Avqust benton
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
| ölçüsü-tərcüməçi
) düzgün deyildi və topun özündə də nasazlıq mövcud idi. Bu uğursuzluqdan sonra Sərdar və adamlarının gözündə bir qəpiklik qiymətim qalmadı. ( 1 , 103). Şəxsi keyfiyyətlərinə gəlincə, Avqust Benton həris və dünyagir olmuşdur. Bunu onun aşağıdakı qeydləri də təsdiq edir: “Bu arada şahənşah hədiyyə olaraq mənə şirniyyat dolu məcməyilər göndər- mişdi. Əlbəttə, gümüşdən çox gözəl düzəldilmiş məcməyilərin özlə- rini mənə hədiyyə etsəydilər, daha çox sevinərdim ( 1 , 131). A.Benton Türkiyə əhalisini etimadsız və ehtiyatlı ( 1 , 17), türkləri tənbəl və etinasız (Avq, 54), türkləri, ümumiyyətlə, mü- səlmanları təkəbbürlü ( 1 , 20) və vəhşi təbiətli ( 1 , 28) adlandırır, halbuki başqa bir yerdə yazır ki, əksər hallarda rəis, varlı və ya kasıb eyni məclisdə oturur, onlar arasında təşəxxüs və özünü dart- ma olmur ( 1 , 57), yaxud türk Yusif Məhəmməd paşanın insani keyfiyyətlərindən ( 1 , 21-22), eləcə də, İsmayıl bəyin ədalətindən və quruculuğundan ağızdolusu danışır ( 1 , 36-37). Yaxud da əsə- rin başqa bir yerində İbrahim paşanın, onların görüşünə gəlmiş 12 yaşlı oğlu oğlu Hezad bəy haqqında yazır ki, o, xoşsifət və çox vüqarlı idi. Bizim uşaqlarımız zadəgan nəslindən olsalar da, belə vüqarlı və mətanətli olmurlar ( 1 , 29). Bosnasaray əhalisinin türk paşalarını sevmədiyini yazan Avqust Benton, guya, onların zalım 12 olduqlarını qeyd edir. Ardınca isə əhalinin onları yarımmüqəddəs olduqlarına inandığını vurğulayır. ( 1 , 24). Əgər paşalar zalım ol- saydılar, əhali onları yarımmüqəddəs hesab edə bilərdimi? “Səfərnamə”nin başqa bir yerində isə oxuyuruq: “Dənizin kənarında Türkiyənin sədr-əzəminin qoşununun bir hissəsini gör- dük. Gözəl atlar və qoşundakı nizam-intizam bizi təəccübləndirdi. Silivriya və burnu dolanandan sonra sahilə yaxınlaşdıq. Bu arada bir dəstə əsgər bizə tərəf atəş açdı” ( 1 , 46). Yaxud da, “Ancaq günümüzdə bu millət ( türklər-tərcüməçi ) pozulub; insanlar təhdid və yaltaqlıq yolu ilə vəzifə sahibi olmağa çalışırlar. Bu işdə heç bir yoldan çəkinmirlər. Həqiqətdə, şərəf hissi itmişdir. Bununla belə, türklər öz qürurlarını qoruyub saxlayırlar ( 1 , 57). Ziddiyyətli fikirlərdir, deyilmi? A.Bentonun aşağıdakı qeydləri də maraqlıdır: “Dəniz sahi- lindəki müsəlmanlar arasında ancaq biz xristian idik. Buna bax- mayaraq onlar ( türklər-tərcüməçi ) bizi bir ailənin üzvləri kimi qə- bul edir və çalışırdılar ki, bizə olan ehtiramlarını mümkün qədər tez biruzə versinlər. Onlar bizə müraciətdə “Rəisim”, “Ağam” mənasını ifadə edən “Əfəndim” və ya “Sultanım” ifadələrini işlə- dir, bizə qəlyan çəkməyi, yaxud da qəhvə içməyi təklif edirdilər. Əlacsız olanda bir neçə belə təklifə qarşı üzrxahlıq edib qəbul et- mirdik... Arada atlarımızı bir neçə yoxsul türkə əmanət etmişdik, ancaq onların atları oğurlayacağı düşüncəsi ilə bir an da olsa, nara- hatçılıq keçirmədik. Çünki Türkiyədə insanlar əmanətə xəyanət et- mirlər. Burada tacir dükanını tərk edəndə açıq qoyduğu dükanının qapısının ağzına çəpəki bir taxta parçası qoyur. Bunun mənası odur ki, sahibkar yoxdur. Yolkəsənlərin olduğu və ticarətin inkişaf etdi- yi bir ölkədə belə bir vəziyyət insana qəribə gəlir ( 1 , 51-52). Başqa bir qeydə nəzər salaq: “Mənim əlimdə Sultanın lazımi fərmanları var idi. Buna görə yol boyu hər yerdə bizim atlarımızı dəyişməli və yol xərclərimizi qarşılamalı idilər. Bosfordan keçib Türkiyənin Asiya yaxasında, İstanbulun qarşısında yerləşən Üs- küdara daxil olduq və atlarımızı dəyişmək üçün çaparxanaya get- dim. Onlar Sultanın məktubuna əhəmiyyət vermədilər. Buna görə də atlar üçün pul verməyə məcbur oldum... Yozqat və Ankaranın 13 hakimi Çobanoğlunun vilayətində də bütün yol boyu məndən pul tələb etdilər və çaparxananın sahibləri Sultanın fərmanına məhəl qoymadılar.” ( 1 , 54-55). Mümkünmü? Əlbəttə, yox! Hətta indinin özündə belə Şərq xalqları öz şahsevənliyi ilə məşhurdur! Aşağı- dakı qeydləri isə A.Bentonun yuxarıdakı fikirlərinin özü tərəfin- dən təkzibindən başqa bir şey deyildir: “Mənim hərbi mundirimin qızılı paqonları və düymələri çaparxananın rəisinin diqqətini çək- mişdi. O, mənim çox zəngin olduğumu güman edərək, bir qrup şəxsi ardımca göndərmişdi ki, meşədə məni soysunlar. Ancaq İz- mitdə bizə qoşulan şərafətli bir müsəlman bu məsələdən xəbər tu- taraq qrup üzvlərini təhdid etmişdi ki, hökumətə şikayət edəcək- dir. O, bununla da o alçaq niyyətlini öz fikrindən daşındırmışdır” ( Avq , 61). Başqa bir qeydə baxaq: Onlardan hardasa iyirmi nəfəri suyu- nun istiliyi az qala qaynamaq dərəcəsində olan hovuzda yuyunur- dular. Hovuza girməmişdən qabaq onun suyunu yoxladım. Mənə elə gəldi ki, çox kəsifdir, o üzdən də hovuza girməkdən vaz keç- dim. 15 gün idi ki, onun suyunu dəyişməmişdilər ( 1 , 118). Ağla- batandırmı? Əsla! A.Bentonun növbəti qeydlərində oxuyuruq: “İran torpağına ayaq basanda artıq səfərim daha az dözülməz hala gəlmişdir. Çün- ki burada hər kəs mənə qarşı nəzakət və ehtiramla münasibət bəs- ləyir. Əlbəttə, bunların hamısı zahiridir, səmimi deyil ( 1 , 85). Əs- lində, A.Benton nə qədər qeyri-səmimi olmalıydı ki, ona göstəri- lən nəzakət və ehtiramı zahiri hesab etsin? Bilə bilmirəm! Digər bir yerdə A.Benton yazır: “Sərdara xəbər göndərdim ki, səfərimi davam etdirmək istəyirəm. Hətta mənə at verməsələr də, piyada yola çıxacam” ( 1 , 102). Həqiqətdən kənar olduğu qədər də gü- lüncdür, deyilmi? Hər yerdə hörmət və izzət görmüş A.Bentonun aşağıdakı qeydləri isə təəccüb və ikrah doğurur: “Bir müddət vəhşi insanla- rın arasında qalandan sonra, nəhayət ki, 3 nəfər mədəni və xoş davranışlı avropalı ilə rastlaşdım.” ( 1 , 128). A.Bentonun bəzi qeydləri isə, sözün geniş mənasında maraq doğurur. O, yazır: Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|