AzərbAycAn 20 ildən artıq keçdikdən sonra, məcburi köçkünlərin hələ
Yüklə 216,78 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Problemin həll olunmasına yönəlmiş milli səylər
- Problemin həll olunmasına yönəlmiş beynəlxalq səylər
- Daxili Köçkünlük üzrə Monitorinq Mərkəzi barədə
Azərbaycan: 20 ildən artıq keçdikdən sonra, məcburi köçkünlərin hələ də tam inteqrasiyanı dəstəkləyən siyasətə ehtiyacı var 26 mart 20 14 10 www.internal-displacement.org Conciliation Resources , sentyabr 2012; ICG
, 26 sentyabr 2013). Danışıqlarda irəlilə-yişin olmaması, həmçinin Azərbaycanın hərbi xərclərinin 2013-cü ildə 3,7 milyard dollar olduğunu nəzərə alsaq ki, bu da Ermənistanın bütöv dövlət büdcəsindən artıqdır, şiddətin yenidən başlanması riski həmişə mövcuddur ( ICG
, 26 sentyabr 2013). Problemin həll olunmasına yönəlmiş milli səylər Bu günə qədər göstərilmiş əhəmiyyətli səylər Hökumət məcburi köçkünlərin həyatlarının yaxşılaşdırılması üçün ciddi addımlar atmışdır. 1993-cü ildə o, Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsini yaratmışdır və yaradılandan bəri ona Baş Nazirin Müavinlərindən biri, Əli Həsənov başçılıq edir. Problem milli siyasətin öndə duran məsələlərindən biridir və onun həlli üçün geniş qanunvericilik mövcuddur. Buna 1999-cü ildə qəbul edilmiş Qaçqınlar və Məcburi Köçkünlərin Statusu üzrə Qanun ( Azərbaycan Hökuməti , 1999), 1999-cu ildə qəbul olunmuş Məcburi Köçkünlərin Sosial Müdafiəsi üzrə Qanun ( Azərbaycan Hökuməti , 1999) və 2004-cü ildə qəbul edilmiş Qaçqınlar və Məcburi Köçkünlərin Yaşayış Şəraitinin Yaxşılaşdırılması və İş Yerlərinin Yaradılması üzrə Dövlət Proqramı ( Azərbaycan Hökuməti
, 2004) aiddir. Sonuncuya 2007 və 2010- cu illərdə məcburi köçkünlərə əlavə yardımı nəzərdə tutan əlavələr edilmişdir, və 2015-2020-ci illər üçün yeni proqram hal-hazırda hazırlanır. Hökumət həmçinin dövlət qulluqçuları üçün məcburi köçkünlərin hüquqları barədə təlim keçirmiş, köçkün əhalinin sayı və məskunlaşması barədə məlumat yığmış, məcburi köçkünlük barədə məlumatlılılığı artırmış və bu məsələ ilə bağlı beynəlxalq və regional təşkilatlarla əməkdaşlıq etmişdir. Fövqəladə Hallar Nazirliyi fəlakətlər nəticəsində köçkün düşmüş əhali üzrə cavabdehdir. Neft sənayəsindən əhəmiyyətli gəlir daxil olduqca onun bir hissəsi köçkünlərin ehtiyaclarını ödəmək üçün istifadə olunmuşdur. Azərbaycan Dövlət Neft Fondu 2013-cü ildə məcburi köçkünlərin həyat və yaşayış şəraitini yaxşılaşdırmaq üçün 600 milyon dollara yaxın vəsait ayırmışdır, və ilin sonuna hökumət 20 il ərzində $5.4 milyard sərf etmişdir ( Dünya Bankı , oktyabr 2011, Dünya Bankı , aprel 2013,
Trend.Az , 20 iyun 2013; Oxu.az , 30 avqust 2013; Azərbaycan Hökuməti, 27 noyabr 2013). O 180000-ə yaxın köçkünü yeni qəsəbələrə yerləşdirmiş, onların kommunal xidmətlərini yaxşılaşdırmış, təmas xətti boyunca yeni su quyuları və yollar salmışdır. Fövqəladə Hallar Nazirliyi fəlakətlərlə bağlı risklərin azaldılması və idarə olunmasını qəbul etmiş, və əhəmiyyətli maliyyə və siyasi dəstək almışdır ( UNICEF və UNISDR , dekabr 2011, səh. 48). Hökumət həmçinin 2012-ci ildəki zəlzələdən sonra bərpa və yenidənqurma işləri üçün 382 milyon dollar, 2010-cu ildəki daşqından sonra 586 milyon dollar ayırmışdır ( Azərbaycan Prezidenti , 9 sentyabr 2012;
IWPR , 5 noyabr 2012). Hökumət həmçinin köçkün ailələrin iqtisadi vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün bir sıra tədbirlər görmüşdür. Köçkün statusunu alanların əksəriyyəti 23 dollardan bir qədər çox olan aylıq müavinət, müvəqqəti yaşayış yeri, torpaq sahəsi, vergi güzəştləri, və pulsuz məktəb dərslikləri, isitmə üçün yanacaq, kommunal xidmətlər, yerli telefon danışıqları, tibbi xidmətlər və ali təhsil alırlar. Köçkün düşdükləri zaman dövlət işində çalışanların çoxusu öz işlərini qoruyub saxlaya biliblər, və özlərindən asılı olmayan səbəbdən işdən çıxarıldıqdan sonra öz orta aylıq maaşlarını almağa davam ediblər. Hökumət həmçinin köçkünlərin işə götürülməsi üçün kvotalar müəyyən edib, minlərlə köçkünə aşağı faizli kredit verib, onlara 50000 ha torpağ ayırıb və 45000 məcburi köçkünü işlə təmin edən 760 fermer təsərrüfatı yaradıb ( ICG
, 27 fevral 2012; Trend
, 13 fevral 2013; Azərbaycan hökuməti ilə elektron yazışma, 5 sentyabr 2013; News.az
, 17 may 2013). Mövcud olan çətinliklər Bu mühüm səylərə baxmayaraq, əhəmiyyətli çətinliklər də mövcuddur. Hökumət köçkünlərin evləri üçün çox böyük məbləğlər sərf etsə də, onların çoxusu, həmçinin 2012-ci il zəlzələsi və
Azərbaycan: 20 ildən artıq keçdikdən sonra, məcburi köçkünlərin hələ də tam inteqrasiyanı dəstəkləyən siyasətə ehtiyacı var 26 mart 20 14 11 www.internal-displacement.org 2010-cu il daşqınları nəticəsində köçkün düşənlərin bəziləri, hələ də standartlara cavab verməyən şəraitdə yaşayır. Nəzərə alsaq ki, münaqişə nəticəsində köçkün düşənlər belə vəziyyətdə artıq 20 ildir ki yaşayır və qayıtmaq perspektivləri azdır, hökumət təklif etdiyi yerləşdirmə variantlarına həmçinin köçkünlərin özlərinin ev tapıb almağa imkan verən alış sertifikatlarının verilməsi, hökumət tərəfin-dən alınan mənzil və evlərin paylanması və özlərinə ev tikmək üçün maliyyə yardımının verilməsini daxil etməlidir. O, həmçinin ən çox ehtiyacı olanlar üçün mənzillərin tikintisi və paylanmasını sürətləndirməli, və bütün köçkünlərin belə planların hazırlanması və həyata keçirilməsi barədə daha çox məlumatlanmasını və iştirak etməsini təmin etməlidir. Bir çox insanların evi bərpa olunub və ya yenidən tikilib, lakin digərlər məlumat verir ki, vəsait bütün ehtiyacı olanlara çatmamışdır və tikintinin keyfiyyəti aşağıdır ( Kura ,
IWPR , 5 noyabr 2012). Hökumətin köçkünlərin məşğuliyyətini artırmaq üçün gördüyü səylərə baxmayaraq, onların çoxusu kifayət edəcək qədər gəlir əldə etməkdə çətinlik çəkir. Nəzərə alsaq ki, köçkünlərin işsizliyi bir çox mənfi nəticələrə gətirir, milli səviyyədə iqtisadi miqrasiya, uşaq əməyi və erkən nikahların səbəbini, xarakterik cəhətlərini və miqyasını öyrənən hərtərəfli tədqiqat aparmağa ehtiyac vardır. Köçkünlər üzrə spesifik məlumat yığılmalıdır ki, onların qeyri-proporsional olaraq mənfi təsirə daha çox məruz qalıb-qalmadıqları müəyyən olunsun və belə olan halda onların iqtisadi vəziyyətlərinin yaxşılaşdırılması barədə köçkünlərin öz fikirləri öyrənilsin. Belə bir tədqiqat xüsusilə cavanlara və uzun müddət işsiz qalanlara diqqət yetirməklə məcburi köçkünlərin iqtisadi inteqrasiyasını, iş imkanlarını və özünə güvənliliyi artırmağa xidmət edən proqramları gücləndirməyi məsləhət görmüş Kalin və BMT-nin İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar üzrə Komitəsinin tövsiyələrininin yerinə yetirilməsi istiqamətində bir addım olardı ( UNHRC
, 23 dekabr 2010; UN CESCR , 5 iyun 2013). Məcburi köçkünlərlə onlara aid olan pro-seslərdə məsləhətləşmək və onların iştirakını artırmaq olar. Hökumət məcburi köçkünlərin qərarların qəbul edilməsində iştirakını təmin etmək üçün bir mexanizm yaratmamışdır və onların danışıqlarda mənalı iştirakına icazə verilməmişdir. Əlilliyi olan köçkünlər, yaşlılar və xüsusi ehtiyacları olan digərləri milli proqramlara daxil edilmişdir, lakin onların xüsusi vəziyyətlərini müəyyən etməyə və yüngülləşdirməyə yönəlmiş az tədbir görülmüşdür. BMT qurumları tövsiyə etmişdir ki, hökümət məcburi köçkünlərlə onlara dair olan planlar üzrə məsləhətləşsin və qadınların iştirakına xüsusi diqqət ayırmaqla onların səslərinin duyulmasını təmin etsin ( UN CEDAW
, 7 avqust 2009; UN
CERD , 7 sentyabr 2009). Bəzi bələdiyyələr müəyyən günlərdə məcburi köçkünləri qəbul edərək onların problemlərini dinləyir və bu təcrübə köçkünlərin yerləşdiyi bütün ərazilərdə tətbiq olunmalıdır. Qanunvericilik və siyasət baxımından, məcburi köçkünlər üzrə 1999-cu ildə qəbul olunmuş qanun Rəhbər Prinsiplərə uyğunlaşdırılmalıdır. Qanunverciliklə müəyyən olunmuş daxili köçkünlük anlayışı genişləndirilməli və köçkünlüyün səbəblərinə insan haqqlarının pozulması və ümumi zorakılıq da daxil edilməlidir. Fəlakətlər nəticəsində köçkün düşmüş insanlar da məcburi köçkün kimi qeydiyyata alınmalıdır ki, 1999-cu ildə qəbul olunmuş qanunda müəyyən edilmiş imtiyazlar onlara da şamil olunsun. Hərtərəfli yanaşmanı təmin etmək üçün məcburi köçkünlər və qaçqınlar üzrə ayrıca qanunlar, və təbii fəlakətlər nəticəsində baş verən köçkünlük üzrə siyasət qəbul edilməlidir. Köçkünlərin hüquqları, ehtiyacları və maraqları məcburi köçkünlər və davamlı həll yolları üzrə bütün gələcək siyasət və qərarları qəbul edərkən rəhbər tutulmalıdır. Bunu təmin etmək üçün, hələ də 20 il əvvəl köçkün düşməkləri nəticəsində yaranan ehtiyacları olan məcburi köçkünlərin həm sayını, həm də bu ehtiyac-ların miqyasını müəyyən edəcək hərtərəfli qiymətləndirmə aparılmalıdır. Bu cür tədqidat məcburi köçkünlər üzrə 2015-2020- ci il Dövlət Proqramının hazırlanması üçün lazımı Azərbaycan: 20 ildən artıq keçdikdən sonra, məcburi köçkünlərin hələ də tam inteqrasiyanı dəstəkləyən siyasətə ehtiyacı var 26 mart 20 14 12 www.internal-displacement.org məlumatı təmin edərdi, və bu proqramın onların özünə güvənliliyini və qayıdışı gözləyərkən tam sosial inteqrasiyasını təmin etməsinə imkan verərdi. Kalinin qeyd etdiyi kimi, yardımın yeni və hərtərərfli məlumata əsaslanaraq göstərilməsi köçkünlərin qayıdış, yerli inteqrasiya və ya ölkədəki digər yerlərdə məskunlaşma kimi davamlı həll yollarına çatmaq perspektivlərini artırardı ( UNHRC
, 23 dekabr 2010).
Problemin həll olunmasına yönəlmiş beynəlxalq səylər Azərbaycanın neftlə bağlı olan əhəmiyyətli artımı onun özünə yardım donoru qismində çıxış etməyə imkan vermişdir, bu səbəbdən də ölkədə beynəlxalq humanitar səylər azalmaqda davam etmişdir ( EU , 12 noyabr 2007). Beynəlxalq təşkilatlar maliyyə tapmaqda çətinlik çəksə belə, onlardan bir neçəsi köçkünlərlə işləməyi davam edir. Bunlara Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsi (BQXK), Dünyaya Baxış, Oksfam, Norveç Humanitar Müəssisəsi və Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı aiddir. 2011- ci ildə Dünya Bankı 60-dan çox ictimai binada yaşayan məcburi köçkünlər arasında iqtisadi özünə güvənliliyi və yaşayış şəraitini yaxşılaşdırmaq məqsədini daşıyan 78.5 milyon dollarlıq layihəyə başlamışdır ( Dünya Bankı , 7 aprel 2013). Nəzərə alsaq ki, BQXK istisna olmaqla digər beynəlxalq təşkilatlar icraçı tərəfdaş kimi yerli QHT-lər vasitəsilə işləyir, onların işi üçün daha əlverişli olan mühitin yaradılması çox vacibdir. İfadə, yığışma və birləşmə azadlığına qoyulan məhdudiyyətlər onların işini çətinləşdirməyi davam edir ( CoE
, 12 noyabr 2013; EurasiaNet , 11 dekabr 2013). Büdcə məhdudiyyətlərinə baxmayaraq, 2013- cü ildə BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığı (BMT QAK) özünün ölkədəki ən böyük iştirakçı qiymətləndirməsini keçirmiş, onun çərçivəsində 1500 qədər məcburi köçkün və onların 150 yerli qonşusu ilə müsahibə aparmışdır. Qiymətləndirməyə müdafiə riskləri üzrə standart suallara əlavə olaraq, köçkünlərin inkişaf prioritetləri və çətinlikləri üzrə əlavə suallar da daxil edilmişdir. Qiymətləndirmənin nəticələri BTM-nin vasitəçiliyilə Azərbaycan vətəndaşları ilə ölkənin 2015-ci ildən sonrakı davamlı inkişaf planı barədə keçirilən məsləhətləşmələrdə istifadə olunmuşdur ki, bu da hökumətin Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış konsepsiyasına uyğun keçirilmişdir. Qiymətləndirmə aşkar etmişdir ki, köçkünlər üçün prioritet məsələlər daha yaxşı yaşayış şəraiti, iqtisadi və sosial özünə güvənlilik, təhsilin və səhiyyənin keyfiyyəti, qərarların qəbul edilməsində iştirak, və münaqişənin sülh yolu ilə həll olunmasıdır ( BMT
Azərbaycan , 26 sentyabr 2013). Dövlətlərarası təşkilatlar münaqişənin həll olunmasında diqqətini cəmləşdirməyə davam edir. ATƏT və Minsk qrupunun həmsədrləri – Rusiya, Fransa və ABŞ – 20 ildən artıqdır ki, diplomatik səylər göstərir, lakin münaqişənin həlli və köçkünlük probleminin uzunmüddətli çözümü hələ də əldə olunmayıb. ATƏT məcburi köçkünlərin həm baş ofis, həm də yerli səviyyədə gedən proseslərdə məsləhətləşmələrə qatılması üçün daha çox səy göstərməlidir. Avropa Birliyinin Cənubi Qafqaz üzrə Xüsusi Təmsilcisi Filip Lefort 2013-cü ilin ortasında Azərbaycana səfər etmiş və özünə-əminliyi artıran tədbirlərin görülməsində israr etmişdir. 2014-cü ildə təyin edilməli olan yeni xüsusi təmsilci həmçinin köçkünlərlə görüşməli və onların özünə-əminliyin artırılmasına yönəlmiş tədbirlərlə bərabər, onların sülh və münaqişənin həlli səylərində də fəal iştirak etməsində israr etməlidir. Azərbaycanda uzunmüddətli həll yollarının əldə olunması inkişaf, humanitar, insan haqqları, sülh quruculuğu ilə məşğul olan təşkilatlar, donorlar, özəl sektor və hökumət daxil olmaqla bir sıra milli və beynəlxalq təşkilatların koordinasiya edilmiş şəkildə iştirak etməsini tələb edəcək. Köçkünlüyün uzunsürən xarakterini və köçkünlər üzrə məlumatın azlığını nəzərə alsaq, BMT QAK- ın sonuncu iştirakçı tədqiqatı zamanı toplanmış məlumatlar məcburi köçkünlərin qayıdışı gözləyərkən, onların tam inteqrasiyası siyasətinin işlənib hazırlanması üçün bir əsas ola bilər. Bu Azərbaycan: 20 ildən artıq keçdikdən sonra, məcburi köçkünlərin hələ də tam inteqrasiyanı dəstəkləyən siyasətə ehtiyacı var 26 mart 20 14 13 www.internal-displacement.org məlumatlara əsaslanaraq, Məcburi Köçkünlər üçün Uzunmüddətli Həll Yolları üzrə Təşkilatlararası Komitənin Konsepsiyasında irəli sürülən meyarlara uyğun köçkünlərin tam inteqrasiya olunması üçün hələ də görüləsi olan tədbirləri müəyyən etməyə yönəlmiş daha geniş tədqiqatı hazırlayıb aparmaq olar. Məcburi köçkünlərin, habelə onların qonşularının bu cür tədqiqatda iştirakını təmin etmək və toplanmış məlumatdan köçkünlərin hazırda yaşadıqları yerlərdə hüquqlarının ayrıseçkilik olmadan müdafiə olunması üçün istifadə etmək onların qayıdışı mümkün olana qədər inteqrasiya olunmasına xidmət edər. Daxili Köçkünlük üzrə Monitorinq Mərkəzi barədə Daxili Köçkünlük üzrə Monitorinq Mərkəzi (IDMC) ölkədaxili məcburi köçkünlüyün monitorinqi və onun səbəblərinin, nəticələrinin və həll olunma səylərinin təhlili üzrə dünyada liderdir. IDMC dünya ölkələri daxilində münaqişə, ümumi zorakılıq, insan haqqlarını pozulması və texnogen və təbii fəlakətlər nəticəsində köçkün düşmüş milyonlarla insanın ehtiyaclarının daha yaxşı ödənilməsi üçün müvəkillik edir. O həmçinin məcburi köçkün insanların əsas hüquqlarına daha çox hörmət edilməsini təmin etmək naminə səy göstərənlərin önündə gedir. IDMC Norveç Qaçqınlar Şurasının (NRC) bir hissəsidir. Biz neynəyirik: • Hədəfli müvəkillik vasitəsilə daxili köçkünlüyə müvafiq cavab tədbirlərin görülməsini təşviq edirik • Dünya üzrə daxili köçkünlük barədə yeni, əlçatan və lazımı məlumat təqdim edirik • Məcburi köçkünlər üçün müsbət nəticələr gətirən siyasət və təcrübələri formalaşdırmağa kömək edən tədqiqat və təhlil aparırıq • Məcburi köçkünlərin müdafiəsi vəzifəsini daşıyan ölkə məmurları üçün təlim keçirir və köməklik göstəririk
IDMC məcburi köçkünlər üçün müsbət dəyişikliklər əldə etmək naminə vəzifə sahibləri, habelə məcburi köçkünlərin hüquqlarını qorumaq vəzifəsi və ya imkanı olan hamının qərarları və təcrübəsinə müvəkillik vasitəsilə təsir etmək imkanlarına malikdir. Biz necə işləyirik? Daxili köçkünlük üzrə məlumat çox vaxt ziddiyyətli və siyasi baxımdan həssas olduğundan, IDMC bu geniş yayılmış problemin müstəqil və təsirli qlobal izləyicisi kimi fəaliyyətini davam etdirməli və bu fəaliyyət göz önündə olmalıdır. IDMC daxili köçkünlük üzrə obyektiv, siyasi və ya iş fəaliyyəti ilə bağlı olan ehtiyatlardan azad olan məlumat və təhlil axtaran hər kəs üçün əvəzolunmaz mənbəyə çevrilmişdir. www.internal-displacement.org .
caroline Howard Orta Şərq, Avropa, Qafqaz və Asiya şöbəsinin rəhbəri Теl.: +41 (0) 22 795 07 40 Elektron poçt: caroline.howard@nrc.ch nadine Walicki Ölkə üzrə təhlilçi Elektron poçt: nadine.walicki@nrc.ch
Norveç Qaçqınlar Şurası chemin de Balexert 7-9 1219 Châtelaine, Genève www.internal-displacement.org
Faks: +41 (0) 22 799 07 01 Document Outline
Yüklə 216,78 Kb. Dostları ilə paylaş:
|