Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq hər bir uşağın əqli və fiziki
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hazırlıq və başlanğıc
9
nöqteyi nəzərdən qiraət 30-40 dəqiqə çəkməlidir. Bu vaxt ərzində seçilmiş əsərin oxunuşu başa çatmırsa, onda onlar hissələrə bölünüb ardıcıllıqla oxunmalıdır. Həmçinin oxunuşu lazım gəlməyən hissələr şifahi nağıl edilməlidir ki, əsərin və ya mətnin məzmununu uşaqlar başa düşsünlər. Ucadan oxu aşağı sinif şagirdləri üçün oxu texnikasına yiyələnməkdə olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edir. Həmçinin onların oxuduğu mətni yadda saxlamaq imkanlarını inkişaf etdirməyə kömək edir. Odur ki, sinifdənxaric qiraətlə kiçik yaşlı oxucuların oxu texnikasını (məntiqi vurğu, fasilə, səs tonunun alçalması və yüksəlməsi və s.) inkişaf etdirmək və təkmilləşdirmək lazımdır. Burada məqsəd uşaqlara zəruri qiraət vərdişlərini − söz və cümlələri düzgün, aydın və ifadəli oxumaq, səsi düzgün ifadə etmək, sual, nida və s. intonasiyalara, məntiqi vurğulara riayət etmək və s. mənimsətməkdir. Qiraətçinin mətni nümunəvi formada oxuması əsərin şagirdlər tərəfindən dərk edilməsini asanlaşdırır. Uşağın özünün ifadəli ucadan oxuya cəlb olunması isə əsərin dərk və tədqiq etmə prosesini tamamlayır. Beləlilkə, əsərin anlaşılması və şərhi qarşılıqlı təcrübə əsasında həyata keçirilir. Həmçinin qarşılıqlı nümunəvi oxu məktəblilərdə kitaba maraq oyadır. Bu haqda V.A. Suxomlinski deyirdi: “Uşaqlara kitabdakı fikrin gözəlliyini, müdrikliyini, dərinliyini göstərin. Ancaq elə göstərin ki, hər bir uşaq oxumağı daim sevsin, kitab dənizində müstəqil üzməyə hazır olsun. Bunun üçün isə qabaqcadan hazırlaşmaq lazımdır”. Böyük Ukrayna yazıçısı N.V.Qoqol bu münasibətlə yazırdı: “Lirik əsəri elə oxumaq lazımdır ki, orada dəyərsiz heç nə olmasın, bunun üçün isə onu uzun müddət öyrənmək lazımdır.”
10
Axirəti qazanmaq istəyirsənsə kitab oxu! Həm bu dünyanı, həm axirəti qazanmaq istəyirsənsə kitab oxu! (Məhəmməd (ə.s) Peyğəmbər) Kiçik yaşlı məktəblilərin mütaliəsinə rəhbərlik İbtidai siniflərdə sinifdənxaric oxunun əsas istiqaməti şagirdlərdə müstəqil mütaliəyə maraq oyatmaq, mütaliə mədəniyyəti yaratmaq və bu yolla onların ətraf aləm haqqında bilklərini, dünyagörüşlərini genişləndirməkdən ibarətdir. Kiçik yaşlı məktəblilərin mütaliəsinə rəhbərlik ilk növbədə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılmasından baş- lanılır. İlk olaraq ibtidai sinif şagirdlərinə kitabla davranmaq üzrə ən zəruri qaydalar haqqında məlumat verilməlidir. Məktəblilərin kitabla rəftar mədəniyyətinin formalaşması üçün onlara aşağıdakı tövsiyələri vermək olar: 1) kitabı hara gəldi atma, cırma, ona ləkə salma; 2) kitabı qatlama; 3) kitabın içinə qələm, dəftər və başqa əşyalar qoyma; 4) kitabın səhifələrini qatlama; əlfəcindən istifadə et; 5) kitabın səhifələrində qeydlər aparma; 6) kitab oxumazdan əvvəl əllərini yu; 7) yemək stolunun üstündə kitab oxuma; 8) oxuyub qurtardıqdan sonra kitabı yerinə qoy; 9) kitabın cildinə kağız çək və s. Kiçik yaşlı məktəblilərə mütaliə zamanı bəzi gigiyena qaydaları da tövsiyə olunmalıdır: 1. Uzanıb oxumaq zərərlidir.
11
2. Kitabı vərəqləyəndə barmağını dilinə vurma. 3. Oxuyarkən düz otur, kitabın üzərinə əyilmə. 4.Oxuyanda elə otur ki, işıq sol tərəfdən düşsün. 5.Gözlərin yorulanda oxuma. 6. Yaxşı işıqlandırılmış otaqda oxu. 7. Yorğunluq hiss etdikdə oxumağı saxla. 8. Yeyə-yeyə oxuma. 9. Yeyəndən yarım saat sonra oxu. 10. Minikdə, gəzə-gəzə oxuma və s. Bu qaydaların gözlənilməsi kiçik yaşlı şagirdlərin sağlamlığını mühafizə etməklə yanaşı, onların əqli fəaliyyəti- nin inkişafına da kömək göstərir. Kiçik məktəbyaşlı uşaqların mütaliəsində ilk mərhələ 3 hissəyə bölünür: 1. Hazırlıq (I sinfin birinci yarım ili, hələ uşaqlara savad təlim edilir); 2. Başlanğıc (I sinfin ikinci yarım illiyi); 3. Əsas (II-IVsiniflər).
və kitabla tanışlıqdan başlanır. Şagirdlər zəif oxu texnikasına malik olduqları üçün kitabxanadan aldıqları sevimli kitabları - hekayələri, nağılları, şeirləri, tapmacaları hər zaman həvəslə oxumurlar, ya birinci səhifəni oxuyur, ya da şəkillərə baxırlar. Bu dövrdə əsas vəzifə şagirddə kitaba maraq tərbiyə etməkdən ibarətdir.
siniflərdə inkişaf etdirilir, ucadan ifadəli oxu iş üsulu kimi əsas yer tutur. Bu baxımdan I-II sinif şagirdlərinin mütaliəsində
12
Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri böyük rol oynayır. Nağıl qəhrəmanlarının parlaq obrazları ilə biz uşaqlarda dostluq və məhəbbət, namuslu olmaq və doğruluq, şərə və ədalətsizliyə nifrət kimi böyük insani hisslər oyada bilərik. Nağıllar qədim mədəniyyətimizin mənəvi sərvəti, yaddaş salnaməsidir. Dünyada elə bir xalq yoxdur ki, o nağıl yaratmamış olsun. İnsan öz həyatını, arzu və düşüncələrini, xeyrin şər üzərində qələbəsinə inamını nağıla çevirməkdən xüsusi zövq almışdır. Uşaqlar qədim mədəniyyətimizin mənəvi sərvəti olan nağılı, sevir, dərk edir və özünə lazımi nəticələr çıxarır. Nağılın kiçik yaşlı oxucular üçün əhəmiyyəti çox böyükdür. Kitab oxuyan, nağılların təsiri ilə böyüyən uşağın söz ehtiyatı zəngin, nitqi isə rəngarəng olur. Buna görə, uşaq ikən müxtəlif nağıllara qulaq asmaq, hərfləri tanıdıqdan sonra mütaliə ilə məşğul olmaq gələcəkdə daha geniş söz ehtiyatına malik olmaq üçün faydalı təsirə malikdir. Nağıl dili canlılığı ilə fərqlənir, onda bənzətmələr və obrazlı ifadələr boldur. “Nağıllar” və "Azərbaycan xalq nağılları" kitabındakı “Cırt- dan”, “Tıq-tıq xanım”, “Tülkü və hacıleylək” nağılları, “Sevimli nağıllar” kitabındakı “Süleyman və qarışqa”, “Zirək oğru”, “Əliyarla dovşan”, “Ağ quş”, “Şəngülüm, Şüngülüm, Məngülüm” nağılları balaca oxucuların zövqünü oxşayır, qəhrəmanları onlara sevdirir, yaxşı ilə pisi, xeyir ilə şəri başa salır. Nağılı oxuduqdan sonra uşaqlar buradakı hadisələr və qəhrəmanlarla bağlı testləri yerinə yetirməli, hadisələrin ardıcıllığını düzgün müəyyən etməli, ilk dəfə rastlaşdıqları sözləri qeyd edərək onların mənasını araşdırmalıdırlar. Müasir uşaq
ədəbiyyatı yazıçılarından Sevinc Nuruqızının “İpəkcənin macəraları”, Gülzar İbrahimovanın Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|