Azərbaycan VII-IX əsrləRDƏ
Yüklə 2,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
67 xəbərdarlıq etdi ki, hər kəs xəsislik edib öz sərvətini gizlətməsin, çünki Albaniyanın müqəddəratı məsələsi həll olunur.Viro Xəzər ordusunun bütün rütbə sahibləri və əyanları üçün çoxlu hədiyyələri arabalara yükləyib, Albaniyanın bütün adlı-sanlı adamlarını məcbur etdi ki, onunla birlikdə düşmən düşərgəsinə getsinlər; habelə bildirdi ki, belə hərəkət etməkdən "məqsəd sizinlə birlikdə bir təbəə sifətilə onun [xaqanın] yanına gedişimiz ona inandırıcı görünsün" 1 .
ordugahına sağ-salamat çatdı. Burada Xəzər mənsəb sahibləri "hədiyləri əllərinə alıb, təkcə katolikosu şahzadənin oturduğu içəri çadıra apardılar" 2 . Şahzadə hədiyyələri alıb, Viroya dedi ki, əmr edəcək onun qoşunları öz düşərgələrinə qayıtsın və basqını dayandırsınlar. Lakin katolikosdan tələb etdi ki, ölkənin bütün qaçqın əhalisi öz yerlərinə qayıdıb öz işləri ilə məşğul olsun və vəd etdi ki, bu gündən "xəzər xaqanının əbədi mülkü" sayılan ölkənin bundan sonra dağıdılmasını dayandıracaqdır 3 . Viro ölkəni dağılmaqdan xilas etmək xatirinə Şatın bütün tələblərini qəbul etməyə məcbur oldu və Albaniya əyanları adından ona belə dedi: "Biz - mən və ölkənin bütün əhalisi - sənin atanın və sənin bəndələrinik. Bizə öz nökərlərin kimi rəhm et və öz qılıncını bizim üstümüzdən qaldır ki, biz Sasanilərə qulluq etdiyimiz kimi sənin atana və sənə qulluq edək" 4 .
Viro ondan xahiş etdi, Albaniyanın bütün yaşayış məntəqələrinə xəzər canişinləri göndərsin ki, xəzərlərin bundan sonrakı basqınlarına mane olsunlar; bir də indi ki, Albaniya xəzərlərin tabeliyinə keçmişdir, Şatdan belə bir sərəncam verməsini tələb etdi: "Sənin qoşunların tərəfindən əsir alınıb çadırlarında saxlanan kişi və 1 История Агван, стр. 125/98; müqayisə et: Л.М.Меликсет-Бек. Хазары по древнеапмянским источникам, стр. 116. 2 История Агван, стр. 126/100. 3 История Агван, стр. 126/100; müqayisə et: M.İ.Artamonov. Adı çəkilən əsəri, səh. 63 4 Yenə orada, səh. 127/100. 68 qadınlar, oğlan və qızlar buraxılsın ki, atalar öz oğullarından, analar da öz qızlarından ayrı düşməsinlər" 1 . Vironun bu xahişi yerinə yetirildi və albanlardan alınan bütün əsirlər buraxıldı. Bundan əlavə Viro, Cebu xaqanın oğlu Şat Xəzərin yanında Ermənistan və Gürcüstandan olan əsirləri də buraxdırdı 2 . Beləliklə, Albaniya, "İran şahı Ərdəşir Qubad oğlunun ikinci ilində, o öz iradəsi ilə şahlıq edərkən" 3 , yəni 629-cu ilin sentyabrı ilə 630-cu ilin apreli arasındakı dövrdə, xəzərlər tərəfındən istila edildi. Xəzərlərin Albaniya üzərinə etdikləri dağıdıcı basqınları və əhalini kütləvi surətdə sürüb aparmaları nəticəsində, ölkədə heç kəs torpağı becərmirdi, buna görə də 630-cu ilin yazında "üç sərkərdə - Aclıq, Qılınc və onların köməkçisi Ölüm Albaniyanı" tutdular 4 . Ölkəni epidemiya bürüdü. Əzab çəkən xalqa kömək etmək üçün katolikos Viro yenidən öz səy və bacarığını işlətməli oldu. O, "xəstəliyə tutulanların acınacaqlı halına günlərlə göz yaşı axıdırdı" 5 və görünür, özü də xəstəliyə tutuldu. Katolikos Vira 630-cu ildə epidemiya zamanı öldü. Orta əsr Albaniyasının görkəmli xadimlərindən biri olan və Mxitar Qoş demişkən "xeyirxahlığı ilə parlayan pak insan" katolikos Vironun həyatı bu cür sona çatdı 6 .
Albaniyadan bac almaqda davam edirdilər. Xəzər xaqanı - "şimal əmiri" qızıl, gümüş, dəmir filizi və mis çıxarmaqda biliyi olan müxtəlif peşə sahiblərini tapmaq üçün öz nəzarətçilərini göndərdi, İran şahlarının kadastrına uyğun olaraq tacirlərdən, böyük Kür və 1 Yenə orada, səh. 128/100. 2 Yenə orada, səh. 281/229; Киракос Гандзакеци, стр. 101. 3 Истори Агван, стр. 131/104. III Ərdəşirin hökmranlığının ikinci ili 629-cu il iyunun 17-də başladı və 630-cu il aprelin 27-də onun edamı ilə bitdi (Табари-Нельдеке, стр. 386). 4 Yenə orada, səh. 130/103. 5 Yenə orada, səh. 129/103; Мхитар Айриванци, стр. 76. 6 Мхитар. Гош. Албанская хроника, стр. 9. 69 Araz çayları balıqçılarından alınan vergi və dirhəm (didrak, mayk) məbləğini müəyyən etdi 1 . 629-630-cu ildə xaqan, yoxlama vaxtı ölkədəki ərzaq ehtiyatından heç bir şeyin ondan gizlədilmədiyini yəqin edəndən sonra, Ermənistana və onunla qonşu ölkələr üzərinə yeriməyə hazırlaşdı və hücuma keçdi. Əvvəlcə Çorpan Tarxanın 2 başçılığı ilə üç min nəfərlik dəstə göndərdi ki, özü üçün təhlükəsiz bir yol hazırlasın, sonra özü də qoşunla yürüşə başladı 3 . Xəzərlər Göyçə gölü yaxınlığında "10 min nəfərlik İran qoşununu məğlub etdilər, meyitlərin üzərindəki şeyləri qarət edib, atların bəzək şeylərini topladılar, onların nizələrini və yunanlılar tərəfindən məharətlə qayırılıb qızıla tutulmuş qılınc, qalxan və paltarlarını yığdılar, bunların hamısını öz aralarında bölüşdürdülər 4 . M İ.Artamonov belə hesab edir ki, xəzərlərin Albaniyadakı üçillik hökmranlığı bununla başa çatır və A.Y.Krımski 5 iddia etdiyi kimi xəzərlərin bu ölkədə "yüzillik hökmranlığı barəsində heç söz ola bilməz"
6 . O öz iddiasını əsaslandırmaq üçün M.Kalankatukluya istinad edir ki, o da belə yazır: xəzərlər 10 minlik İran ordusunu darmadağın etdikdən sonra, yenidən "keçidlərlə üç dövlətə Ermənistan, Gürcüstan və Albaniyaya tərəf üz qoydular" 7 , lakin "məğlub edildilər" 8 . M.İ.Artamonov xəzərlər tarixinə dair son tədqiqatında xəzərlərin Albaniyada qalmaları müddətinin nə qədər uzun olduğu barədə əvvəlki nöqteyi-nəzərini dəyişdirib belə deyir: 1 История Агван, стр. 131/104. 2 Türk termini "tarxan", "tarkan" haqqında bax: E.Chavannes. Documents, p. 19, n. 2; D.M.Dunlop. Adı çəkilən əsəri, səh. 72. 3 История Агван, стр. 132/104. 4 Yenə orada, səh. 133/105-106. 5 А.Е.Крымский. Страницы из истории Северного или Кавказского Азербайджана, стр. 298. 6 M.İ.Artamonov. Adı çəkilən əsəri, səh. 65; həmçinin onun: Древний Дербент, стр. 137. 7 История Агван, стр.134/106. 8 M.İ.Artamonov. Adı çəkilən əsəri, səh. 64-65. Yüklə 2,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|