Azerbaijan-ngps

111
vaxtında geri götürün; liderlik rolu öhdəliklərindən irəli gələn öldürmək 
və başqalarını öldürməyə cəlb edilməsi üçün hakimiyyətin tələblərini 
rədd edin; liderləri getdikcə daha güclü öldürücü silahlar ilə 
möhkəmləndirilən və itaətkarlıq göstərən professional qatil təşkilatlar ilə 
təmin etməyin; din, biznes, işçi qüvvəsi, elm, mədəniyyət ilə öldürməyə 
meylli təşkilatlara dəstək verməyin və öldürməyən alternativlərə imkan 
yaradın; siyasi liderlərin və vətəndaşların ilkin öhdəlikləri kimi 
konfliktlərin həllinə həssas olan ehtiyaclara üstünlük verməsini önə 
gətirin; milli qürurun və şəxsiyyətin əsas komponentləri kimi 
öldürməmək dəyərinin olduğunu təsdiq edin; ağılsız kimi imtina edin və 
ya əks təqdirdə, istənilən ağılsız qrup və ya şər qüvvələr tərifindən tələfat 
və qırğınlara haqq qazandırmağa inkar edin; qruplar arasında qarşılıqlı 
rifah üçün ümumi dialoqu axtarın; şəxslər və qruplarda bilavasitə və ya 
özgə əli ilə zorakılığa meyl oyadaraq onda məmnunluq aşıladan ictimai-
iqtisadi və başqa struktur şərtləri dəyişin; öldürücü iqtisadiyyatı həyatın 
naminə insan ehtiyaclarına xidmət edən dəyişiklik ilə əvəz edin və 
öldürməyən mədəniyyətin yaradıcılıq imkanlarını incəsənət və elm ilə 
gücləndirin. 
Əlbəttə, hitler tipli cinayətkarlıqlara qarşı öldürmə zonasına 
müdaxilələr öldürməyən tətbiqi elmi yaradıcılıq potensialı qarşısında 
daha böyük iddia qaldırır. Ancaq, xüsusilə də texnoloji innovasiya üçün 
görünməmiş imkanların mövcud dövründə onlar ağlagəlməz deyildirlər. 
Problemi həll edəcək liderlərlə onların ardıcıllarını kütlələri və 
mikroskopik olmaqla ayıldıcı modelləşdirilmiş mənəvi-psixoloji, 
öldürməmək imkanlarını yavaşıdıcı; öldürmə dəstəyi və ona müqavimətin 
geri götürməsinə (təkcə qurbanların deyil) qlobal məzəmmət; tam və 
birdəfəlik tərk etmə şərtləri; öldürmə imkanlı fərdlər, qruplar və mürəkkəb 
texnikalarla təchiz edilmiş yer-kosmos-hava-dəniz sayəsində əsas 
müdaxilə qüvvələrini sıradan çıxarmaq üçün ölçülər götürülməli, tətbiq 
edilməlidir. Öncədən qarşısı alınması-profilaktika üçün müəyyən edilmiş 
ölümlülük mənbələrinə hərtərəfli fövqəladə müdaxiləedici təzyiqi, 
birbaşa və çoxşaxəli, mənfi və müsbət olmaqla diqqətdə saxlayın. 
Hitler tipli travmaların nəticəsi olaraq, salamat qalmış qatillər, 
qurbanlar və onların qohumları arasında öldürməmək insanı 
bacarıqlarının transformasiya olunmasının mümkünlüyü araşdırılmalıdır. 

---

112
Siyasət elmi cinayətkarlıq, onun təpkilərinin bərpası, barışıq və 
profilaktika üçün məsuliyyəti tanımalı, ən vacib şərt kimi öldürməyən 
dünyada öldürməyən cəmiyyətlərin reallaşdırılması naminə struktur 
dəyişikliyində prosesləri yüngülləşdirməlidir. Ruhun, elmin və 
ənənələrin hər mənbəyi üçün gələcəyin mədəniyyətinin tanınmasının və 
xalqlar arasında qürurun ürəyi öldürməmək bacarığının olması tən-tənəli 
olaraq qeyd edilməlidir. Belə cinayətkarlıqların heç vaxt baş 
verməyəcəyinə zəmanət verən praktiki öhdəliklər mövcud olmalıdır. 
Genosiddən müharibəyə kimi kütləvi cinayətkarlıqların erasına son 
vermək üçün öldürməyən siyasət elmi üç tətbiqi elmi məsələlərdə iştirak 
etməlidir: qabağını alma, müdaxilə və travmadan sonrakı öldürməməyə 
keçid. O, belə cinayətkarlıqların öldürməyən prinsiplərindən yenidən baş 
qaldıracağına imkan verməyəcək ehtimalını təmin edən yaradıcı 
xidmətin maneələrindən özü-özünü azad etməlidir. 
Öldürməmək və Zorakı İnqilab 
Problemi həll edən səyləri işə salmaq üçün ikinci əsas problem zorakı 
inqilab və əks-inqilabdır. Aidiyatı olanlar içində hərbi çevrilişlər, əks-
çevrilişdər, terrorizm, terrorizmə qarşı mübarizə, partizan müharibəsi və 
irimiqyaslı vətəndaş müharibəsidir. Adi siyasət elmi belə inqilablar və 
onların cəza tədbirlərini qiymətləndirmək üçün ikimənalı zorakılığın 
qəbul edilməsinə meyllidir. Zorakılıq yaxşı rejimlərə deyil, pis rejimlərə 
qarşı təqdirə layiqdir. Pis inqilabçılara qarşı əkszorakılıq yaxşı 
inqilabçılar üçün məqbul deyildir. İstənilən siyasi dəyişiklik naminə 
edilmiş zorakı hadisə- istər nail olmaq və ya istərsə də müqavimət 
göstərmək naminə - siyasi həyat üçün nəzərə çarpacaq həm ağır və həm 
də tərifə layiq faktlardır. Oxşar arqumentlərlə bəzi Amerika alimləri şərh 
edərək demişlər, məsələn: "nə qədər ki, iqtisadi elitalar mülkiyyət və 
hakimiyyəti sülh yolu ilə təhvill verməyəcəklər, inqilabi zorakılığa haqq 
qazandırıla bilər". Buna baxmayaraq, başqa şərhlər ilə şəxsi mülkiyyət 
sahibkarlığı sistemlərini dəyişməyə can atan qiyamçılara qarşı əks-
zorakılığa dəstək verilir. İdeyanın məğzi, hər zaman baş verə bilən, hətta 
Amerika demokratik seçki sistemi altında baş qaldırması labüd olan, 
mümkün despotizmə qarşı silahlı vətəndaşların öz azadlığının 
müdafiəsinə qalxmasına hazır olmaq lazımdır.  

---

113
Lakin, siyasi rejimin təzyiqini aradan qaldırmaq və ictimai-iqtisadi 
struktur zorakılığının dözülməz şərtlərini dəyişdirmək ehtiyacını nəzərə 
alaraq, öldürməyən siyasət elmi öldürməyən inqilabi alternativlərini 
müəyyənləşdirərək, onlara dəstək olmaqla köməklik edə bilər. Bu, 
inqilabların mütləq zorakı olduğu ehtimalını inkar edib və prinsiplər, 
strategiyalar, taktika, təşkilati metodlar və digər imkanlar kimi effektiv 
öldürməyən alternativ bilikləri təmin etməsini tələb edir.  
Soyuq Müharibənin son yarısı ərzində siyasi nəzəriyyəçilər tərəfindən 
dünyanın daha yaddaqalan 3 zorakı inqilablarının ənənələrində 
öldürməyən inqilabın mümkünlüyünün diqqətəlayiq təsdiqi meydana 
çıxdı: bun lar Birləşmiş Ştatlar, Sovet İttifaqı və Çin idi. Birləşmiş 
Ştatlarda, Gene Şarp (1973) effektiv qeyri-zorakı mübarizə misalında, 
siyasi hakimiyyət və hərtərəfli tarixi araşdırmalardan kök almış qeyri-
zorakı siyasi inqilabın nəzəriyyə və təcrübəsinin klassik bəyanatını 
təqdim etdi. Şarp etiraz və inamdan tutmuş, qeyri-zorakı müdaxiləni də 
daxil edərək, sosial, iqtisadi və siyasi qeyri-əməkdaşlığa qədər qeyri-
zorakı hərəkətin ən azı 198 metodunu təqdim etdi. O, sonra "çevrilmə, 
uyğunlaşma və məcbur etmənin" proseslərini daxil edən qeyri-zorakı 
dəyişilmənin dinamik nəzəriyyəsində bütün bunların kombinasiyasına 
daha sonra "disintegrasiya-nı" da əlavə etdi. Sovet İttifaqında, E. G. 
Plimak və Y. F. Karyakin (1979) inqilabı "geniş insan kütləsinin 
həyatında kəskin dəyişiklik" istehsal edən, dövlət hakimiyyətində bir 
sinifdən digərinə keçid kimi müəyyən etdi. Sonra onlar sülh yolu ilə 
sosialist inqilablarının mümkün olduğu Marksist Leninistik nəzəriyyənin 
və müstəmləkəçiliyi ləğv edən İkinci Dünya Müharibəsindən sonrakı 
dövr və demokratik təcrübə barədə mübahisə etdilər. Onlar "silahsız 
mübarizə, vətəndaş müharibəsi baş vermədən və silahlanmayan 
əksinqilabi müdaxilə" kimi sülhməramlı sosialist inqilabını müəyyən 
etdilər. İsrar edərək ki, keçmiş müvəffəqiyyətsizliklər yeni tarixi şəraitdə 
sülhməramlı inqilabların təqibini dayandırmamalıdır, onlar inadla 
bunların mümkünlüyünü iddia edirdilər: "sülhməramlı inqilabin inkişaf 
üçün… hər aspekti diqqətlə və obyektiv olaraq öyrənilməlidir" [müəllifin 
tərcüməsi]. Çində Zang Yi Ping (1981: 79) arqumentini Asiyada, 
Afrikanda və Latın Amerikasında müvəffəqiyyətli qeyri-zorakı milli 
müstəqillik mübarizələrinin, əsasən də Qandiçi hərəkatının Hindistanda 

---