Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVL

 
172
onların Vətənlərinə qayıtmaları mümkün olmadı. Tatarların bir 
hissəsi yalnız yenidənqurma vaxtı geri dönə bildilər. 
1956-cı  ilin  28  aprel  tarixli  fərmana  əsasən  köçürülmüş 
xalqların, o cümlədən, ahıska türklərinin xüsusi yaşayış yerlərinə 
qayıtmasına  qoyulmuş  məhdudiyyət  aradan  qaldırıldı.  Bundan 
sonra  “ahıska  türklərinin  hərəkatı”  başlandı.  Belə  ki,  bu  fərman 
ahıska  türklərinin  hüquqlarını  bərpa  edə  bilmədi.  1964-cü  ilin 
fevralında  Daşkənd  vilayətində  onlar  ahıska  türklərinin  azadlığı 
uğrunda Müvəqqəti Təşkilat Komitəsi yaratdılar. 
1968-ci  ilin  30  may  tarixində  SSR   Ali  Sovetinin  Rə-
yasət  Heyəti  ahıska  türklərinə  Gürcüstanın  digər  xalqları  ilə 
bərabər  hüquqlar  verən  fərman  verdi.  Onlar  ttifaqın  istənilən 
yerində,  o  cümlədən  Gürcüstanda  yaşayış  hüququ  əldə  edə 
bilərdilər.  Lakin,  Gürcüstan  rəhbərliyi  onların  tarixi  yaşayış 
yerlərinə qayıt-malarına etiraz etdi. 
60-80-ci  illərdə  Krımda  sənaye  inkişaf  edirdi.  Sim-
ferepol,  Sevastopol  və  Kamış-Burun  hidroelektrik  stansiyaları 
yarımadanı  elektrik  enerjisi  ilə  təmin  edirdilər.  Kerç  dəmir 
filizinin  əsasında  Kamış-Burun  Kombinatı  və  Kerç  Metallur-
giya Zavodu inşa edildi. Həmçinin, Krımda kimya sənayesi və 
gəmiqayırma inkişaf etdirildi.  
80-ci illərdə Şimali Krım kanalının ikinci hissəsi tikildi 
və müəssisələrin istehsal gücü artırıldı. 325 yeni  istehsal xətti 
istifadəyə  verildi,  146  sex  və  sahə  mexanikləşdirildi  ki,  nəti-
cədə 20 min nəfər işçi əl əməyindən azad oldu. Sənayenin əsas 
fondu 2,3 milyard manatı aşdı. 
50-80-ci  illərdə  Volqaboyu  və  Sibir  sürətlə  inkişaf 
edirdi. Volqa,  rtış, Ob, Yeniseydə hidroelektrik stansiyalar ti-
kildi,  metallurgiya  və  kimya  zavodları  inşa  edildi.  Volqa-Don 
kanalının çəkilişi xalq təsərrüfatı üçün mühüm rol oynadı. 
Başqırdıstan  inkişaf  etmiş  sənaye  və  kənd  təsərrüfatı 
respublikasına çevrildi. Neft hasilatı və emalı genişləndirildi və 
nəticədə  respublika  SSR -nin  əsas  neft  bazalarından  birinə 
çevrildi.  Bakı  neftçilərinin  köməkliyi  ilə  Tuymaz,  şimbay, 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
173
Ş
kanov, Arlan, Çekmaquşda neft hasil olunmağa başlandı. Ufa, 
Salavat və  şimbayda neft emalı, Sterlitamakda kimya, elektro-
energetika,  maşınqayırma  zavodları  işə  salındı.  Respublikada 
soda, turşu və sement istehsal olunurdu. 
Tatarıstan  neft,  sintetik  kauçuk,  kimyəvi  məhsullar, 
kinofotomateriallar,  tibbi  pereparatlar,  maşınqayırma,  yüngül 
və  yeyinti  sənayesi  üzrə  ixtisaslaşmışdı.  1976-cı  ildə  Kamsk 
Avtomobil Zavodu istismara verildi. 
Volqaboyu  və  Sibirin  xam  torpaqlarının  istifadə  olun-
ması taxıl istehsalını artırdı. Lakin, Şərqi Sibirin xam torpaqları 
istifadə  olunmadı.  1964-cü  ildə  bu  işdə  kobud  səhvlər  olduğu 
aşkarlandı. Belə ki, Sibirin yeni əkin sahələri eroziyaya uğradı 
və otlaqlara çevrildi. 
Sibirin  və  Uzaq  Şərqin  məhsuldar  qüvvələrini  sürətlə 
inkişaf  etdirmək  məqsədi  ilə  Sovet  hökumətinin  qərarına  əsasən 
1957-ci ilin mayında ölkənin şərqində yeni iri elm mərkəzi-SSR  
Elmlər  Akademiyasının  Sibir  Şöbəsi  yaradıldı.  Novosibirsk 
rayonunda elm şəhərciyinin tikintisinə başlandı. 1958-ci ildə Sibir 
ş
öbəsinin tərkibində 16 elmi-tədqiqat institutu, 3 filial-Uzaq Şərq, 
Qərbi və Şərqi Sibir filialları və Krasnoyarskda Elmlər Akademi-
yasının fizika institutu fəaliyyət göstərirdi.   
1960-cı  illərin  əvvəllərində  Xruşşovun  təşəbbüsü  ilə 
taxıl  sahələrinin  dörddə  birində  qarğıdalı  əkilməyə  başlandı. 
Qərbi Sibirdə də qarğıdalı istehsalı genişləndirildi. 1964-cü ilin 
yayında Qərbi Sibirdə neft və qaz yataqları tapıldı. Artıq 80-ci 
illərdə SSR -də hasil olunan neftin üçdə ikisi və qazın 60%-ni 
Qərbi  Sibir  verirdi.  Bununla  yanaşı  Qərbi  Sibirdə  maşınqayır-
ma,  metal  istehsalı,  tikinti  materialları  sənayesi  və  ağac  emalı 
müəssisələri  geniş  inkişaf  etdirildi.  Qərbi  Sibirin  bütün  taxıl 
məhsullarının  40%-ni  Altay  verirdi.  Şərqi  Sibir  isə  əlvan  və 
qara  metallarla  zəngindir.  Burada  çıxarılan  almaz  xalq  təsər-
rüfatının  inkişafında  mühüm  əhəmiyyətə  malik  idi.  Şərqi  Si-
birdə həmçinin, maşınqayırma, kimya və meşə sənayesi inkişaf 
etdirildi. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
174
TÜRK DÖVLƏTLƏR  XX ƏSR N 90-cı  
LLƏR  - XXI ƏSR N ƏVVƏLLƏR NDƏ 
 
1. Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri 
 
 
 
Azərbaycan və Anadolu türkləri əsrlər boyu bir-biri ilə sıx 
ə
laqədə  olmuş,  bir-birinə  kömək  etmiş,  arxa  durmuşlar.  Məhz 
buna görə də heç təsadüfi deyil ki, Azərbaycanın bir çox gör-
kəmli  şəxsiyyətləri  tarixin  ayrı-ayrı  mərhələlərində  Türkiyədə 
fəaliyyət göstərmiş, orada öz istedadlarını tamamilə biruzə verə 
bilmişlər,  həm  Türkiyə  xalqı  qarşısında,  həm  də  Azərbaycan 
xalqı  qarşısında  böyük  xidmətlər  göstərmişlər.  Onların  hamısı 
bizim  dostluğumuzun,  qardaşlığımızın  böyük  tarixidir,  rəm-
zidir.  XX  əsrin  əvvəllərində  mühacirət  həyatı  keçirməyə  məc-
bur  edilən  bir  çox  ziyalılarımız  da  Türkiyənin  məfkurə  həya-
tında  çox  mühüm  rol  oynadılar.  Ə.Hüseynzadə,  Ə.Ağaoğlu, 
M.Ə.Rəsulzadə,  A.V.Yurdsevər,  Ə.Cəfəroğlu  kimi  azərbay-
canlı  şəxsiyyətlər  Türkiyənin  ictimai-siyasi,  mədəni  həyatına 
müsbət  təsir  göstərməklə  yanaşı,  həm  də  Türkiyə  ictimaiyyə-
tində  Azərbaycan  haqqında  obyektiv  fikir  yaradılmasında 
ə
vəzsiz xidmət göstərmişlər. 
Sovet  ttifaqının  dağılması,  beynəlxalq  səhnədə  siyasi  və-
ziyyətin və qüvvələr nisbətinin köklü şəkildə dəyişməsi, bütün 
postsovet  məkanında  yeni  müstəqil  dövlətlərin  yaranması  ilə 
nəticələndi.  1991-ci  il  oktyabrın  18-də  qəbul  edilmiş  Kons-
titusiya aktı ilə Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi 
bərpa  olundu.  Müstəqilliyinin  bərpası  nəticəsində  Azərbaycan 
Respublikası  beynəlxalq  hüququn  subyektinə  çevrildi  və 
beynəlxalq münasibətlərdə iştirak etməyə başladı. Bu şəraitdən 
istifadə  edən  Azərbaycan  Respublikası  müasir  dövrün  reallıq-
larını və xalqın milli mənafelərini nəzərə alıb fəal xarici siyasət 
yeritməyə  başladı.  Azərbaycan  Respublikasının  xarici  siyasət 
fəaliyyəti  beynəlxalq  hüququn  prinsipləri  əsasında  həyata 
downloaded from KitabYurdu.org

---