Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

 
70 
bacarıqlar və səriştələr); 
- ziyalılıq  mədəniyyəti; 
-fəaliyyət  motivasiyasının  məqsədyönümlüyü  (şəxsi 
və kollektiv məqsədlərin seçilməsi qabiliyyəti); 
-xasiyyəti  (əməyə,  başqalarına,  özünə,  əşyalara  mü-
nasibət) 
-  emosionallığı  (öz  emosiyalarını  idarə  etmək  qabi-
liyyəti, streslərə həssaslıq, paxıllıq, iradə və s.); 
-  münasibətləri  qurmaq  qabiliyyəti,  kommunikabel-
liyi; 
- təşkil olunmağı; 
- yaş  həddini və s. 
Prinsip  etibarı  ilə  əmtəə  və  xidmətlərin  rəqabətqa-
biliyyətliklərinin təmin edilməsi sistemləri biri-birindən  o 
qədər də fərqlənmir. 
Əmtəənin  rəqabətqabiliyyətliliyi  birinci  səviyyəli 
(sıfır  səviyyədə  -  rəqabətqabiliyyətinin  özüdür)  dörd  in-
teqral göstəricisi ilə müəyyən edilir: 
-  əmtəənin  fəaliyyəti  ilə;  onun  qiyməti  ilə;  əmtəənin 
həyat dövrü ərzində istismar xərcləri ilə; servis xidmətinin 
keyfiyyəti ilə. 
Əmtəənin rəqabətüstünlüklərinin əsas xarici amilləri 
və onların təsir istiqamətləri: 
1.Ölkənin rəqabət  qabiliyyətliliyinin səviyyəsi; 
2.Sahənin rəqabət qabiliyyətliliyinin səviyyəsi; 
3.Regionun rəqabət qabiliyyətliliyinin səviyyəsi; 
4.Əmtəə  buraxan  təşkilatların  rəqabət  qabiliyyətli-
liyinin səviyyəsi; 
5.Çıxış sistemində rəqabət gücü; 
6.Giriş sistemində, xammal göndərənlər arasında ma-
teriallar,  dəstləyici  məmulatlar  və  digər  komponentlər  sı-

---

 
71 
rasında rəqabət gücü; 
7.Əvəzedici əmtəələr arasında rəqabət gücü; 
8.Yeni istehlakçıların meydana gəlməsi. 
9.Buraxılış sistemində vasitəçilər  və əmtəə istehlak-
çılarında istehsalın,  əməyin və idarəetmənin təşkili səviy-
yəsi. 
 10. Konkret auditoriyaların fəallığı (ictimai  təşkilat-
ların,  istehlakçılar  cəmiyyətinin,  kütləvi  informasiya  va-
sitələrinin və s). 
  Əmtəənin rəqabət üstünlüklərinin əsas daxili amillə-
ri və onların   rəqabətqabiliyyətliliyinə təsir istiqamətləri: 
1. Əmtəə konstruksiyasının (strukturunun tərkibinin) 
patent  qabiliyyətliliyi (yeniliyi); 
2.Sistemin  təşkili  və  istehsal  strukturlarının  sə-
mərəliliyi; 
3. Heyətin rəqabətqabiliyyətliliyi; 
4. İnformasiya texnologiyalarının mütərəqqiliyi; 
5.Texnoloji  proseslərin  və  avadanlıqların  mütərəq-
qiliyi; 
6.İdarəetmə  sisteminin  (menecmentin)  elmi  səviy-
yəsi; 
7.Sistemin missiyasının əsaslı olması. 
 
Əmtəənin  rəqabətqabiliyyətliliyinin  normalaşdiril-
ması obyektlərinə daxildir: 
- əmtəənin keyfiyyət göstəriciləri; 
-əmtəənin həyat dövrü mərhələləri üzrə resurstutum-
luğu göstəriciləri; 
-əmtəə servisinin keyfiyyət göstəriciləri; 
-əmtəənin rəqabətqabiliyyətli olmasının dinamik gös-
təriciləri. 
 
 
Hər  bir  məhsulun  rəqabət  qabiliyyətliliyi  bu  qrup 

---

 
72 
amillərlə müəyyən edilir: 

 
məhsulun istehlak xüsusiyyətləri; 

 
müəssisənin daxil olduğu sahənin rəqabət mühiti; 

 
marketinq. 
Məhsulun rəqabət qabiliyyətliliyini təyin etmək məq-
sədilə alıcılar üçün ən vacib parametrlərin əhəmiyyətlərinə 
görə  xüsusi  tərtib  edilmiş  matrisaya-cədvələ  köçürürlər. 
Sonra  həmin  cədvəldə  əsas  rəqib  məhsullar  göstərilməklə 
hər bir parametrə qiymətlər verilərək təhlil edilir. 
 
Cədvəl  5. 
Məhsulun rəqabətqabiliyyətini xarakterizə edən 
parametrlərin qiymətləndirilməsi. 
sıra
№ 
Məhsulun  
əsas 
parametrlər
i 
Firmanı
n 
konkret 
məhsulu 
Rəqib məhsullar 
 
İdeal 
məh 
sul 
A 
firması 
B 
firması 
C 
firması 
və  
s 
1. 
İstehlak 
qiyməti 
3 
2 
1 
4 
 
5 
2. 
Ekoloji 
təmizliyi 
2 
3 
2 
2 
 
5 
3. 
Təmirə 
yararlılıq 
1 
1 
2 
1 
 
5 
4. 
Dizayn 
2 
1 
2 
1 
 
5 
5. 
Erqonolep-
tiklik 
1 
1 
3 
1 
 
5 
6. 
Təhlükəsiz-
lik 
1 
2 
1 
3 
 
5 
7. 
Güc 
(məhsul-
darlıq) 
və s. 
2 
2 
1 
1 
 
5 
 
Cəmi: 
14 
16 
20 
23 
 
50 

---

 
73 
Hər bir xüsusiyyətin fərdi rəqabət qabiliyyətliliyi göstəri-
cisi aşağıdakı formul ilə hesablanır: 
k
li
k
ji
ij
J
J
J

 
burada: 
ij
J
    məhsulunun  i  xüsusiyyətinin  fərdi  rəqabət 
qabiliyyətliliyi göstəricisi; 
        Jji
 k
 -J məhsulunun  i  xüsusiyyətinin kəmiyyəti; 
Jlj
  k
  -  etalon  (baza)  kimi  məhsulun  i  xüsusiyyətinin 
kəmiyyətidir. 
Fərdi rəqabət qabiliyyəti göstərijisi müəyyən edildik-
dən  sonra  hər  bir  məhsul  üzrə  texniki  parmetrlərin  qrup 
göstəricisi  hesablanır.  Bunun  üçün  aşağıdakı  düsturdan 
istifadə edilir: 
ij
n
i
i
t
j
J
a
J




1

 
Burada:  Jj
t
  –  j  məhsulunun  texniki  parametrlər  üzrə 
qrup rəqabət qabiliyyətliliyi  göstəricisi; 
         
i
a
 - parametrinin çəkisi; 
         
ij
J
- məhsulunun i parametri üzrə fərdi rəqabət 
qabiliyyətliliyi göstəricisi; 
n - müqayisə olunan xüsusiyyətlərin sayıdır. 
Regionun  rəqabət  üstünlükləri  aşağıdakı  amillər 
qrupları üzrə müəyyənləşdirilir: 
                                                           

  (А.Т.Мяммядов-«Маркетингин  ясаслары».  Дярс  вясаити.  Бакы:    «Игтисадиййат 
Университети няшриййаты»,  2007,сящ.113). 

---