“BƏYƏNİLMİŞDİR” “TƏSDİq ediRƏM”

6 

 

 

Təcrid edilmə üsulu və təbiətindən asılı olaraq zəhərli və şiddətli təsirə malik 

maddələrin təsnifatı. 

I. Su buxarı ilə distillə etməklə təcrid olunan zəhərli maddələr 

 

Su  buxarı  ilə  distillə  üsulunun  nəzəri  əsasları:  istifadə  olunan  qurğu, 

quruluşu, iş prinsipləri. Uçucu zəhərlərin təsnifatı.  

  1. Sianid turşusu və duzları. 

 

Bioloji  materialda  sianid  turşusu  və  birləşmələrinin  kimyəvi-toksikoloji 

analizi,  toksikoloji  əhəmiyyəti,  metabolizmi,  orqanizmdə  taleyi.  Meyit 

materialında  parçalanma  və  saxlanması.  Acı  badam  toxumları.  Digər  təbii 

mənbələri. 

  2. Xlor üzvi birləşmələr.  

 

Xloroform,  xloralhidrat,  karbon  4-xlorid,  dixloretan,  etilxlorid  (xloretil), 

onların  kimyəvi-toksikoloji  analizi,  toksikoloji  əhəmiyyətləri,  orqanizmdə  taleyi, 

metabolizmi.  

  3. Alifatik aldehid və ketonlar. 

 

Formaldehid, formalin. Toksikoloji əhəmiyyəti. Kimyəvi-toksikoloji analizi. 

Aseton və kimyəvi-toksikoloji analizi.  

  4. Spirtlər. 

 

Metil, etil, izoamil spirtləri, etilenqlikol. Spirtlərin məhkəmə-tibbi ekspertiza 

təcrübəsi  üçün  əhəmiyyəti.  Müxtəlif  tədqiqat  obyektlərindən  spirtlərin  təcrid 

edilməsi, vəsfi və miqdari təyini. Etil spirtinin tənəffüslə xaric olan havada, qanda, 

sidikdə  və  daxili  üzvlərdə  miqdari  təyini.  Etil  spirtinin  orqanizmdə  və  meyitdə 

saxlanması. Spirtlərin toksikoloji əhəmiyyəti. 

  5. Karbon turşuları.  

 

 Sirkə  turşusu,  toksikoloji  əhəmiyyəti,  kimyəvi-toksikoloji  analizi.  Sirkə 

turşusunun anhidridi. 

  6. Bir atomlu fenollar və törəmələri. 

 

 Karbol  turşusu,  krezollar,  trikrezol,  orto-dinitrokrezol.  Onların  toksikoloji 

əhəmiyyəti.  Kimyəvi-toksikoloji  analizi.  Fenolun  sidikdə  analizi.  Orqanizm  və 

meyit materialında taleyi. 

---

7 

 

 

 

II. Minerallaşma üsulu ilə təcrid olunan zəhərli maddələr 

 

Ümumi  xarakteristikası.  Bioloji  materialın  minerallaşmasının  vacibliyinin 

nəzəri cəhətdən əsaslandırılması. Müasir analitik üsullarla metalların analizi. Metal 

zəhərlərin orqanizmin tərkib hissəsi ilə qarşılıqlı təsiri.Orqanizmdə taleyi. 

 

Kimyəvi-toksikoloji  analiz  təcrübəsində  tətbiq  edilən  ümumi  və  xüsusi 

minerallaşma  üsulları,  onların  mahiyyəti.  Minerallaşma  prosesinin  bəzi  nəzəri 

əsasları.  Denitrasiya  və  əhəmiyyəti.  Atom-absorbsion  spektroskopiya, 

induktiv 

əlaqəli plazmalı

 mass-spektrometriya üsulları.  

 

Metal zəhərlərin ardıcıl analizi və qüsurları. 

 

Fərdi analiz üsulu, onun nəzəri cəhətdən əsaslandırılması. 

 

Fərdi analiz üsulunun mahiyyəti və üstün cəhətləri. 

1.

 

Barium və qurğuşun, müvafiq birləşmələri, toksikoloji əhəmiyyəti, vəsfi və     

    miqdari təyini. 

  2. Manqan, xrom və gümüş birləşmələri, kimyəvi-toksikoloji analizi. 

  3. Mis, stibium və arsen, toksikoloji əhəmiyyət kəsb edən birləşmələri, onların  

       tətbiq sahələri. Arsenin tibbdə tətbiqi. Orqanizmdə rolu. Kimyəvi-toksikoloji  

      analizi və nəticənin obyektiv qiymətləndirilməsi. 

  4. Bismut, kadmium, sink və tallium birləşmələri və onların kimyəvi-toksikoloji   

      analizi. 

  5. Civə, onun üzvi və qeyri-üzvi birləşmələri, toksikoloji əhəmiyyəti. Civənin  

      qeyri-üzvi birləşmələrinin təcrid olunma xüsusiyyətləri. Kimyəvi-toksikoloji     

      analiz və nəticənin obyektiv qiymətləndirilməsi. 

 

Civənin üzvi birləşmələrinin təcrid edilməsi, vəsfi və miqdari təyini, heyvan 

və bitki mənşəli obyektlərdə aparılan tədqiqat. 

III. Su ilə təcrid olunan maddələr 

 

Mineral turşular, qələvilər və duzlar. Toksikoloji əhəmiyyəti. Nümayəndələri 

(sulfat,  nitrat,  xlorid  turşuları,  qələvilər,  ammonyak,  nitrit  duzları).  Kimyəvi-

toksikoloji analizinin xüsusiyyətləri. Obyektiv qiymətləndirmə. 

---

8 

 

IV. Bilavasitə bioloji materialda təyin olunan zəhərli maddələr 

          Qaz  şəkilli  zəhərlər.  Dəm  qazı,  onun  toksikoloji  əhəmiyyəti.  Kimyəvi-

toksikoloji  analiz  xüsusiyyətləri.  Hidrogen-sulfid  və  onun  kimyəvi-toksikoloji 

analizi. 

V. Xüsusi üsullarla təcrid olunan zəhərli maddələr 

Halogenlər: brom, yod, xlor, xloramin. Ümumi xarakteristikası. Toksikoloji 

əhəmiyyəti. Kimyəvi-toksikoloji analizi. 

VI. Turşulaşdırılmış su və turşulaşdırılmış spirtlə təcrid  

edilən zəhərli maddələr 

 

Bu  qrup  maddələrin  ümumi  xarakteristikası.  Təcrid  edilmə  üsulları. 

Üsulların  təkmilləşdirilmə  sahəsində  alimlərin  xidmətləri.  Tətbiq  edilən  üsulların 

mahiyyəti. Stas-Otto üsulu. Şvaykova üsulu. Kramarenko üsulu. Müsbət və mənfi 

cəhətləri.  Müxtəlif  amillərin  –  pH,  həlledici,  turşu,  elektrolit  və  s.  təsiri.  Təcrid 

edilmiş maddələrin kənar qarışıqlardan təmizlənməsi və skrining aparmaqla vəsfi 

sübutu.  Xromatoqrafiya  və  spektroskopiya  üsullarının  zəhərlərin  vəsfi  və  miqdari 

analizində tətbiqi. 

a)

 

Turş məhluldan xloroformla ekstraksiya olunan maddələr 

Kimyəvi-toksikoloji analiz təcrübəsində turş mühitdən xloroformla ekstraksiyanın 

vacibliyi. Zəhərlərin skrining analizi. 

1.

 

Xromatoqrafiya  (nazik  təbəqədə  xromatoqrafiya,  qaz-maye  xromatoqrafiyası, 

yüksək effektli maye xromatoqrafiya) və spektroskopiya (UB-, İQ-, NMR- və 

kütlə  spektroskopiyası)  üsullarının  zəhərlərin  vəsfi  və  miqdari  analizində 

tətbiqi. 

2.

 

Salisil turşusu (natrium-salisilat, asetilsalisil turşusu, metilsalisilat, salisilamid) 

və  barbitur  turşusunun  törəmələri  (fenobarbital,  heksenal,  tiopental-natrium, 

benzonal, benzobamil). Kimyəvi-toksikoloji analizi. Xromatoqrafiya üsulu ilə 

analiz. Toksikoloji əhəmiyyəti, metabolizmi, orqanizmdə taleyi.  

b)

 

Qələvi məhluldan xloroformla ekstraksiya olunan maddələr 

---