Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tarixin təlimi metodikası baĢqa elmlərlə əlaqəsini sxem Ģəklində belə ümumiləĢdirmiĢik
- Tarix təliminin komponentləri.
19 Bu və ya başqa təlim metodunu seçərkən, didaktik məsələləri həll edərkən tarixin tədrisi metodikası şagirdlərin yaş səviyyəsini və fərdi imkanlarını nəzərə alır. Müasir mərhələdə tarixin tədrisində şagirdlərin idrak fəaliyyətinin genişləndirilməsi üçün aparılan metodiki tədqiqatlardan misallara baxaq. Müəllimlərin qabaqcıl təcrübəsinə əsaslanaraq ―Orta məktəblərin yuxarı siniflərində tarixin tədrisi (şagirdlərin idrak fəallığı və təhsilin səmərəliliyi)‖ adlı N.Q.Dayri tərəfindən yazılmış metodik məqalə ortaya çıxdı. Ardınca İ.Y.Lerner ―Tarixin tədrisi prosesində şagirdlərin idrak fəallığının inkişaf etdirilməsi‖ əsəri və bu kimi başqa tədqiqatlar ortaya çıxdı. Müasir mərhələdə pedaqogika elminin, psixologiyanın və tarixin təlimi metodikasına dair tədqiqatların nəticələrinə əsaslanaraq demək olar ki, şagirdlərin müstəqilliyi, elmi biliklərin sistemli şəkildə verilməsi əsasında formalaşır.
20 Tarixin təlimi metodikası baĢqa elmlərlə əlaqəsini sxem Ģəklində belə ümumiləĢdirmiĢik:
Fəlsəfə Psixologiya Genetika Sosiologiya Tarixin tədrisi metodikasının başqa eləmlərlə əlaqəsi
Antropologiya Erqonomika Estetika Ədəbiyyat Etnoqrafiya Arxeologiya Demoqrafiya Fiziologiya Hüquq Coğrafiya Tarixin təlimi metodikasının başqa elmlərlə əlaqəsi
İnsan və cəmiyyət
21
qarşılıqlı təsir etməkdə olan bir sıra komponentlərdən ibarətdir. Tarixin təliminin səmərəliliyinin şərtlərindən biri onun məqsədlərinin dəqiq sürutdə müəyyən edilməsindən ibarətdir. Yetişməkdə olan nəslin mənəvi tərbiyəsinin ümumi vəzifələri tarixin təlimi prosesinə ancaq ümumi istiqamət verə bilər, lakin təlimə pedaqoji cəhətdən məqsəd aydınlığı vermək üçün bunlar konkret surətdə müəyyən edilməlidir. Təlim prosesində həm bir neçə dərsi irəlicədən nəzərdə tutan nisbətən uzaq məqsədlər (məsələn, şagirdlərdə bütövlükdə ictimai-iqtisadi formasiya haqqında anlayışların təşəkkülü), həm də daha xüsusi məqsədlər (yaxın dərs üçün və yaxud hətta onun bir hissəsi üçün) nəzərdə tutulur. Təhsil məqsədləri ilə yanaşı şagirdlərin inkişafı, onlarda bacarıqların, hisslər tərbiyəsinin və s. təşəkkülü vəzifələri də qoyulur. Təlimin məqsədləri prosesinin fəal amili olması üçün onların tərifi də ixtiyari deyil, elmi tərif olmalıdır. Bu tərif təlimin ümumi vəzifələrindən irəli gəlir, lakin təlimin bütün şərtlərini – şagirdlərin inkişafını, onların bilik və bacarıqlarını, dərs prosesinin avadanlığını, fənnin tədrisinə verilən saatların miqdarını və sairəni nəzərə alır. Təlim məqsədlərinin tərifinin elmiliyi tələb edir ki, onlar real olsun, yəni obyektiv surətdə mövcud olan şəraitdə əldə edilməsi mümkün olsun, lakin eyni zamanda yalnız müəllimin və şagirdlərin müəyyən səyi nəticəsində əldə edilsin və şagirdlərin inkişafını təmin etsin. Təlimin gedişində onun məqsədləri onun nəticələrinin əldə edilməsi ilə bilavasitə əlaqədə daim inkişaf edir. Bir məqsəd əldə edildikdən yeni, daһa mürəkkəb məqsədlər irəli gəlir ki, bu da təlimdə bir yerdə donub qalmağa imkan vermir. Məqsədlər təlimin ümumi vəzifələrinə nə qədər tam cavab versə, onlar nə qədər konkret qoyulsa, müəllim və şagirdlər tərəfindən nə qədər dərin düşünülsə, fənnin təlimi məzmunca daһa ideyalı metodlarına görə isə daһa aydın məqsədli və çevik olar. Tarixin təliminə qiymət verilməsinin elmi meyarı əldə edilən nəticələrdən şagirdlərin qazandıqları bilik, bacarıq və vərdişlərin keyfiyyəti və һəcmindən,
22 möhkəm əqidənin tərbiyə edilməsindən, əxlaqi keyfiyyətlərin tərbiyəsindən, maraqların oyanmasından, şagirdlərin ümumi - inkişafından və s.-dən ibarətdir. Tarixin təlimində yalnız onun qarşısında duran vəzifələrin һəllinə kömək edən cəһət yaxşıdır. Təlimin təhsil-tərbiyə nəticələri daim inkişaf etməkdə olan proses və yaxud dəqiq desək, təlim prosesinin komponentidir: şagirdlərin bilikləri tamamlanır, mənalanır, əqidəyə çevrilir, bacarıqlar təşşəkül edir, şagirdlərin müstəqilliyi artır. Məktəblilərin təliminin gedişi onların materialı qavraması, onların fikri fəaliyyəti, emosiyası, təxəyyülü, yadda saxlaması və təlimin nəticələrinin hərəkətində, işığa һəssas lentdə olduğu kimi əks olunur. Təlimin nəticə etibarı ilə səmarəliliyinin öyrənilməsi məktəblilərin təlim fəaliyyətinin, elə buradan da ona təsir edən amillərin – təlimin məzmun və üsullarının təhlili və qiymətləndirilməsi üçün meyar verir. Tədrisdə olan səhvlərin ən çoxu belə bir müddəadan irəli gəlir ki, sanki şagird hər şeyi müəllimin söylədiyi və göstərdiyi kimi və yaxud kitabda şərh edildiyi kimi mənimsəyir. Əgər һəqiqətdə də belə olsaydı, o zaman metodikanın vəzifələri yalnız tədris üçün material seçməklə məһdudlaşardı və һəmin materialın şagirdlərə һansı vasitələrlə çatdırılmasının һeç bir fərqi olmazdı. Lakin şagirdin başı sandınqça deyil ki, ona һazır bilik, bacarıq va əqidə yığmaq mümkün olsun. Biliklər, xüsusi ilə əqidələr, bacarıqlar və һisslər һazır şəkildə verilmir, müəyyən informasiyanın qavranılması vö onun şagirdlərin şüurunda yenidən işlənib һazırlanması əsasında təşəkkül tapır. Görkəmli psixoloq S.L.Rubinşteyn belə bir səһv təsəvvürdən çəkindirməyə çalışır ki, «sanki pedaqoqun təsiri bilavasitə şagirdin təffəkür fəaliyyətini nəzərə almayaraq, onun başında şagirdin bir növ malı olan şeyi doğurur. Biliklərin mənimsənilməsinin arxasında isə təfəkkür prosesi durur...‖. Mənimsənilən materialın һəcmi, mənimsəmənin möһkəmliyi və dərinliyi, tərbiyəvi təsirinin gücü nəticə etibarı ilə təlim prosesində şagirdlərin tədris fəaliyyətinin xarakterindən və intensivliyindən: təəssüratının parlaqlığı və
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|