Azяrbaycan mиllи elmlяr akademиyasы
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
147 NƏTİCƏ Araşdırmalardan bir daha aydın olur ki, Azərbaycan və Türkiyə xalqları bir-birləri ilə qədim və möhkəm etnik- mənəvi bağlılığa malikdir. Bu doğmalıq onları tarixin bü- tün dövrlərində mədəni və mənəvi cəhətdən yaxınlaşdırmış, əksər olaylarda əlbir fəaliyyət göstərmələ- rinə səbəb olmuşdur. Həmin yaxınlıq və doğmalığın daima gündəmdə qalmasında hər iki xalqın ədəbiyyat və mədəniyyət xadimləri də yaxından iştirak etmişlər. Belə şairlərdən biri də Əhməd Cavaddır. Türkçülük özünün türklüyünü anlayaraq, türk xalq- larının bütövlüyü uğrunda çalışmaqdırsa, o zaman Əhməd Cavadın bütün fəaliyyətini və yaradıcılığını türkçülüyə xidmət kimi dəyərləndirə bilərik. Ə.Cavad ictimai-ədəbi fikirdə istiqlal ideyalarının poetik və publisistik təbliğində fəal iştirak etmiş, bu məq- sədlə çoxlu şeir, poema, məqalələr yazmış, alovlu çıxışlar etmiş, lazım gəldikdə ictimai xadim və əsgər kimi də fəaliyyət göstərən görkəmli Azərbaycan şairlərindəndir. Onun yaradıcılığında istiqlal, Azərbaycançılıq, Turançılıq, türkçülük, islamçılıq və ümumiyyətlə, insan sevgisi mövzuları qovuşuq halda əks etdirilmişdir. Bunu həm şairin türkçülük ruhlu əsərlərində, həm də əməli fəaliyyətində müşahidə etmək olar. Əhməd Cavad Azərbaycan-Türkiyə ədəbi, mədəni və ictimai əlaqələrinin XX əsrin ilk onilliklərində daha da inkişaf etməsində xüsusi rol oynamışdır. Axtarışlar göstərir ki, Ə.Cavad bu mövqeyə birdən-birə gəlib çıxmamışdır. Bu mövqe Azərbaycan ictimai fikrində türk- çülük ideyalarının, Türkiyə ədəbiyyatına və həyatına olan qırılmaz bağların üzərində formalaşmışdır. Çünki, məlum 148 olduğu kimi, hələ XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq Azərbaycan ictimai fikrində Ə.Hüseynzadə, Ə.Ağayev, M.Hadi, H.Cavid, A.Sur və başqalarının fəaliyyətində türkçülük ideyaları, türk xalqlarının birliyi mövzusu gündəmdə idi. Bu işdə İ.Qaspıralının, eyni zamanda Azərbaycanda fəaliyyət göstərən türkiyəli müəllim və ədiblərin də rolu az olmamışdır. Təsadüfi deyil ki, Gəncədə gimnaziyada oxuyarkən Ə.Cavada türkiyəli müəllim Cavad Əfəndi və türkçülük ideyalarının qızğın təbliğatçılarından olan Hüseyn Cavidlə Abdulla Sur da dərs demişlər. Hətta onun ilk qələm təcrübələrini A.Sur oxuyub təqdir etmiş, Ə.Cavad isə onun haqqında öz yazılarında məhəbbət və sayğı ilə danışmışdır. Ə.Cavad və Hüseyn Cavidin yaxın müna- sibətləri də bəllidir. Bir sözlə, həm ümumi nöqteyi- nəzərdən, həm də konkret olaraq Ə.Cavad türkçülük ideyaları, Türkiyəyə sevgi və sayğılar dolu bir mühitdə yetişmişdir. Bu cəhət gənc şairi Balkan müharibəsi cəbhələrinə gətirib çıxarmışdır. Ə.Cavad Balkan cəbhəsinə yola düşərkən onu təkcə Türkiyənin, yaxud Azərbaycanın yox, ümumiyyətlə, türk dünyasının taleyi narahat etmişdir. Bu narahatlıq və ardıcıl fəaliyyət Birinci Dünya müharibəsi illərində də davam etmişdir. Şair müharibədən zərər çəkən türk əsirlərinə və ev-eşiyindən didərgin düşən dinc əhaliyə, qaçqınlara yardım göstərmək üçün xeyriyyə cəmiyyəti xətti ilə cəbhəyə yaxın ərazilərdə uzun müddət çalışmışdır. Bu zaman o, Turan dünyasına, türkçülük ideyalarına bəslədiyi sevgi və məhəbbətini özünün şeir və məqalələrində də hərarətlə ifadə etmişdir. Əhməd Cavadın 1914-1917-ci illərdə yazıb çap etdirdiyi məqalə və şeirlərində türk xalqlarının məişəti, mədəniyyəti, əha- 149 lisinin alicənablığı, ərazilərinin füsunkarlığı sevə-sevə təsvir olunmuş, ölkənin qədim və şöhrətli qəhrəmanlıq tarixi yenidən xatırlanmış, hazırkı vəziyyətindən keçirdiyi vətəndaş narahatlığı ifadə edilmişdir. Şair-publisistin bu dövr yaradıcılığı türk xalqlarının, bütövlükdə Turan ellə- rinin tarixi taleyinə və gələcəyinə məhəbbət və vətəndaş narahatlığı ilə mayalanmışdır. Bütün türkçülər kimi, Əhməd Cavad da Türkiyəni «Turan idealı»nı həyata keçirəcək qüvvə olaraq görmüşdür. Ə.Cavadın Türkiyəyə sevgi və məhəbbəti, qeyd etdiyimiz kimi sonrakı illərdə də davam və inkişaf etmişdir. O, türk ellərinə, Türkiyədə cərəyan edən ictimai- ədəbi proseslərə daim diqqət göstərmiş, yaradıcılığında Türkiyə mövzusu və türk ədəbiyyatından bəhrələnmə qabarıq nəzərə çarpmışdır. Şair türk ədəbiyyatından mükəmməl tərcümələr etmişdir. Onun şeirləri və məqalələri Türkiyə mövzusu və türkçülük ideyalarının qabarıqlığı ilə seçildiyi kimi, əsərlərinə və şəxsiyyətinə də Türkiyədə həmişə böyük maraq olmuşdur. Həm XX əsrin 1914-1920-ci illərində, həm də sonrakı illərdə bu qarşılıqlı əlaqə davam etmişdir. Türkiyədə Ə.Cavadın şeirləri, kitabları dönə-dönə çap olunmuş, haqqında məqalələr və kitablar yazılmışdır. Şairin şeirlərinə nəzirələr yazılmış, bədii əsərlərdə onun yadda qalan obrazı yaradılmışdır. Ə.Cavadın yaradıcılığı və şəxsiyyəti Türkiyənin təkcə ədəbi mühitində deyil, siyasi və hökumət dairələrində də məşhur olmuşdur. Türkiyənin o vaxtkı, həm də hazırkı siyasi xadimlərinin Ə.Cavada sevgi və məhəbbətləri buna əyani misaldır. 2006-cı ildə Türkiyə Böyük Millət Məcli- sində Əhməd Cavadın Türkiyəyə və bütövlükdə türk kültürünə xidmətlərinin gündəmə gətirilib qiymətləndirilməsi bir daha göstərdi ki, onun şəxsiyyəti Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|