Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

 
57 
nəzərincə  tədqiq  edilən  əmtəə  qrupun  rəqabət  mövqeyini  
və  alıcıların  seçimini  müəyyən  edən  ən  əhəmiyyətli  
atributların aşkar edilməsidir. 
Sonra  seçilmiş    atributların  köməyi  ilə  müxtəlif  rə-
qiblərin  əmtəələrinin  mövqeləri  aydınlaşdırılır  (tədqiqat 
aparan  kompaniyaları  daxil  etməklə).  Həmin  tədqiqatlar 
prosesində istehlakçılarda formalaşan  müxtəlif rəqiblərin 
imicləri  -  nöfuzları  müəyyən  edilir.  Vacib  istehlakçılar 
tərəfindən hansı rəqiblərin nəyə görə bu və  ya digər qay-
dada  qəbul  edildiklərinin    müəyyənləşdirilməsi  olduqca 
vacibdir.  Belə tədqiqat, atributların  dəqiq seçilməsini  tə-
ləb etməyən, lakin onlar üzrə və bütövlükdə tədqiq edilən 
əmtəələrin oxşarlığını və müxtəlifliyini təyin edən çoxhəd-
li, çoxölçülü şkallaşdırma adlanır. Məsələn, istehlakçıların 
cütlüklər  üzrə  müqayisəsi  əsasında  tədqiq  edilən  əm-
təələrin hər bir cütünin oxşarlığının təyin edilməsi qarşıya 
qoyulur.  Bu  halda  atributlardan  açıq-aydın  formada  is-
tifadə  edilmir.  Sonra  tədqiq  edilən  əmtəələr  onların  ox-
şarlıqlarından asılı olaraq iki və ya üç ölçülü kordinatlarda 
yerləşdirilərək, alıcılar tərəfindən necə qəbul edildiklərinə 
dair xəritələr qurulur. Məsələn,əmtəənin mövqeləşdirməsi 
haqda bölmədə minik avtomaşınlarının markalarına, möv-
qelərinə dair «Kraysler» korparasiyasının istehlakçılarının  
fıkirlərinin  öyrənilməsi  nəticələri  təqdim  edilir.  Bu  işdə 
kifayət  qədər  dəqiq  müəyyən  edilməmiş  atributlardan 
istifadə edilmişdir: konservativlik – ruhlandırıcılıq,  təqdi-
matçılıq - görkəmlilik və praktiki  cəhətdən yararlılıq. 
Rəqib  firmaların  ayrı-ayrı  məhsullarının  rəqabətqa-
biliyyətliliyini  qiymətləndirdikdə  məqsədə  uyğundur  ki,  

---

 
58 
toplanan informasiya 2 saylı cədvəldəki kimi verilsin. Bu 
halda  qiymətləndirici  meyyarlar  kimi  aşağıdakı  keyfiyyət 
göstəricilərindən istifadə olunması təklif edilir: 
-
 
məhsulun  təyinatı  (funksional  imkanları,  elm  və 
texnikanın son nailiyyətlərinə uygun  gəlməsi;  
-
 
istehlakcıların  tələblərinə,  zamanın  dəbinə  və  s. 
cavab verməsi; 
-
 
etibarlılıq; 
-
 
material,  enerji  və  insan  resurslarından  səmərəli 
istifadə edilməsi  
-
 
erqonomiklik (rahatlıq  və sadəlik)

; 
-
 
uzunmüddətlilik; 
-
 
estetiklik ( dizayn); 
-
 
ekolojilik  (ekoloji cəhətdən saflıq); 
-
 
təhlükəsizlik; 
-
 
patent-hüquq saflığı; 
-
 
standartlaşma və unifikasiya; 
-
 
təmirin texnolojiliyi (təmirə yararlılıq); 
-
 
daşınmasının mümkünlüyü; 
-
 
təkrar  istifadə  olunması  və  ya  utilizasiya  (ləğv 
edilməsi) imkanları; 
-
 
satışdan sonra xidmət. 
Bu  atributlar müəyyən bir texniki vasitənin, maşının 
və  s.  keyfıyyətinin  bazar  liderlərinin  məhsullarının    key-
fiyyət səviyyəsinə uyğunluğunu əks edir və onu tədqiq et-
məyə imkan verir.  
 
                                                           

  Erqonomika  insanla  və  onun  imkanları  ilə  texnika  və  texnologiyanın 
əlaqələndirilməsini, biri-birlərinə uyğunlaşdırılmasını oyrənən elmdir. 

---

 
59 
Cədvəl 2. 
Rəqiblərin marketinq fəaliyyətlərinin səmərəliliyinin 
 müqayisəli təhlili

 
 
Marketinqin dəyişən  
parametrləri 
Bizim 
firma 
Rəqib-1  Rəqib-2  Rəqib-3 
Məhsul 
 
 
 
 
Qiymət 
 
 
 
 
Məhsulun istehlakçıya 
çatdırılması 
 
 
 
 
Məhsulun (əmtəənin) 
irəlilədilməsi 
 
 
 
 
 
Rəqabətqabiliyyətlikləri müəyyən edilən məhsulların 
xüsusiyyətləri və parametrləri kəmiyyət ifadəsində  ölçül-
dükdə,  ola  bilər  ki,  hər  bir  məhsulun  rəqabətqabiliyyət-
liliyinin  inteqral  xassəsi  alınsın.  Bunun  üçün  məhsulun 
ayrı-ayrı  xassələri  «ölçülüb  biçilir»,  onların  nisbi  kəmiy-
yətləri  müəyyən  edilir, sonra  hər bir əlamət  və   parametr 
üzrə cəmi qiymətləndirilən məhsulların real ölçülüşü apa-
rılır. Nəhayət bütün bu məlumatların əsasında hər bir məh-
sul üzrə ayrı-ayrı  əlamət və  parametrlərin çəkiləri topla-
naraq ümumiləşdirilmiş  cəm  göstəricisi təyin edilir.  
Bu  yolla, məhsulların nisbi rəqabətqabiliyyətlilikləri 
təyin  edilir.  Əgər  müəyyən  əmtəə  qrupnun  məhsullarının  
keyfiyyətinin etalon inteqral göstəricisi varsa, onda onunla 
                                                           

  Cədvəlin  boş  yerlərində  aparılmış  marketinq  tədqiqatları  və  ekspert 
qiymətləndirmələrinin kəmiyyət ifadaləri göstərilir. 
 

---

 
60 
müqaisə  öyrənilən  məhsulun  etalon  tələblərinin    səviy-
yəsinə uyğun  gəlib - gəlməməsi haqda təsəvvür yaradır. 
Rəqib firmaların marketinq fəaliyyətlərinin səmərəli-
liyinin  müqayisəli  qiymətləndirilməsi  vaxtı  (cəmi  fəaliy-
yət sahələri üzrə bütün bazarlarda və ya ayrı-ayrı bazarlara 
nisbətən),  marketinq  kompleksinin  ayrı-ayrı  elementləri 
üzrə qruplaşdırılması məqsədə uyğun olan, aşağıdakı mey-
yarlardan istifadə edilməsi mümkündür: 
Məhsul: 
1.
 
Məhsulun markası. 
2.
 
Məhsul namenklaturasının müxtəlifliyi. 
3.
 
Məhsulun  keyfiyyət  səviyyəsinin  inteqral  göstə-
ricisi. 
4.  Bağlılığın  keyfiyyəti. 
5.  Satışdan sonraki xidmətlərin səviyyəsi. 
6.  Baza payı. 
7.  Satışın həcminin dəyişmə sürəti. 
Qiymət: 
1. Qiymətlərin səviyyəsi. 
2. Qiymət siyasətinin çevikliyi. 
3. Yeni əmtəələrə qiymətlər təyin edilməsi.  
Məhsulun istehlakçıya  çatdırılması: 
1.
 
Müxtəlif satış  kanalları ilə realizənin  həcmi. 
2.
 
Satış  xidməti  və  ticarət  agentlərinin  əməkdaşları-
nın say tərkibi. 
3.
 
Onların təhsil- ixtisas səviyyələri. 
4.
 
Birbaşa satış işinin səmərəliliyi (effektliliyi). 
Məhsulun irəlilədilməsi: 
1. Reklam fəaliyyətinin səviyyəsi: 

---