Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Heydər Əliyev § 1. Tam orta təhsildə tarix təhsilinin inkiĢafı
29 II BÖLMƏ. TAM ORTA TARİX TƏHSİLİNİN İNKİŞAF MƏRHƏLƏLƏRİ. TARİXİN TƏLİMİ METODİKASI ELMİNİN İNKIŞAFI
SSRİ-nin mövcudluğu dövründə tarix dərslikləri, dərs vəsaitləri elmi- pedaqoji ədəbiyyatlar 1917-ci ilin Oktyabr çevrilişinin nəticələrini özündə əks etdirmişdir. II Dünya müharibəsindən sonra isə ideoloji sahədə yeni istiqamət götürülmüşdür bu istiqamətin əsasında sosializm quruculuğunun üstünlüklərini təlim və tərbiyə prosesində təbliğ etmək dururdu. 40-cı illərdə SSRİ də yeni tarix dərslikləri buraxıldı. Bütün dərsliklər ağ- qara illüstrasiyalarla, tarixi xəritələrlə təchiz edilmişdir. Amma, onlarda suallar, tapşırıqlar və sənədlər yox idi. Onlar hələ də şagirdlərin müstəqil işinin təşkilində müəllimə az kömək edirdilər. Dərsliklər faktlarla, adlarla, tarixlərlə dolu idi. Buna baxmayaraq bu dərsliklər müəllimin işini müəyyən dərəcədə yüngülləşdirdi. 30-40-cı illərdə ölkədə sistematik tarix kursunun tədrisi istiqamətində xeyli irəliləyiş baş vermişdi. Tarixin tədrisi təcrübəsində çoxlu metodik material toplandı. Mətbuatda o vaxtın təlim metodikasına dair mühüm problemləri əks etdirən çoxlu məqalə və monoqrafiyalar nəşr edildi. II dünya müharibəsinin başlanması ilə bu istiqamətdə aparılan işlər dayandı. Müharibənin sonuna yaxın Pedaqoji Elmlər Akademiyası yaradıldı. Onun tərkibində «Təlimin Metodları və Məzmunu İnstitutu» yaradıldı. Məhz bundan sonra xüsusi metodikalar inkişaf etdi. 50-ci illərin sonunda təhsildə baş verən müsbət dəyişikliklərə (daha keyiyyətli dərsliklərin, metodik vəsaitlərin hazırlanması, 10 illik təhsil sisteminin tətbiq edilməsi) baxmayaraq mövcud çatışmazlıqlar yenə də qalmaqda idi.
30 1965/66-cı tədris ilində icbari orta təhsilə keçid başlandı. O, dövrdə şagirdlərin tarix hazırlığında mühüm yeri konkret problem ətrafında bilikləri möhkəmlədən fakültativ kurslar tuturdu. Bu illərdə buraxılan dərsliklər şagirdlərə bilik verməklə yanaşı həm də onların müstəqil düşüncə və idrak fəaliyyətini inkişaf etdirirdi. Dərsliklərdə mətnlərlə bərabər həm də sənədlər, sxemlər, cədvəllər, illüstrasiyalar və müxtəlif məlumat materialları verilirdi. İcbari orta təhsilin tətbiq edilməsi ilə tarixin təlimi metodikası qarşısında da yeni problemlər qoyuldu. Və bu məsələlərin həllində tarix elmi başqa elmlərlə sıx əlaqədə olmalı idi. Təlimin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və tarixin tədrisi metodikasının işlənib hazırlanması tədris prosesini didaktik materiallarla təchiz etməyə imkan verdi. Tədris şəkilləri dəsti, applikasiyalar, kontur xəritələr, cədvəllər və sxemlər fonoxrestomatiyalar və s. Orta ümumtəhsil məktəblərində kabinet təhsil sistemi hərtərəfli tətbiq olunmağa başlandı. Bununla yanaşı, tarixin tədrisi təcrübəsini öyrənərkən, şagirdlərin təlim və tərbiyəsində bir sıra problemin olduğu üzə çıxdı. Tarixin təlimi metodiksının ən təxirəsalınmaz məsələlərindən biri şagirdlərin böyük əksəriyyətində nəzərə çarpan qavranmış biliklərlə bu bilikləri tətbiq etmək bacarığı arasındakı fərqin aradan qaldırılmasıdır. Bəzi ədəbiyyatlarda qeyd edilirdi ki, güya Azərbaycanda Oktyabr çevrilişinə qədər təhsil sistemi olmayıb. Bu tamamilə yanlış bir fikirdir. Azərbaycan bu vaxta qədər dünya mədəniyyətinə çoxsaylı alimlər bəxş edib. Belə yüksək mədəni nailiyyətlər əldə etmiş xalqın çox qədim maarifçilik ənənələri var idi. Azərbaycanda Oktyabr çevrilişindən əvvəl neft sənayesinin inkişafı ilə əlaqədar həyatın bütün sahələrində olduğu kimi, təhsil sahəsində də bir inkişaf müşahidə edilirdi. Yeni məktəblər, gimnaziya və litseylər açılmışdır. Sənaye burjuaziyası öz ehtiyaclarını ödəmək üçün azərbaycanlı gəncləri təhsil almaq üçün dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinə göndərirdilər. Milli burjuaziya ölkədə elmin, mədəniyyətin və maarifin inkişafına kömək edirdi.
31 Xaricdə təhsillə yanaşı (ayrı-ayrı sahibkarlar öz təşəbbüsləri ilə göndərirdilər) digər iki yolda var idi. Bunlardan biri dini məktəblər (mollaxanalar və mədrəsələr), ikincisi, çar hökumətinin təşkil etdiyi qəza məktəbləri idi. Dini məktəblərdə uşaqlara ibtidai savad verilir, onlara əsasən quranı oxumaq öyrədilirdi. Belə tipli məktəblərdə tarixə aid az məlumat verilirdi. Çar hökumətinin təşkil etdiyi qəza məktəblərində isə tarix fənni Rusiya maarif nazirliyinin təsdiq etdiyi proqramlar əsasında tədris edilirdi. Məlum olduğu kimi, bu proqramlar din xadimlərinin, çarların, imperatorların və s. həyatından, hökmranlığından bəhs edirdi. 1869-cu ildə qəbul edilmiş tarix proqramları 1917-ci ilə kimi qüvvədə olmuşdur. Rusiya imperiyasının tərkibində yaşayan xalqların tarixinin, o cümlədən Azərbaycan xalqının tarixinin öyrənilməsinə çar hökuməti tərəfindən fikir verilmirdi. Lakin yerlərdə müəllimlər az da olsa ölkəşünaslıq materiallarından istifadə edirdilər. Belə ki, 1880-cı ildən başlayaraq Qafqaz təlim dairəsi tərəfindən nəşr edilməyə başlayan, «Qafqaz tayfa və mahallarının təsviri üçün materiallar məcmuəsi» ətrafında toplanan qabaqcıl müəllimlər Qafqaz xalqlarının tarixi, mədəniyyəti, etnoqrafiyası, ölkənin təbiəti, təsərrüfatı və s. haqqında zəngin və qiymətli materiallar toplayaraq, onları ümumiləşdirib həmin məcmüədə işıqlandırırdılar. Bu, qiymətli materiallardan müasir tədqiqatçılar yeri gəldikcə indi də istifadə edirlər. Müsavat hakimiyyəti illərində Azərbaycan məktəblərində əsasən Osmanlı imperiyası tarixi tədris edilirdi. Bu dövrdə məktəblərdə islamçılıq və türkçülük məfkurəsi aşılanırdı. «Tarixi-Ənbiya», «Qrun vüsata», «Qrun cədid» və s. bu kimi kitablar öyrənilirdi. 1920-ci ilin aprel işğalından sonra Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti quruldu. Bu dövrdə Azərbaycan hökumətinin qaşısında duran başlıca məsələlərdən biri yeni, sovet məktəbi qurmaq idi.
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|