9
birləşmə reaksiyasının müqayisəsi. Alkinlərin CH-turşuluq xassələri və
əvəzolma reaksiyaları. Asetilenin dimerləşməsi (vinilasetilen) və tsiklo-
trimerləşməsi (benzol). Alkinlərin təyini.
3.1.7. Arenlər. Birnüvəli arenlər. Adlandırılması, alınması və xassələri.
Aromatiklik xassələri. Aromatik karbohidrogenlərin spekral xassələri. Elektrofil
əvəzolma reaksiyalarının mexanizmi. σ və π-komplekslər. Halo-genləşmə,
nitrolaşma, asilləşmə, alkilləşmə, sulfolaşma reaksiyaları. Elektro-fil əvəzolma
reaksiyalarının istiqamət və sürətinə elektronodonor və elektronoakseptor
əvəzedicilərin təsiri. I və II növ əvəzedicilər. Aromatik-liyin itməsi ilə
nəticələnən reaksiyalar: hidrogenləşmə, xlorlaşma, oksid-ləşmə. Benzol, toluol,
ksilollar, stirol. Polistirol. Çoxnüvəli arenlər haqqında anlayış (bifenil,
difenilmetan, trifenilmetan) Arenlərin təyini. Kondensləşmiş arenlər. Naftalin,
antrasen. Aromatik karbohidrogenlərdə kanserogenlik.
3.2. Karbohidrogenlərin halogenli törəmələri. Təsnifatı, adlandırılması
3.2.1. Halogenalkanlar və halogentsikloalkanlar. Alınması. Karbon-halogen
rabitələrinin xüsusiyyətləri (uzunluğu, enerjisi, polyarlığı, polyarlaşması).
Nukleofil əvəzolma, mono- və bimolekulyar reaksiyaların mexanizmi, onların
stereokimyəvi istiqaməti. Halogenlərin spirtlərə, sadə və mürəkkəb efirlərə,
sulfidlərə, aminlərə, nitrillərə, nitrotörəmələrə çevrilməsi Ayrılma reaksiyaları.
Dehidrohalogenləşmə. Dehalogenləşmə, Zaytsev qaydası.
3.2.2. Halogenalkanlar. Allil və vinilhalogenidlər. Alınması və xassələri
3.2.3 Halogenalkenlər. Aromatik nüvədə və yan zəncirdə halogenin mütə-
hərrikliyinin müxtılifliyi, halogenarenlərin alınması, xassələri. Karbohidro-
genlərin halogenli törəmələrinin təyini.
3.3. Spirtlər və fenollar.
3.3.1 Spirtlər. Təsnifatı, adlandırılması, alınması, fiziki xassələrivə spektral
xarakteristikası. Spirtlərin turşuluq xassələri (alkaholyatların əmələ gəlməsi)
10
Spirtlərin amfoter xassələrinin nəticəsi olan molekullarası hidrogen rabitəsinin
yaranması. Spirtlərin nukleofil xassələri. Halogenalkanların, sadə və mürəkkəb
efirlərin alınması. Spirtlərin molekularası və molekuldaxili dehidratlaşması.
Spirtlərin oksidləşməsi. Çoxatomlu spirtlər. Onların kim-yəvi xüsusiyyətləri.
Doymamış spirtlər. Eltekov qaydası. Vinilasetat, poli-vinilasetat, polivinil
spirti. Spirtlərin təyini
3.3.2. Fenollar. Təsnifatı, adlandırılması. Alınması, fiziki xassələri, spektral
xarakteristikası. Turşuluq xassələri, fenolyatların alınması, fenolların nukle-ofil
xassələri. Sadə və mürəkkəb efirlərin alınması. Fenolların oksidləşməsi.
Fenollarda elektrofil əvəzolma reaksiyaları. Halogenləşmə, nitrolaşma,
sulfolaşma, nitrozolaşma, karboksilləşmə Hidroksimetilləşmə. Fenolformal-
dehid qətranı. İonitlər haqqında anlayış. Fenol: 2, 4, 6 trinitrofenol (pikrin
turşusu)α və β-naftollar, pirokatexin, rezorsin, Hidroxinon, flüorqlüssin. Fenollu
birləşmələrin təyini.
3.4. Tiollar (tiospirtlər, merkaptanlar). Adlandırılması, alınması, xassələri.
Tiolların turşuluq xassələri, tiolyatların alınması. Tiolların alkilləşməsi, asil-
ləşməsi, oksidləşməsi (disulfidlər, sulfoturşular) Oksidləşmə-reduksiya reak-
siyaları. Tiolların təyini.
3.5 Sadə efirlər və sulfidlər.
3.5.1 Sadə efirlər. Adlandırılması, alınma üsulları. Efirlərin əsasi xassələri,
oksonium duzlarının əmələ gəlməsi, hidrogenhalogenid turşuları ilə nukle-ofil
parçalanma. Oksidləşmə. Üzvi hidroperoksidlər və peroksidlər haqqında anlayış.
Dietil efiri, anizol, fenetol. Dioksan. Polietilenqlikol. Sadə efirlərin təyini.
3.5.2. Sulfidlər (tioefirlər). Adlandırılması, alınma üsulları. Sulfidlərin
alkilləşməsi, oksidləşməsi (sulfoksidlər, sulfonlar).
3.6. Aminlər.Təsnifatı,adlandırılması. Aminlər və ammonium birləşmə-lərinin
11
stereoizomerliyi. Alifatik və aromatik aminlərin alınması, fiziki və kimyəvi
xassələri. Turşuluq əsaslıq xassələri. Duzların əmələ gəlməsi. Aminlərin əsaslıq
xassələrinin karbohidrogen radikalının quruluşundan asılılığı. Nukleofil
xassələr.ammonyak
və
aminlərin
alkilləşməsi.
Ammoni-um
duzları.
Aminspirtlərin əmələ gəlməsi. Birli, ikili, üçlü alifatik və aro-matik aminlərin
nitrit turşusu ilə reaksiyaları.Aromatik nüvənin reaksiya qabiliyyətinin
fəallaşmasına amin qrupunun təsiri. Aromatik aminlərin halo-genləşmə,
sulfolaşma, nitrolaşma reaksiyaları. Aminlərin təyini.
3.7 Diazo- və azobirləşmələr. Adlandırılması. Diazotlaşma reaksiyaları. Diazonium
duzlarının əmələ gəlməsi,quruluşu tautomerliyi.
Azotun ayrılması və ayrılmaması ilə gedən diazoniumduzlar reaksiyası.
Diazoqrupun hidroksiqrupla, hidrogenlə, sianqrupu ilə əvəz olması reaksiya-ları.
Diazonium duzlarında elektrofil əvəzolma reaksiyalar.
Azoboyalar(metiloranj, qırmızı konqo)və onların indikator xassələri. Rəngin
elektron nəzəriyyəsinin əsas müddəaları.
3.8 Aldehidlər və ketonlar. Adlandırılması. Alifatik və aromatik aldehid və
ketonların alınması, fiziki-kimyəvi xassələri.
3.8.1. Nukleofil birləşmə reaksiyası və onun mexanizmi. Karbonil qrupunun reak-
siya qabiliyyətinə radikalların təsiri. Suyun, spirtlərin, natrium hidrosulfitin,
hidrogen sianidin,metal üzvi birləşmələrin aldehid və ketonlarla birləşmə
reaksiyaları. Hidratların davamlılığina təsir edən faktorlar. Poluasetal və
asetalların yaranmasında turşu katalizatorların rolu. Birli, ikili, üçlü spirtlərin
metal üzvi birləşmələr vasitəsilə alınması. Aldehidlərin polimerləşməsi,
paraform, paraldehid.
3.8.2. Birləşmə-ayrılma reaksiaları. İminlər (Şiff əsasları), oksidlə hidrazonların
arilhidroazonların, semikarbazonların alınması, aldehid və ketonların təyinində
onların rolu. Aldehidlərin ammonyakla qarşılıqlı təsiri (heksa-metilentetramin)
Dostları ilə paylaş: |