Article in Bingöl Üniversitesi İ lahiyat Fakültesi Dergisi · December 019 doi: 10. 34085/buifd. 622907 citations reads 586 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

..... ريبكلا مامحلا اذه ةرامع]ب .................

 -

۱

 

 ..........

ةمحر

 

الله

 

ىلع

 

.........

 -

۲

 

دبعلا

 

(

؟

 )

ديعسلا

 

..............

 

Ancak F. Kırzıoğlu ve Marr’a ait fotoğraflar incelendiğinde Khachatryan’ın yanlış çeviri yaptığı anlaşılmaktadır. Bkz.: 

Marr, 

Raskopki  v  Ani  v  1904  godu

,  1906,  93;  Kırzıoğlu,  “

Selçuklular’ın  Anı’yı  Fethi

”,    resim  14;  Khachatryan, 

Korpus 

Arabskih Nadpisey Armenii,

  56.

 

---

136 

 

Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi/2019

-14

 

 

Köy  Borçalı  Bölgesi’nde  yer  almaktadır.  Kitabe  eski  Gürcü  diliyle  yazılmıştır.  Kitabe 

hakkında  Brosset  bilgi  vermektedir.  Tarih  zikredilmeyen  kitabede  Fadlun  oğlu  el-Melik 

tarafından  bir  kilisenin  yaptırıldığı  anlatılmaktadır.  Brosset,  el-Melik’in  Hıristiyanlığı  seçen 

Şeddadi ailesinden birisi olduğunu kabul etmektedir

34

.  

Kitabenin Metni 

 

Şeddadi  Emirlerinden  II.  Ebul  Esvar  (118-1124)’ın  oğullarından  birisi  de  IV.  Fadlun    (1125-

1130) olup Fadl’ın kardeşlerinden bir tanesi Hıristiyan olmuştur

35

.  

2-

 

Ani St. P’rkitch Kilisesi Kitabesi 

Kilise  Ani’nin  kuzeydoğusunda  olup  1036  yılında  Prens  Ebu’l  Garib  Pehluvani  tarafından 

yaptırılmıştır.  Kilise  dıştan  çokgen  planlıdır.  Halaskar  Kilisesi  olarak  da  bilinen  yapı  tam 

yarısından itibaren yıkık durumdadır

36

 (Fot. 25). 

Yapının  cephelerinde  toplam  beş  adet  Ermenice  kitabe  bulunmaktadır.  Bu  kitabelerden 

birisi de kilise kapısının batısındaki 12. Kemerin yüzeyinde yer almaktadır (Fot. 26). 

Kitabenin Anlamı 

“Allah’ın  ve  kutsal  Ruh’un  şeref  verdiği  Ermenistan  Katalikos’u  Barseg  zamanında  iyi  şöhretli 

Menuçehr’in  torunu  Emir  Mahmud’un

37

 oğlu  Emir

38

 Sultan’ın  hükümdarlık  günlerinde  642/1193

39

 

yılında  ben  Sost’enes  oğlu  Rahip  Trdad,  Aranuch  baş  papazı  Gevork’un  torunu  ve  karım  İsa’nın 

hizmetkarı…. Allah’ın lütfuna inanarak vazife bildik. Kendi mirasımız olan  çok para ile kiliseye büyük 

bir  gayret  ile  yaz  ve  kış  gelecek  kimseler  için  jamatun  yaptırdık.  Hayatımızda  seyahatten  gelenleri 

düşünerek onları ağırlamak maksadı ile …”

40

. 

   Kitabeye göre Şeddadi Emiri Menuçehr’in torunu Emir Mahmud’un oğlu Emir Sultan’ın 

hükümdarlık  günlerinde  1193  yılında  Sost’enes  oğlu  Rahip  Trdad  tarafından  gelen  misafirler 

için Jamatun’un yaptırıldığı zikredilmektedir. 

Mezar Yapıları Kitabeleri 

                                                           

34

 Brosset  bir  yazma  esere  dayanarak 1130  yılında  Şeddadiler’den  II  Fadl’ın  genç  kardeşinin vaftiz  edilerek Hıristiyan 

olduktan sonra 15 sene boyunca St. Gregorie dağındaki bir hücrede gece ibadet etmiş, akabinde Kilikya’daki Drazarc 

Manastır’ında 15  yıl  daha  yaşadıktan  sonra  orada  ölmüştür. Bkz.: Brosset, 

Rapports sur un Voyage Archeologique dans la 

Georgie et dans L’Armenie

, (St. Petersburg, 1851), 133-134. Drazarc Manastırı Adana Sis yakınlarında olup Kilikya Ermeni 

Krallarından  I.  Toros  tarafından  yeniden  yaptırılmıştır.  Manastır  eğitim  yapısı  olmasının  yanı  sıra  Ruben  Hanedan 

üyelerinin gömüldüğü bir yer de olmuştur. Bkz.: Aslan, 

Armenia and Armenians From The Earliest Times Until The Great 

War

, Fransızca’dan Çev. P. Crabités (Newyork, 1920), 86. 

35

 Brosset, 

Rapports sur un Voyage Archeologique

, 133-134; Minosrky, 

Studies in Caucasian History

, 106. 

36

 G. Gül, 

Ani Ortaçağ Eserlerindeki Taş Süsleme (Geometrik Süsleme),

 (Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2001), 90. 

37

 Güler’de Maksud şeklinde kayıtlıdır. Bkz.: Güler, 

Ani Ortaçağ Eserlerindeki Taş Süsleme

,  90. 

38

 Basmadjian, Emirin sıfatını Halife şeklinde okumuştur. Basmadjian, “

Les Inscriptions Arméniennes D’Ani

”,  68.  

39

 Kitabede  zikredilen 

ՈԽԲ

  (642)/1193  tarihi,  Alishan  tarafından   

ՈԻԲ

  (622)/1173  şeklinde  yanlış  okunmuş  ve  A. 

Kesrevi,  F.  Kırzıoğlu  gibi  bazı  araştırmacılar  bu  hatayı  referans  göstererek  yanlışlığa  devam  etmiştir.  Bkz.:  Kırzıoğlu, 

Ani  Şehri  Tarihi

,  80;  Kesrevi, 

Şehriyârân-ı  Gumnam

,  (Tahran,  1956),    314.  Ancak  Basmadjian  ve  Orbeli  gibi  Ermeni 

Araştırmacılar ise kitabenin tarihini 642/1193 şeklinde olduğunu kabul ederek Alishan’ın iddiasını reddetmişlerdir. Bkz. 

Basmadjian, “

Les Inscriptions Arméniennes D’Ani

”, 68; Orbeli, 

Divan Hay Vimagrutyan

 I, Ani Kağak, Erivan, 1966, 47. 

40

 Gül, 

Ani Ortaçağ Eserlerindeki Taş Süsleme

, 90. 

---

137 

 

Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi/2019

-14

 

 

1-

 

Mikdad Pehlivan Sandukası 

Fethiye Camii’si olarak adlandırılan Ani Katedrali’nin güneybatısında yüksekçe bir yerde 

bulunan sekizgen planlı türbe içinde olduğu söylenen sanduka

41

 günümüzde mevcut değildir. 

Oyma  tekniğinde  Arapça  yazılan  ve  okunmayacak  derecede  tahribata  uğrayan  sandukanın 

kuzey, güney yüzleri ile üzerindeki yazıların çok az bir kısmı okunabilmektedir

42

  

Kitabenin Okunuşu 

 

 

Kitabenin Metni 

Sandukanın Kuzey yüzünde: 

1-

 

İntikale min darü’l-dünya   

 

ْي       ت َت     

 

 -۱

 

2-

 

İla darü’l-ahiret 

 

 

ت

تتتتتتت.......        تلى   تتتت-۲

 

Sandukanın Güney yüzünde: 

1-

 

…….alaeddin……..      

ت.........ت       عت..........-۱

 

Sandukanın Üst Yüzünde 

1-

 

…………… ve sail ……. 

........

   توت.

43

                ........

 -

۱

 

Kitabenin Anlamı: