Biokimyadan mühazirələr. MƏRuzəÇİ: prof. Yusifov Nazim Məhəmməd oğlu

Saxaroza. 
Saxaroza və ya qamış şəkəri qlükoza (α, 
D
-qlükopiranoza) ilə fruktozanın (β, 
D
-fruktofuranoza)  birləşməsin-dən  qlükozid  hidrokidlərinin  qlükozid  rabitəsi  vasitəsilə  əmələ 
gəlmişdir. Onun alınması və kimyəvi tərkibi aşağıdakı kimidir: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Onun  miqdarı şəkər çuğundurunda  27%, şəkər qamışının gövdəsində  20%, 
olur.  Başqa  bitkilərin  yarpaqlarında  və  meyvələrində  çoxlu  miqdarda  saxarozaya 
rast  gəlmək  olur.  Saxaroza  həzm  sistemində  saxaraza  fermentinin  təsiri  ilə 
hidrolizə uğrayıb bərabər miqdarda qlükoza və fruktoza əmələ gətirir.  
         CH
2
OH                                    CH
2
OH 
         
│                                                       │
 
         CO                                           C═O 
         
│                                                              │ 
HO─C─H                                HO─C─H 
         
│                                                       │
 
   H─C─OH                                H─C─OH 
         
│                                                       │
 
   H─C─OH                                H─C─OH                                            
         
│                                                       │
 
   H─C─OH                                H─C─OH 
         
│                                                        │
 
         CH
2
OH                                    CH
2
OPO
3
H
2 
 
Sedoheptuloza                                Sedoheotuloza- 
                                                         7-fosfat 
   C
6
H
12
O
6
    +    C
6
H
12
O
6
    →     H
2
O     +      C
12
H
22
O
11 
Monosaxarid         Monosaxarid                                           Disaxarid 
   
H─C─OH                     CH
2
OH                   H─C                               CH
2
OH 
        │                             │                                    │                  O          │ 
   H─C─OH             HO─C                             H─C─OH                       C 
        │                             │                                    │                               │ 
HO─C─H     O   +   HO─C─H   O               HO─C─H     O          HO─C─H   O 
        │                             │                                    │                               │            
   H─C─OH               H─C─OH                      H─C─OH                 H─C─OH 
        │                             │                                    │                               │ 
   H─C                       H─C                              H─C                          H─C 
        │                             │                                   │                                │ 
        CH
2
OH                   CH
2
OH                         CH
2
OH                      CH
2
OH 
 
α-D-Qlükopira-            β- D-frukto
-                              
Saxaroza 
      noza                          furannoz       
H
2
O   

---

11 
 
HO 
OH 
OH 
H 
H 
H 
H 
O 
O 
O 
CH
2
OH 
HOCH
2
 
CH
2
OH 
β-d-fruktkoza 
α-d-qlükoza 
H
O 
H 
H 
O
H 
Saxarozada,  reaksiyadan  göründüyü  kimi,  qlükoza 
α,  D-
qlükopiranoza, 
fruktoza  isə 
β-D-
fruktofuranoza  kimidir.  Ona  görə  qamış  şəkərinə  1,α,  D- 
qlükopirannozil- 2 β, D- fruktofuranozid də deyilir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qamış  şəkəri  (saxaroza)  felinq  mayesini  reduksiya  etmir,  reaksiya  mənfi 
nəticə verir. Çünki onun molekulunda sərbəst aldehid və keton qrupu yoxdur. 
 
Saxarozanın  tərkibində  asimmetrik  karbon  atomları  olduğundan  optik 
fəaldır.  
Polyarizasiya  müstəvisinin  66,5
0
  sağa  fırladır.  Müxtəlif  amillərin  (ferment-
lər, turşular və s.) təsirindən parçalandıqda yenidən qlükoza və fruktozaya ayrılır, 
invertləşmiş  şəkər  əmələ  gəlir.  Ona  görə  də  polyarizasiya  müstəvisini  sağa 
çevirmədən sola çevirmə daha qüvvətli olur. İnversiya fırlatma istiqaməti dəyişmiş, 
çevrilmiş  deməkdir.  Bu  termin  bəzən  ümumiyyətlə,  disaxaridlərin,  trisaxaridlərin 
(poliozaların)  hidroliz  olunaraq  monosaxaridlərə  çevrilməsini  ifadə  etmək  üçün 
işlənir.  
Saxaroza əsasən şəkər qamışından alınır. Sonuncuda saxarozanın miqdarı 14-
26%. Şəkər çuğundurunda isə 16-20% təşkil edir. Üzümdə saxaroza az: 0,2-1,5% 
olur.  
Saxaroza  şəkər  çuğundurundan  da  alınır.  Bu  isə  ən  çox  Ukraynada, 
Qırğızıstanda, İranda və s. ölkələrdə əkilir.