“BƏYƏNİLMİŞDİR” “TƏSDİq ediRƏM”

6 

 

Semestr 

Cəmi 

Mühazirə  

Məşğələ  

Attestasiya 

lll 

75 

14 

61 

imtahan 

lV 

75 

14 

61 

imtahan 

Cəmi 

150 

28 

122 

 

 

       Proqram aşağıdakı təxmini təqvim-mövzu planı təqdim edilir. 

Laboratoriyadakı reaktivləri,ləvazimatlazı digər şərtəri nəzərə alaraq muvaffiq 

dəyişikliklər aparmaq mümkündür. 

 

 

 

 

 

P R O Q R A M 

1.

 

Üzvi birləşmələrin quruluşu. 

1.1

 

Üzvi  kimyanın  mövzusu.  Üzvi  birləşmələrin  quruluşu  haqqında  anlayışın 

inkişafı. Kimya elminin sənayedə,kənd təsərrüfatında və təbabətdə əhəmiyyəti. 

Əczaçılıq elmində üzvi kimyanın yeri. 

1.2

 

Üzvi  birləşmələrin  təsnifatı  funksional  qruplar  və  karbohidrogen  radikal-ları. 

Üzvi birləşmələrin əsas sinifləri. 

1.3

 

Üzvi birləşmələrin adlandırılması. Müasir nomenklaturanın əsas prin-sipləri. 

1.4

 

Üzvi birləşmələrdə kimyəvi rabitənin növləri. Kovalent σ- və π-rabitələr, ikiqat 

və üçqat rabitələr. 

1.5

 

Molekulda  atomların  qarşılıqlı  təsiri  və  onun  ötürülmə  üsulları.  İnduksiya 

effekti.  Benzoid  (benzol),  qeyri-benzoid  (tsiklopentadienion)  və  heterotsiklik 

(pirrol,  piridin)  birləşmələrinin  aromatikliyi.  Mezomer  effekti.  Elektrondonor  

və  elektronakseptor  əvəzedicilər. 

1.6

 

. Üzvi birləşmələrin fəza quruluşu. 

        Konformasiya-molekulyar modellərin növləri. Stereokimyəvi formullar.     

        Molekulların simmetriya elementləri (ox, müstəvi, mərkəz) və simmetriya    

      əməliyyatları (fırlanm, əksetmə). Xiral və axiral molekullar, assimetrik karbon    

---

7 

 

     atomu-xirallıq mərkəzi. Bir, iki və çox xiral mərkəzli molekulların    

     stereoizomerliyi. Enantiomerlər və diastereomerlər. Enantiomerlərin optiki  

    fəallığı. Rasematlar. σ-rabitəsi ətrafında fırlanma nəticəsində konformasiyanın  

    yaranması. Fırlanmanı çətinləşdirən faktorlar. Nyumenin proyeksiya formaları.  

     Fəza quruluşunun bioloji fəallıqla əlaqəsi. 

1.7

 

Üzvi birləşmələrin turşuluq və əsaslıq xassələri. Brenstet və Lyuis   

    nəzəriyyələri. Üzvi turşular və əsasların növləri.Turşuluğu və əsaslığı təyin  

    edən faktorlar.Turşu və əsas mərkəzləri atomunun elektromənfiliyi və  

     polyarlaşması, əvəzedicilərin elektron effektləri, solvatlaşma effekti. Cod və  

     yumuşaq turşular və əsaslar konsepsiyası. 

1.8

 

 Üzvi reaksiyaların nəticəyə görə təsnifatı (birləşmə, əvəzolma, ayrılma,      

     qruplaşma). Reaksiya mexanizmi haqqında anlayış. İon (elektrofil, nukleofil)  

     və sərbəst radikal reaksiyalar. Fəal aralıq hissəciklərin. (karbokationlar,  

     karboanionlar, sərbəst radikallar) quruluşu. Keçid vəziy-yəti.  Katalitik  

     proseslərdə enerji maneələrinin azalması. Kimyəvi reak-siyaların müasir  

     nomenklaturası haqda anlayış. 

2.

 

 Üzvi birləşmələrin tədqiqat üsulları. 

2.1.

 

Ayırma  və  saflaşdırma  üsulları.  Ekstraksiya,  yenidən  kristallaşdırma, 

müxtəlif qovma növləri, xromatoqrafiya. Maddələrin təmizlik kriteriyası, ərimə 

temperaturu,  qaynama  temperaturu,  sıxlıq,  şüasındırma  göstərcisi,  xromatoq-

rafiyanın göstəriciləri. Funksional kimyəvi analiz.   

2.2. Quruluşu təyin etmək üçün müasir fiziki-kimyəvi üsullar. Elektron və  infra-

qırmızı  spektroskopiya.  Elektron  keçidinin  növləri  və  enerjisi  molekulunda   

atomların titrəyiş növləri (valent, deformasiya). Udma zolağının əsas parametr- 

ləri,  səciyyəvi  tezliklər.  Nüvə  maqnit  resonansı  (NMR)  spektroskopiyası. 

Proton maqnit rezonansı (PMR).   

         Kimyəvi yerdəyişmə. Spin-spin parçalanması. 

---

8 

 

3.    Homofunksional üzvi birləşmələrin əsas sinifləri. 

3.1. Karbohidrogenlər. 

3.1.1 Alkanlar. Adlandırılması. İzomerliyi. Alınması, fiziki və kimyəvi   

     xassələri. Alkanların spektral xüsusiyyətləri. Radikal əvəzolmanın  

     mexanizmi. Sərbəst radikalların əmələ gəlməsi üsulları. Sərbəst  

     radikalların davamlılığına təsir edən amillər. Radikal əvəzolmanın  

     seçiciliyi. Zəncirvari proses haqqında anlayış. Vazelin yağı, parafin 

3.1.2 Tsikloalkanlar. Adlandırılması. Kiçik tsikillərin elektron quruluşu və   

     kimyəvi xassəsinin xüsusiyyəti (birləşmə reaksiyaları). Tsikloalkanların  

     alınması və kimyəvi xassələri. 

     Tsikloheksanın konformasiyası. Gərilmə növləri(bucaq, torsion-gövdə,   

     Van-Der-Vaals). Tsikloheksan konformasiyalarının (kreslo, vanna,  

     yarım-kreslo)enerji fərqləri. Aksial və ekvatorial rabitələr.  

     Tsikloalkanların təyini. 

3.1.3. Alkenlər. Adlandırılması. π-diastereomerlik. Alınması, fiziki və  

    kimyəvi xassələri. Elektrofil birləşmə reaksiyalarının mexanizmi. Birləş-      

    mənin istiqaməti. Karbokationların quruluşu. Radikal birləşmə reaksiyaları    

    haqqında anlayış. Alkenlərin oksidləşməsi (hidroksilləşmə, ozonlaşma).    

    Katalitik  hidrogenləşmə  Alkenlırin təyini. 

3.1.4. Dienlər. Dienlərin növləri. Adlandırılması. Butadien. İzopropen. Elektrofil   

    birləşmə reaksiyaları. Hidrogenləşmə, hidratlaşma, polimerləşmə,   

    polikondensləşmə və s. reaksiyaları. 

3.1.5. Yüksək molekullu birləşmələr haqqında anlayış. Polietilen, polipro-pilen,  

    polibutadien, sintetik və təbii kauçuklar. 

3.1.6 Alkinlər.Adlandırılması. Alınması və xassələri. Alkinlərin spektral   

    xarakteristikası. Elektrofil birləşmə reaksiyaları (halogenləşmə, hidrohalo- 

    genləşmə ,hidrogenləşmə). Kuçerov reaksiyası. Alkin və alkenlərin elektrofil     

---