması 

---

9 
 
D-qlükoza 
OH 
H 
CH
2
OH 
O 
OH 
HO 
H 
H 
CH
2
OH 
OH 
OH 
H 
OH 
C 
H 
CH
2
OH 
HO 
OH 
O 
OH 
α-D-qlükopiranoza 
H 
H 
H 
C 
C 
C 
C 
O 
H 
H 
H 
H 
HO 
OH  H 
β-D-qlükopiranoza 
OH 
H 
 
 
Pirianoza halqasının konformasiyaları. 
Molekullar kreslo konformasiyasında vanna formasına nisbətən davamlı olur. 
Bu göstərilənlər başqa heksozalara da (qalaktoza, mannoza və qeyriləri) aiddir.  
Müxtəlif şəkərlərin şirinlik dərəcələri aşağıdakı kimidir: 
   Laktoza-16                                 Ksiloza-40 
   Rafinoza-23                               Qlükoza-74 
   Qalaktoza-32                             Saxaroza-100 
   Maltoza-32                                 Fruktoza-173 
Heksozalar  sulu  məhlulda  həm  açıq,  həm  də  qapalı  forma-da  mövcuddur. 
Bunlardan  ən  çox  tsiklik  formadadır.  Məsələn,  qlükozanın  37%-ə  qədəri  α-
D
-
qlükopiranoza, 63% β-
D
-qlükopiranoza formasında olur.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bu formalar dinamikdir, biri digərinə keçir. Bununla yanaşı məhlulun optik 
fəallığı da dəyişilir. Dinamik müvazinət yarandıqda isə stabilləşir.