Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
ə lavə dəstəyə ehtiyac duyuldu. Həmin səbəblərdən kənd ərazilərinin inkişafı aparıcı ölkələrin aqrar siyasətinin əsas istiqamətlərindən birinə çevrildi. Regional inkişafda disbalansı, geriliyi aradan qaldırmaq üçün əlavə proqramlar həyata keçirilməyə başlandı. Bu siyasətin ən bariz nümunəsi Avropa Birliyinin “LEADER proqramı”dır. Burada əsas məqsəd innovativ, inteqrasiya olunmuş və iştirakcılığı təmin edən Ərazi nkişaf Strategiyalarından istifadə etməklə kənd ərazilərində iqtisadi aktivliyi diversifikasiya etməkdir. Nəhayət, aparıcı ölkələrdə aqrar siyasətin əsas fəaliyyət istiqaməti kənd təsərrüfatı ilə yanaşı ekoloji problemlərin həllinə dəstəkdir. Bir çox ölkələrdə kənd təsərrüfatı siyasəti ekoloji siyasət ilə yanaşı dəyərləndirilir. Bu mənada, bəzi beynəlxalq araşdırmalarda ABŞ-da icra olunan “Ehtiyatların qorunması proqramı” (CRP) və ngiltərənin “Ekoloji darəetmə” proqramının təcrübələri göstərilir və burada ümumi hədəf təbii ətraf mühitin və resursların qorunması və yaxşılaşdırılmasıdır. Qeyd olunmuş aqrar siyasət hədəflərinə nail olmaq üçün hazırda aparıcı ölkələrdə kənd təsərrüfatına üç dəstək kanalından istifadə olunur: istehsalçılara dəstək (PSE), istehlakçılara dəstək (CSE) və ümumi xidmətlər dəstəyi (GSSE): - stehsalçılara dəstək. 2009-cu ildə Ə T ölkələrində bu kanal ilə dəstək 253 mlrd. dollar və ya ortalama hər bir üzv-ölkə üzrə 8,16 mlrd. dollar təşkil edib. Bu isə göstərilən ölkələrdə fermerlərin ümumi gəlirlərinin 22% təşkil edib (2008-də 21% olub) 5 . Ə T-nin yeni təsnifatına görə, burada yeddi əsas dəstək alt-kanalından istifadə olunur 6 . 1) Bazar qiymətlərinin dəstəyi və ya (minimum) qiymət dəstəyi (MPS). Bu alt- kanal hökümət siyasəti tədbirləri vasitəsi ilə ötürülən və yerli bazar qiymətləri ilə xarici bazarda olan spesifik kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətləri arasında fərq yaradan transfertləri əhatə edir. Ə T ölkələrində bu alt-kanal ilə hökümət siyasətinin maliyyə xərcləri istehsalçılara dəstəyin 67%-ni təşkil edir (Avropa Birliyində - 73%). Yəni bu alət siyasətin əsas alətlərindən biri hesab edilir. 2) Məhsul buraxılışına görə ödənişlər. Kənd təsərrüfatı istehsalçılarına 5 “Agricultural Policies in OECD Countries, AT A GLANCE” (2010, OECD) 6 “Agricultural Policies in OECD Countries”, 2010 hökümət siyasəti çərçivəsində spesifik aqrar məhsulların cari buraxılışına (istehsalına) əsaslanaraq ötürülən transfertləri əhatə edir. 2008-ci ildə Ə T ölkələrində bu istiqamətə ortalama 197 milyon dollar vəsait sərf edilib. 3) Xərclərə (input) görə ödənişlər. Istehsalçılara hökümət siyasəti çərçivəsində fermerlərin xərclərinə əsaslanaraq ötürülən transfertləri əhatə edir. Bu zaman dəyişkən ödəmələri (fermerlərin müxtəlif xərclərinin dəyərindən asılı olaraq), fiksə edilmiş kapital ödəmələri (fermer təsərrüfatlarında tikinti, avadanlıq təchizatı, irriqasiya, drenaj, torpaq münbitləşdirilməsi və s.), fermerlər üçün xidmətlər (maliyyə-mühasibat, texniki, kommersiya, sanitar, fitosanitar, treninq və s.) sxemlərindən istifadə oluna bilər. 2008-ci ildə bu kanal ilə Ə T ölkələrində ümumi xərclər 35,114 mlrd. dollar təşkil edib. Yəni istehsalçılara dəstək xərclərinin 13,40% bu istiqamətə sərf edilir. 4) stehsalat üçün tələb olunan torpaq sahəsinin həcmi, təsərrüfatda heyvanların sayı, xərclərə, gəlirlərə görə ödənişlər. stehsalçılara hökümət siyasəti çərçivəsində adı çəkilən göstəricilərə əsaslanan transfertlərdir. Bu istiqamətə Ə T ölkələrində ortalama olaraq istehsalçılara dəstək büdcəsinin 13,43% sərf edilir (2008-də toplam 35,195 mlrd. dollar). 5) stehsal üçün zəruri olan torpaq sahəsinin həcminə, təsərrüfatda heyvanların sayına, xərclərə, gəlirlərə aid olmayan göstəricilərə görə ödənişlər (istehsal həcmi tələb kimi qoyulur). 3-cü bənddə qeyd edilən alt-kanaldan fərqli olaraq burada söhbət hər hansı bir aqrar məhsulun istehsal göstəricisi fermer qarşısında tələb olaraq qoyulur (fiksə edilmiş adıçəkilən göstəricilərlə). stehsalçılara dəstək büdcəsinin adətən 0,5%-i bu istiqamətə xərclənir. 6) stehsalat üçün tələb olunan torpaq sahəsinin həcmi, təsərrüfatda heyvanların sayı, xərclərə, gəlirlərə aid olmayan göstəriciləri görə ödənişlər (istehsal həcmi tələb kimi qoyulmur). 4-cü bənddə qeyd edilən alt-kanaldan fərqli olaraq burada hər hansı bir aqrar məhsulun istehsal göstəricisi fermer qarşısında tələb olaraq qoyulmur. Bu istiqamətə Ə T ölkələrində 2008-ci ildə toplam 61,659 mlrd. dollar sərf edilib, yəni istehsala dəstək büdcəsinin 23,53% bu alt-kanalın maliyyələşdirilməsinə sərf edilir. 7) Məhsul meyarlarına əsaslanmayan ödənişlər. stehsalcılara hökümət siyasəti çərçivəsində ötürülən transfertlərdir və aşağıdakı meyarlara görə həyata keçirilir: ● istehsal resurslarının uzun-müddətli “dincə qoyulması”; ● məhsul buraxılışına aid olmayan spesifik məqsədlərə istifadə olunan resurslar üzrə transfetrlər (məsələn, birdəfəlik ödənişlər, mənzil kirayə xərcləri). Bu siyasət aləti üzrə istehsalçılara dəstək büdcəsinin 2,7%-i ((7,1 mlrd. dollar) təqdim edilir - stehlakçılara dəstək. Bu dəstək kanalı istehlakçılardan kənd təsərrüfatı məhsullarının (fermer təsərrüfatları səviyyəsində) alışı üçün sərf etdiyi bütün transfetrləri əhatə edir, harada ki, transfertlər (hədəflərdən, formasından və təsirindən asılı olmayaraq) aqrar sahəyə dəstək siyasətinin tədbirlərinin nəticəsidir. Əgər CSE göstərici neqativdirsə (mənfidirsə), onda bazarda mövcud qiymətlər (yüksək qiymətlər) vasitəsi ilə istehlakçıların üzərinə düşən “yük” (“gizli vergi yükü”), istehlakçılara (qiymət səviyyəsini əvəzləmək üçün) kompensasiya edilən subsidiyalardan yüksəkdir. Yəni bir sözlə dövlətin təqdim etdiyi kompensasiyalar bazarda qiymətlərdən aşağıdır. Halbuki son illər dəmək olar ki, bütün Ə T ölkələrində bu gəstərici neqativdir, yəni istehlakçılara təqdim edilən subsidiyalar, onlara bahalaşmış bazarı kompensasiya etməyə kifayət etmir. Məsələn, istehlakçılara dəstəyin dəyəri 2008-ci ildə Ə T üzv-ölkələrində mənfi 101344 milyon dollar, yəni ortalama ölkə üzrə mənfi 3269,16 milyon dollar təşkil edib (“Agricultural Policies in OECD Countries”, 2010). - Ümumi xidmətlər dəstəyi. Bu dəstək kanalı kənd təsərrüfatına ümumi dəstəyin dəyərinin təxminən 21-22% təşkil edərək, bütün elmi-tədqiqat, marketinq, infrastruktur təminatı və digər fəaliyyətləri əhatə edir. Bir sözlə burada kənd təsərrüfatı subyektlərinə dəstək kütləvi formada təqdim edilir 7 . Ə T ölkələrində 2008-ci ildə ümumi xidmətlər dəstinin (82,7 milyard dollar) strukuturu belə olub: - Elmi-tədqiqat xərcləri - 9,59%; - Kənd təsərrüfatı ilə bağlı tədris müəssisələri – 2,93%; - nfrastruktur – 30,31%; - Marketirnq və təşviqat 49,03%; 7 “Agricultural Policies in OECD Countries, AT A GLANCE” (2010, OECD) Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|