Azərbaycan türkləRİNİN

downloaded from KitabYurdu.az
 
24 
hissəsi  ―Vətən‖  anlayışının  mahiyyətindən  məhru mdurla r,  onlar  üçün  ― Vətən‖-
möhkəm  qapılı  ev-eşiklə  məhdudlaşır)  necə  formalaşa  bilər  və  əqidəyə  çevrilə 
bilərd i?    
 
 
 
 
 
 
 
 
Bununla əlaqədar o laraq iki misal çə kəcəyik.  Niza minin ― Xosrov və Şirin‖  
poemasında Şimali Azərbaycanla bağlı ço xlu yer adları çəkilir. Müəyyən etmişdik 
ki,  indiyədək  İnhiraq  (İnşiraq)  Ba xərzan  və  Cirə m  kimi  ya zılan  adlar  katiblə rin 
səhvi üzündən təhrif olunmuşlar və əslində onlar  Əl-hərə k,  Bəcrəvan, Hürə m kimi 
bərpa  edilməlidir.  Hə m  də  poe manın   1985-ci  ildə  Ba kıda  rusca  nəşrində  bu  yer 
adları  Ermən istanda  lokalizə  olun muşdu.  Ermənilər  üçün  bundan  yaxşı  nə  ola 
bilərd i?    
 
 
 
 
 
Erməni 
tarixçiləri 
qədim  Gəncəni  mənşəcə  erməni  şəhəri  sayır  və  ona  görə  Niza minin  də  türk-
azərbaycanlı  o lmadığ ını  ya zırla r,  üstəlik  Niza minin  ―Xosrov    və  Şirin‖ 
poemasındakı  Şirin  surətini  etnik  mənsubiyyətcə  hətta  ermən i  hesab  edirlər.
 
Erməni tədqiqatçıla rı hər vasitə ilə  a zərbaycanlılarda  ço xminillik  mədəni 
irsin tarixi arasıkəsilməzliyini, ənənəviliyin i inkar etməyə çalışırlar. 
 
Lakin   göstərilən  toponimlərin  düzgün  o xunuşu,  mənaları  və  onların  
Ermənistanda  yox,  məhz  A zərbaycan  ərazisində  yerləşdiyi  və  Niza min in  türk-
azərbaycanlı  o lması  barəsində  1986-c ı    ildə  yazd ığım  4  səhifə lik  məqa ləni  beş  il 
müddətində qazetlərimizin heç birində çap etdirə b ilmədim.   
 
 
De mə k  istəmirə m  ki,  redaktor  Niza miyə  düşmən  id i,  ya xud  mənimlə  
qərəzi  vardı.  Yo x,  sadəcə  olaraq  onda  milli  h iss  solğun  idi.  Niza min in  doğma  
vətəninə mə xsus bu yer ad larının  indiyədək səhv oxunuşu və onların  Ermənistanda 
olması barədə yanlış fikirlər redaktor üçün əhəmiyyətsiz idi.   
 
 
İndi  isə ikinci  misalı gətirim.    Bütün dünyada məşhur Ağız  mağarasında 
qədim insan çənəsini tapmış arxeoloq Mə mmədəli  Hüseynov bizə belə  bir əhvalat 
danışmışdır.  Çənə  tapılan  kimi  rayonun  ermən i  başçısı  Məmmədəli  müəllimin  
yanına  gəlmiş  və  tapıntını  ―Azıxantrop‖  yox,  ―Azo xantrop‖  (çünki  A zıq  kəndinə 
ermənilər Azo x deyirlər) adlandırmağı xahiş et miş və əvəzinə  böyük məbləğdə pul 
təklif et mişdi.  La kin Mə mmədə li  müə llim belə  şeylərə bənd olma mış və tapıntını 
bütün  dünyada  məh z  ―A zıxantrop‖  adı  ilə  tanıtdırmışdı.  Ermən i  niyə  buna  cəhd 
edirdi? Ona görə ki, onda milli hiss çox güclü id i!   
 
 
 
Mövzumu zdan  bir  qədər  aralı  düşsək  də,demək  istəyirik  ki,  xalq ımızın  
mənşəyi  haqqında  qondarma  konsepsiya  bizə  ço x  baha  başa  gəlmişdir.  Bu 
konsepsiyanın müddəaları erməni tarixçilərinin A zərbaycana qarşı ərazi iddiasın ın 
əsaslandırılmasına  doğru  yönəldilmiş  əsərlərindəki  fikirlərə  uyğundur.  Fərq 
ondadır  ki,  ermən i  tarixçiləri  Kürdən  cənubdakı  ərazidə  əhalin in  qədimdə 
ermənilərdən,  Kürdən  şimalda kı  əra zidə  isə  lə zgilərdən  ibarət  o lduğunu  yazırlar 
(42,  15).  Başqa  sözlə,  onlar  Kürdən  cənubdakı  Alban  torpağını  binadan  erməni 
ərazisi  saydıqlarına  görə,  Dağıstandilli  xalqlara  yaln ız  Kürdən  şimaldakı  ərazini 
verirlər.  
 
 
 
 
 
 
 
Qeyd  etmək  la zımd ır  ki,  mənşəyimiz    haqqında  mövcud  konsepsiyanın 

---

downloaded from KitabYurdu.az
 
25 
tarixi  həqiqətə  uyğun  olmadığın ı  sübut  etmək  o  qədər  də  asan  deyil.  Çətin lik 
ondadır  ki,  bu  konsepsiyanın  əsasını  ingilis,  fransız,  alman,  rus,  erməni  və  gürcü 
tədqiqatçıların ın  ba xışla rı  təşkil  ed ir.Bir  ço x  azə rbaycanlı  tarixç ilər  isə  bu 
konsepsiyanın  həqiqəti  nə  dərəcədə  əks  etdirdiyin i  araşdırmadan  onunla 
razılaşmışlar. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Arxeoloji qazıntılar nəticəsində Albaniyanın  qədim dövrdə və erkən orta 
əsrlərdə dövrünə görə yüksək maddi və  mənəvi  mədəniyyətini, təsərrüfat həyatını, 
sənətkarlığın ı və s. əks etdirən külli  miqdarda tapıntıla r aşkarlan mışdır.  Bu barədə 
çoxlu  tədqiqatlar  nəşr  o lunmuşdur.  Lakin  tarixşünaslığımızda  albanların   etnik 
mənsubiyyəti haqqında saxta konsepsiyanın ucbatından arxeoloqlarımızda da a lban 
etnosu  barədə  aydın  təsəvvür  yoxdur.  On lar  üçün  Albaniyada  yaşamış  konkret 
türkmənşəli,  Qafqazmənşəli  və  İran mənşəli  tayfalar  yo xdur,  ―alban‖  adlanan 
Qafqa zmənşəli  insan toplusu, kütlə vardır.  Nəyə görə? Ona görə ki,  rus, ermən i və 
gürcü tarixçiləri belə hesab edirlər; həm də V əsr erməni tarixçisi Mo isey Xorenasi 
yazır  ki,  alban  əlifbası  ―boğaz‖  səsləri  ilə  zəngin   Qarqar  dilində  yarad ılıb,  belə 
səslər  isə  Qa fqazmənşəli  dillər  üçün  səciyyəvidir.  Bir  də  ki,  XV-XVI  əsrlərə  
(Alban dövlətinin  və onun yazısının  süqutundan təxminən 800-900 il sonraya!) aid 
bir  e rməni  ə lyazmasında  52  hərfdən  ibarət   Alban  əlifbası  tapılıb.  Burada  bu 
məsələyə  geniş  yer  vermək  yeri  deyil.  Va xt ilə   mərhu m  Q.  Voroşil  bu  barədə 
yazmışdır  (bax:  К  дешифровке  албанских  надписей  Азербайджана. 
«Этимология-1966»,  М.,  1968).  Məlu m  olur  ki,  V  əsr  erməni  tarixçisi  Koryona 
görə  alban  əlifbası  alban  dili  əsasında,V  əsr  ermən i  tarixçisi  Moisey  Xorenasiyə 
görə,  Albaniyada  boğaz  səsləri  ilə  zəngin  Qarqar  d ili  əsasında  Mesrop  Maştots 
tərəfindən  yaradılmışdır.  Vəsr  ermən i  tarixç isi  La zar  Parbetsiyə  görə  isə  Mesrop 
Maştots  yalnız  ermən i  əlifbasının  müəllifidir.  Sonra  erməni  tədqiqatçısı  Q.  N. 
Akinyan yazmışdır ki, Maştots heç vaxt albanlar üçün əlifba yaratmay ıb. Ona görə 
Q.  Voroşil  qeyd  edirdi  ki,  alban  əlifbasının  mənşəyi  məsələsi  aydın  deyil.  Belə 
olduqda albanların Qafqazdilli sayılması üçün hansı əsas vardır və xalqımızın tarixi 
baxımından  kənarda  deyilənlərdən  ikiəlli  yapışmağın  əhəmiyyəti  nədədir?  Bu 
ancaq doqmatizmd ir, tarixşünaslığımız bataqlığa yuvarladan da budur.  
 
Oxucu  soruşa  bilər  ki,  mü xtəlif  millətlərdən  olan   adlı-sanlı  alimlərin  
xalq ımızın   etnik  tarixinə  dair  bu  saxta  fikirləri  haradandır?  Əvvələn,  Manna, 
Midiya  və  Atropatenanın  etnik  tarixi  haqqında  fikir  söyləyən  avropalı  və  rus 
tarixçilərinin  hamısı  iranşünaslardır.  On lar  türk  xalqların ın  tarixindən 
xəbərsizd irlər.Bu tədqiqatçıla r üçün türklə r erkən orta  əsrlərdə  Orta Asiyaya, Şə rqi 
Avropaya  və  Ya xın  Şərqə  gəlmə  ma ldar  köçərilərdir,  mədəniyyətdən  kənar 
barbarlard ır  (amma  burası  dəqiqdir  ki,  burun  dəsmalı  gəzd irmək  adəti  XV  əsrdə 
türklərdən Avropaya, oradan Rusiyaya və başqa xalq lara keçmişdir!). Hesab edirlər 
ki,  İran  xalq ları  türklərə  nisbətən  qədim  və  mədəni  xalq lardır.Bir  də  ki,  nə  qədər 
olsa da İran xalqların ın dilləri Hind-Avropa dilləri ailəsinə mənsubdur...            
 
Azərbaycanlıların şima lda yaşayan hiss əsinin mənşəyi haqqındakı ba xışlar 

---