Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 8,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
Xəqani ABASOV 342 1) Tədricilik metodu Bir çox məlumatın, bilginin eyni anda verilməsi psixoloji və pedaqoji prinsiplərə ziddir. Elmi bilgi zaman keçdikcə az-az verilməlidir ki, zehində yer etsin, yaxşı qavranılsın və yadda qalsın. Bilginin bir anda və çox verilməsi öyrənən şəxsi əzbərçiliyə məcbur edər, onu məsələnin mahiyyətini düşünməkdən uzaq qoyar. Az-az sızdırılan elmi bilgini isə tələbə həm asan qəbul edər, həm də onu təkrar etməklə və düşünməklə yaxşı qavrayar. Bu psixoloji məqamı çox gözəl dəyərləndirən Peyğəmbər (s) öyrədərkən tədricilik metodundan daim istifadə etmişdir. Başqa sözlə, İslamın 23 ildə zəfər qazanmasının səbəblərindən biri də budur. 8 Rəsulallah (s) hər gün yeni bir dini bilgi verir, yeni bir qayda öyrədirdi. Ancaq bu bilgilər əvvəlki bilgilərə əlavə olunaraq vəhdət təşkil edirdi. Səhəbələr Peyğəmbərdən (s) öyrəndiklərini öz ailələrinə, qohumlarına, yaxınlarına öyrədirdilər. Əgər eyni vaxtda çoxlu məlumat verilsəydi, onu yadda saxlamaq, başqalarına öyrətmək səhabə üçün çətin olardı, ümumiyyətlə mümkün olmazdı. Rəsuli Əkrəm həm də insanların psixoloji vəziyyətini yaxşı bilən bir psixoloq idi desək, yanılmarıq. Öyrətdiyi şəxslər nəyi öyrənməyə hazır olublarsa, onlara o qədərini öyrədib, nəyi soruşublarsa, ona cavab verib. Həmsöhbətini bezdirməyib. 9 Misal olaraq Buxarinin Səhihində keçən hədisi göstərmək olar: “Bir dəfə Nəcid tayfasından üstü-başı dağınıq şəkildə bir bədəvi gəldi və Peyğəmbərlə (s) aralarında belə bir dialoq keçdi: - İslam nədir? - Gündə beş vaxt namaz qılmaqdır. - Bu namazlardan başqa etməli olduğum nə isə varmı? - Xeyr, Ancaq nafilə olaraq qılmaq istəsən, qılarsan. Bir də Ramazan orucu var. Bu sorğu-sualla davam edən söhbətdə Rəsulallah (s) zəkatı da əlavə etmişdir. Həmin şəxs: “Vallahi bundan nə artıq, nə də əskik edərəm”, dedi və çıxıb getdi. 8 Bayraktar, a.k.ə. 65 9 Kandemir, a.k.ə. 389 Məhəmməd Peyğəmbərin (s) təhsil metodları 343 Peyğəmbərimiz (s): “Əgər düz deyirsə xilas oldu”, buyurdu. 10 Dialoqdan aydın olduğu kimi, Rəsulallah (s) qəribə görünüşlü, səfil görkəmdə olan bu bədəviyə qarşı fərqli davranmış, onun psixoloji vəziyyətinə görə bir metod tətbiq etmiş və yaxşı başa düşsün və qavrasın deyə, bilgiləri sıra ilə və tədricən vermişdir. 2) İsticvab (sual-cavab) metodu Rəsulallah (s) səhabəni həm də istacvab, yəni sual-cavab metodu ilə öyrətməyə çalışmışdır. O, ilk sualın səhabədən gəlməsini istəmişdir. Yəni səhabənin daim təşəbbüskar, öyrənməyə həvəsli olmasını istəmiş və bunu tələb etmişdir. Kitablarda rəvayət edilən belə bir hədis vardır: Rəsulallah (s) bir gün səhabələrin yanına gəldi və dedi: “Mənə sual verin”. Bu zaman heç kimin tanımadığı bir şəxs gələrək əyləşdi və soruşdu: “İslam nədir, ya Rəsulallah?” Rəsulallah (s) “Allaha ortaq qoşmamaq, namazı düzgün qılmaq, zəkat vermək, Ramazan orucunu tutmaqdır” deyə cavab verdi. Həmin şəxş də bunu təsdiq etdi və Rəsulallaha (s) iman, ehsan və qiyamətin nə zaman qopacağı barədə suallar verdi və sonra çıxıb getdi. Rəsulallah (s) yanındakılardan həmin şəxsi onun yanına çağırmalarını istədi. Səhabələr onu axtarsalar da, tapa bilmədilər. Bundan sonra Rəsulallah (s): Bax, O, Cəbrayıl idi. Öyrənməyinizi istədi. Çünki siz öyrənmək üçün soruşmadınız” buyurdu. 11 Türk İslam alimi F.Bayraktara görə, buradan bir çox tərbiyəvi nəticələr çıxarmaq mümkündür. Bunlardan birincisi tələbələri sual verməyə, bilmədikləri şeyləri soruşmağa təşviq etməkdir. Belə olan halda, tələbə öyrəndiyini daha yaxşı yadda saxlayacaq. Çünki tələbə öz istəyi ilə öyrəndiyi mövzuları tez qavrayır, gec unudur. İkinci nəticə öyrənilən mövzunun öyrənənlərə praktiki izahı ilə bağlıdır. Xüsusilə dini öyrənən şəxs dini vacibatları təkcə eşidərək deyil, həm də görərək qavrayır. Yuxarıda zikr edilən hədisdən də göründüyü kimi Məhəmməd Peyğəmbər bu metoddan şəxsən istifadə etmiş və buna təşviq etmişdir. 12 10 Buxari, , a.k.ə. iman, 34 11 Müslüm, , a.k.ə. iman 1 12 Bayraktar, , a.k.ə. 67 Xəqani ABASOV 344 Bu metod səhabədən bir çoxunun xoşuna gəlib. Necə ki, Müslimin hədis kitabında Ənəs bin Malikdən gələn bir rəvayətdə Ənəs belə deyir: “Biz Rəsulallaha hər-hansı bir sual verməkdə çəkinirdik. Buna görə də, səhradan ağıllı bir adamın gəlməsi və bizlər dinləyərkən Rəsulallaha sual verməsi xoşumuza gələrdi”. 13 Cəbrayılla bağlı olan bu hədisin əslində elə səhabəni dini mövzularda bilmədikləri şeyləri soruşaraq öyrənmələrinə təşviq etmək baxımından çox əhəmiyyətli olduğunu görürük. Səhabə ayə və hədislərin mənalarının daha da aydınlaşması üçün sual verməkdən çəkinirdi. Cəbrayıl hədisi, xüsusilə dini mövzuları daha dərindən və düzgün öyrənmək üçün Peyğəmbərə (s) sual verməyin əslində vacib olduğunu açıqlamaq üçün varid olmuşdur. Sual-cavab metodu həzrəti Peyğəmbərin (s) ən çox müraciət etdiyi metoddur desək, yanılmarıq. O, səhabəyə sual verər, cavabı həmsöhbətin- dən gözləyər, sonra isə əsl cavabı özü verərdi. Həmsöhbətin diqqətini mövzuya çəkmək, onun bilgisini ölçərək, öyrədəcəyi şeyi onun bilgisinə uyğun formada öyrətmək baxımından sual-cavab metodunun iki faydası vardır. Sual-cavab metoduna nümunə kimi çoxlu hədislər vardır. Bunlardan birində belə rəvayət edilir: İbn Ömərdən rəvayət edildiyinə görə Həzrəti Peyğəmbər bir gün belə buyurdu: “Ağaclar içində elə bir növ vardır ki, yarpaqları heç vaxt düşmür. O, eynilə müsəlmana bənzəyir. Söyləyin görüm, nədir o?” Məclisdə olanlar müxtəlif ağacların adların adlarını sadaladılar. Ağlıma xurma ağacı gəlsə də, yaşım kiçik olduğundan bunu deməyə cəsarətim çatmadı. Səhabələrin suala düzgün cavab vermədiklərini görən Həzrəti Peyğəmbər (s): “O, xurmadır” dedi. 14 Göründüyü kimi, O, verdiyi sualla əvvəlcə məclisdəkilərin diqqətini mövzuya yönəltmiş, sonra da cavabını özü verərək öyrətmək istədiyini sadə, amma yaddan çıxmayacaq gözəl bir misalla öyrətmişdir. Öyrənən şəxsə, tələbəyə sual verməyin əhəmiyyəti aydındır. Ancaq bunun müəyyən məqsəd üçün edilməsi təhsil metodlarının ən önəmlilərindəndir. 13 Müslüm, , a.k.ə. iman, 3 14 Buxari, , a.k.ə. elm, 14 Yüklə 8,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|