1 0
ədəbiyyatların üslubundan bəhrələnmiş bir rahib kimi düşünüb-danışır. Buna görə də onun povesti
(əlbəttə ki, Adsonun tərəddüdlə bəhs etdiyi və yalnız eşitdiklərini anlatdığı XIV əsrin reallıqlarını nəzərə
almasaq), dili və sitatları baxımından həm XII, həm də XIII əsrə aid ola bilərdi.
Bundan başqa, öz tərcüməsini neoqotik fransızcada yaradan Balle, şübhəsiz ki, orijinalla sərbəstcə
davranmışdı - həm də yalnız üslub baxımından deyil. Məsələn, qəhrəmanlar otlarla müalicə barədə söhbət
edərkən “Böyük Albertin sirlər kitabı”
10
adlanan və məzmunu, məlum olduğu kimi, çoxlu dəyişikliklərə
məruz qalan kitaba istinad edirlər. Adso, XIV əsrdə mövcud olan siyahılardan yalnız sitat gətirə bilərdi,
həm də bu zaman bəzi ifadələr Paraselsin
11
formulları ilə, yaxud elə Albertin otlar haqqında olan həmin
kitabının daha
sonralar, yəni Tüdorlarm dövründə nəşr olunan variantının
12
mətni ilə şübhəli dərəcədə üst-
üstə düşür. Digər tərəfdən, aydınlaşdıra bildim ki, abbat Balle Adsonun xatirələrinin üzünü köçürən (belə
idimi?) zamanlarda, mətnləri tamamilə təhrif edilmiş şəkildə XVIII əsrdə nəşr olunmuş “Böyük” və
“Kiçik” Albertlərə Parisdə rast gəlmək mümkün idi
13
. Lakin Adsonun və digər rahiblərin əldə etdiyi
siyahılarda qlosslar
14
, sxoliyalar
15
və digər əlavələr içində itib
10
Böyük Albert (Bolştedtli qraf Albert, 1193-1280-cı illərə yaxın) - görkəmli teoloq və filosof, dominikanlı
11
Parasels (təxəllüs; əsl adı - Filipp Aureol Teofrast Bombast fon Hogenheym, 1493-1541) - məşhur həkim və kimyagər
12
Liber aggregationis seu liber secretonim Alberii Maqni, londinium, juxta pontem qui vulgariter dicitur Fletebrigge,
MCCCCLXXXV.
13
Les admirables secrels d'Atbert ie Grand, A Lyon, Ches les Heritiers Beringos, Fratres, a l'Enseigne d'Agrippa, MDCCLXXV;
Secrets merveilleux de la Magie Naturelle et
Cabalislique du Petit Albert, A.Lyon, ibidem. MDCCXXIX.
14
Sətirlərin arasında yazılan şərhlər (əvvəllər Bibliya mətnlərinə aid edilirdi)
15
Sxoliya (yunanca) - şərhlər, izahatlar
1 1
batmış, amma sonrakı nəsil alimlərin istifadə etdikləri variantlar da mövcud ola bilərdi.
Nəhayət, daha bir problem vardı: abbat Ballenin bəlkə də dövrün ab-havasını saxlamaq məqsədi ilə
fransızcaya çevirmədiyi fraqmentləri latınca saxlamalıydımmı? Bu halda yersiz görünən akademik
vicdanlılıq xatirinə onun kimi etməyə bir əsas yox idi. Bayağılıqdan qaçdım, amma yenə də latınca
ifadələrin bəzisini saxladım və indi qorxuram ki, bu, “parbleu!” ya da “la femme, ah! la femme!” deməyə
məcbur olan fransız qəhrəmanı təsvir edən ucuz romanlardakı kimi olsun.
Nəticədə, tam bir aşkarsızlıq... İçim şübhələrlə dolu... Hətta cəsarətimi toplayıb, oxucuları Melkli
Adsonun hekayəsinə nə üçün inandırmaq istədiyimi də bilmirəm. Buna sevginin qəribəliyi, ya da
istərsəniz, zəhləmi tökən fikirlərdən qurtulmaq cəhdi deyək.
Hekayəni yenidən yazarkən, müasirliyi saxlamaq qayğısı içində olmadım. Tale mənə abbat Ballenin
kitabını göndərən zamanlarda belə bir fikir hökm sürürdü ki, yalnız müasirliyi hədəf almaqla və dünyanı
dəyişmək niyyəti ilə yazmaq olar. Aradan on il keçdi və yazıçının sadəcə yazı prosesinə olan sevgisi
üzündən yazmaq hüququnun olduğunu etiraf edərək, hamı sakitləşdi. Bu, mənə Melkli Adsonun
hekayəsini tam sərbəstcə, sadəcə zövq almaq xatirinə danışmağa imkan verir. Və bu hekayənin,
şüurumuzun yuxu içində olan zamanlarda yaratdığı əcaibliklərdən təmizləndiyi müasir dünyamızdan nə
qədər uzaq olduğunu düşünmək həm təsəlliverici, həm də xoşdur. Burada günümüzlə, onun qayğıları və
həyəcanlan ilə heç bir əlaqə yoxdur.
Çünki bu, gündəlik qayğıların deyil, kitabların hekayəsidir və bunu oxumaq bizə böyük təqlidçi
Kempli
16
ilə birlikdə “Mən sakitliyi hər yerdə axtardım və onu yalnız bir yerdə - küncdə, kitabla birlikdə
tapdım” deməyə imkan verir.
5 yanvar 1980-cı il.
16
Kempli (Kempli Tommaso, 1379-1471) - benediktin ordeninin sxolast-yazıçısı, təvazökarlığı və itaəti təbliğ edən “Məsihin təqlidi”
adlı xristian həqiqətləri barədə toplunun müəllifi.
MÜƏL LİFİ N QE YDLƏ Rİ
Adsonun olyazması günlərin sayına görə yeddi başlığa, hər bir gün isə ibadət saatlarına uyğun gələn
epizodlara bölünmüşdür. Üçüncü şəxsin dilindən yazılmış alt başlıqlar, ehtimal ki, cənab Balle tərəfindən
əlavə edilmişdir. Amma, bu alt başlıqlar oxucunu istiqamətləndirmək baxımından yararlı olduğu və o
dönəmin italyandilli yazı ənənəsindən fərqlənmədiyi üçün onları saxlamağı qərara aldım.
Adsonun günü ibadət saatlarına bölməsi, müəyyən çətinliklər yaradırdı; birincisi, məlumdur ki, bu
saatlar fəsillərdən və monastırın yerləşdiyi məkanlardan asılı olaraq dəyişilir; ikincisi isə Müqəddəs
Benediktin yazdığı qaydalara XIV əsrdə də indiki kimi riayət edilməsi məlum deyildir.
Bununla belə, oxucuya kömək etmək üçün kanonik və astronomik saatların münasibətini göstərən
aşağıdakı cədvəli tərtib etdim. Bunun bəzi hissələrini mətndən çıxardım, bəzi hissələrini isə, Eduard
Şnayderin “Benediktinlərin saatı”
17
kitabındakı ibadət cədvəli ilə Müqəddəs Benediktin yazdığı qaydalan
müqayisə etməklə yazdım:
G e c ə y a r ı s ı
(Adso daha qədim olan “Sayıqlıq” terminindən də istifadə edir) -
gecə saat 2.30-dan 3.00-a qədər.
17
Schneider Edouard. Les heures Benedictines. Paris, Grasset, 1925
12