Yazılmış ilk ve en önemli çalışmalardan biridir. Platon bu diyaloğunda

---

383

BİR GÜZELLİK VE SEVGİ FELSEFESİ:

PLATON’UN ŞÖLEN DİYALOĞU İLE 

FUZÛLÎ’NİN LEYLÂ VE MECNUN MESNEVÎSİNİN 

KARŞILAŞTIRILMASI

TAŞDELEN,  Vefa 

TÜRKİYE/ТУРЦИЯ

ÖZET

Platon’un  Sempozyum  diyaloğu,  güzellik  ve  sevgi  konusu  üzerine 

yazılmış  ilk  ve  en  önemli  çalışmalardan  biridir.  Platon  bu  diyaloğunda 

güzelliğin ve sevginin kaynağını araştırmış ve insan varoluşu üzerindeki 

büyük  etkilerinden  söz  etmiştir.  Buna  göre  insan,  güzelliğe  ve  sevgiye 

eğilimli  bir  doğaya  sahiptir.  Sevginin  kılavuzluğuna  giren  kişi  göreli 

güzellikten  başlayan  bir  varoluşsal  aşamalar  sistemi  içine  girer.  Göreli 

güzellikten  düşünce  güzelliğine,  düşünce  güzelliğinden  davranış 

güzelliğine,  davranış  güzelliğinden  bilgi  güzelliğine,  oradan  mutlak 

güzelliğe geçerken, sevginin büyük gücü ile kendini de güzelleştirir, eğitir 

ve terbiye eder. Bu çabası, aslında ölümsüzlük isteğinin bir ifadesi olarak 

ortaya çıkar. Benzer bir yaşantı, Fuzulî’nin Leylâ ve Mecnun mesnevîsinde 

de görülür. Orada da, göreli güzellikten mutlak güzelliğe doğru gelişen 

bir sevgi deneyiminden ve bu deneyimin kişiye kazandırdığı erdemlerden 

söz edilir. “Bir Güzellik ve Sevgi Felsefesi” başlığını taşıyan bu bildiride, 

Platon’un  Şölen  diyalogu  ile  Fuzulî’nin  Leylâ  ve  Mecnun  mesnevîsi 

karşılaştırılacak,  iki  sevgi  deneyimi  arasındaki  benzerlik  ve  farklılar 

üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Platon, Şölen, göreli güzellik, düşünce güzelliği, 

davranış  güzelliği,  bilgi  güzelliği,  mutlak  güzellik,  Fuzulî,  Leylâ  ve 

Mecnun.

ABSTRACT

Plato’s Symposium dialogue is the first and one of the most important 

work has been written on beauty and love so far. Plato inquired the sources 

related to beauty and love in this dialogue, and told about their great effects 

on human being. According to this, human nature tends to be beauty and 

---

384

full of love. The person being guided by love enters the progressive system 

of  existential  sphere.  While  passing  from  relative  beauty  to  beauty  of 

thought, from beauty of thought to beauty of behaviour, from beauty of 

behaviour  to  beauty  of  knowledge,  and  then  to  absolute  beauty,  he/she 

makes himself/herself beauty, and also educates himself/herself. This effort 

of  person  comes  into  existence  as  an  expression  of  his/her  immortality 

desire.  This  type  of  an  experience  is  also  seen  in  Fuzuli’s  mesnevî  of 

Leylâ and Mecnun. In this mesnevi, love experience being developed from 

relative beauty to absolute beauty and wisdoms being gained by person 

through  this  experience  is  addressed.  In  this  paper  named  “An  Beauty 

and Love Philosophy”, Plato’s Symposium dialogue is being compared to 

Fuzulî’s  Leylâ  and  Mecnun  mesnevî  according  to  their  similarities  and 

differences.

Key  Words:  Plato,  Symposium,  relative  beauty,  beauty  of  thought, 

beauty of behaviour, beauty of knowledge, absolute beauty, Fuzûlî, Leylâ 

ve Mecnun.

Giriş

İnsanlar, bilinen ilk öykülerinden bu yana güzelliğe tutkun ve eğilimli 

olmuşlardır. Bunun başlıca nedeni, güzellikteki etkileme gücü ve insandaki 

etkilenme eğilimidir. İster doğal, ister sanatsal, isterse insanî güzellikler 

olsun,  etkilemek  güzelliğin,  etkilenmek  de  insanın  doğasında  vardır. 

İnsanlar  sevmekle,  güzellikten  etkilenmekle  kalmamışlar,  güzelliği  ve 

sevgiyi anlamaya da çalışmışlardır. Bu nedenle, yüzyıllardan beri, hayata 

ve ölüme dâhil olan diğer varoluşsal temaların yanında, güzellik ve sevgi 

konularında  da  düşünülmüşler,  güzelliğin  ve  sevginin  esiniyle  ölümsüz 

eserler ortaya koymuşlardır. Yalnız şiirlerde, türkülerde, masallarda, efsane 

ve romanlarda değil, kültür ve uygarlığın hemen her alanında bu esinin 

izleriyle karşılaşabiliriz. 

Düşünce  tarihinde,  güzellik  ve  sevgi  konusunda  çeşitli  yaklaşımlar 

vardır. Bunlardan biri, güzelliğin ve sevginin aşkın bir evrende kaynağını 

bulduğu  yönündedir.  Tek  tek  bedenlerde  cisimleşen  bu  bir  ve  tek  olan 

güzelliğin  yansımasıdır.  Bu  yansımanın  izini  sürdüğümüzde,  aşama 

aşama güzelliğin kaynağına doğru ilerleriz. Bu ilerleme duygu, düşünce 

ve  davranış  biçimi  açısından  varoluşsal  düzlemde  önemli  değişikliklere 

neden  olur.  Bu  tür  bir  yaklaşımın  haklı  gerekçeleri  olabilir.  Zira  sevgi, 

insanın yeryüzünde yaşayabileceği en üst ve en etkileyici tecrübelerden 

biridir.  İnsanlar  yalnız  kendi  aralarındaki  kimi  ilişkileri  açıklamak  için 

değil, kozmosun oluşumu, birey ve Tanrı ilişkisi gibi konuları açıklamak 

---

385

için de bu tecrübeye başvurmuşlardır. Platon, Plotinos, İbn Sina, İbn Arabî, 

İbn Hazm, Mevlâna, Kierkegaard gibi pek çok filozof, bu anlayışla eserler 

kaleme almışlardır. 

Platon (M.Ö. 427-347), Symposion diyaloğu ile bu görüşün ilk, en güçlü 

ve  en  ileri  örneğini  vermiştir.  Bu  diyalogda  güzellik  idesine,  güzelliğin 

özüne, mutlak güzelliğe (auto tu kalon) giden bir süreç, bir aşamalar zinciri 

vardır. Sevginin kılavuzluğunda, “göreli güzellik” (pros ti kalo) aşamasından 

başlayan süreç, sırası ile düşünce, eylem ve bilgi güzelliklerinden geçerek 

güzelliğin  özüne  kavuşur.  Bu  mutlak  güzellik  aşamasıdır.  Symposion 

diyaloğunda sözü edilen mutlak güzellik, Fuzûlî’nin (1495?-1556) Leylâ 

ve  Mecnun  mesnevîsinde Tanrı  güzelliğine  karşılık  gelir.  Ona  göre,  tek 

tek güzellikler, Tanrısal güzelliğin bir bedendeki, bir varlıktaki tezahürü, 

ışıması  ve  yansımasıdır.  Bu  ışıma  aile  yokluk  varlığa  gelir,  yokluktan 

çıkıp varlığa kavuşur. Işıma, yalnız varlıktaki güzellik değil, kusursuzluk 

ve  mükemmelliktir  de  (Fuzûlî,  2006:  337).  Varlıktaki  güzellik,  tanrısal 

gizin, görkemin ışımasıdır, tezahürüdür (Fuzûlî, 2006: 49). Bu yansıma, 

varlığın her zerresindedir. Her var olan, salt güzelliğin özünden iz taşır. 

Fuzûlî, Leylâ ve Mecnun mesnevisinin önsözünde (dibâce), güzelliğinin 

ortaya çıkışının sevgiye sebep olan, sevgisi ile kâinat binasını ömürlü kılan 

Tanrı’ya  yakarışla  başlar.  Niyetinin  mecaz  yolu  ile  gerçeklere  ulaşmak, 

hikâye söylemek bahanesi ile gizleri açıklamak olduğunu belirtir (Fuzûlî, 

2006: 25).

Diyalog, felsefi söylem biçiminin ortaya çıkmasına imkân tanıyan bir 

tarzdır. Bu tarzın kuşkusuz en iyi bilinen örneği, Platon’un diyaloglarıdır. 

Mesnevî ise öncelikle felsefî değil, daha çok edebî bir tarzdır. Bu tarzda 

metaforik anlatım ön plandadır. Şiirin ve düz yazının bir bileşkesi gibidir. 

Düz  yazı  gibi  bir  öyküyü,  bir  konuyu  anlatır,  ama  anlatımını  şiirsel 

tarzda,  şiir  formunda  yapar.  Anlattığı  hikâyeler,  getirdiği  mesellerle, 

anlattığının  ötesinde  bir  anlama  işaret  eder,  ifade  güçlüğü  olan  kimi 

konuları  varoluş  evreninden  sunduğu  fragmanlarla  örnekler.  Bununla 

birlikte  metafora,  öykülemeye,  örneklemeye  uygun  bir  tarz  olduğundan 

felsefi  söylemin  oluşumuna  da  imkân  tanır,  hatta  yalın  ve  anlaşılabilir 

anlatımıyla, Mevlâna’nın Mesnevî’sinde olduğu gibi, felsefi söylem içinde 

bir  zenginlik  oluşturduğu  bile  söylenebilir.  Leylâ  ve  Mecnun,  mesnevî 

olarak, öncelikle bir sanat eseridir. Bir öyküyü anlatır. Pek çok söz sanatını 

ve söyleyiş güzelliğini kendi içinde barındırır. Öykü etrafında şekillenen 

metaforik söylem, ona felsefi bir derinlik kazandırarak düşüncenin, zengin, 

çağrışımı bol ve sanatsal bir tarzda ifadesine imkan tanır. Felsefi içeriği 

---