Amea nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov
- Birinci nəticə
- Üçüncü nəticə
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 168 inkişafı ilə bağlı, yəni dərketmənin ontologiyası məsələsində uşaqların tədrici inkişafı prosesi yenə də ilkin meyar, ilkin analogiya kimi təqdim olunur. Beləliklə də, ilkin sözün və nitqin yaranması prosesi ilə uşağın dil açması prosesi arasına bərabərlik işarəsi qoyulmaqla eyni metodoloji səhv olduğu kimi qalır. Biheviorizm və klassik neobiheviorizmdən fərqli olaraq həm koqnitiv, həm də konneksianist psixologiya eksperimental şəkildə müşahidəsi mümkün olmayan psixoloji prosesləri də ümumi tədqiqatın tərkibinə daxil edir. Təqdim edilən linqvo-psixoloji vəhdət (LPV) nəzəriyyəsi yuxarıda qeyd edilən bütün nəzəriyyə, məktəb və istiqamətlərin müsbət cəhətlərindən faydalanmaq, səhvlərini düzəldib, çatış- mazlıqlarını aradan qaldırmaq nəticəsində yaranmış, formalaş- mışdır. Minimal vahidləri, reallaşma mexanizmi, ilkin əsasları, tədqiqat obyekti və üsulları baxımından isə, bu günə qədər mövcud olan bütün psixolinqvistik nəzəriyyələrdən əsaslı şəkildə fərqlənir. Gerçək aləm ayrı-ayrı vahidlərdən təşkil olunmuşdur. Nə obyektiv aləmi, nə də onun vahidlərini bir anda və axıracan dərk etmək mümkün deyil. Gerçək və obyektiv aləmin dərki deyərkən, məhz onu əmələ gətirən vahidlərin dərk olunması, vahidlərin dərk olunması deyəndə isə, həmin vahidlərin ən üzdə olan əlamət və xüsusiyyətlərinin dərk edilməsi nəzərdə tutulur. Gerçəklik vahidlərinə aid olan həmin əlamət və xüsusiyyətlər bu tədqiqat çərçivəsində gerçəklik elementi adlandırılır. Dərk edilən gerçəklik vahidləri həm maddi əşya və varlıqlar, həm də abstrakt və xəyali təsəvvürlər ola bilər. Bu baxımdan gerçəklik elementi bütün növlərdən olan gerçəklik vahidlərinin ən üzdə olan əlamət və xüsusiyyətləridir. Birinci nəticə: ətraf aləmlə bağlı dərk olunan yeganə şey - gerçəklik elementidir. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 169 Gerçəklik elementi öz-özünə yadda qala bilməz. Onun yadda qalmasını ən kiçik dərketmə və təfəkkür vahidləri təmin edir. Bu tədqiqat çərçivəsində həmin dərketmə və təfəkkür vahidlərinə intellekt obrazı deyilir. Ġkinci nəticə: dərketmənin reallaşmasının təmin təfəkkür vahidi - intellekt obrazıdır. İnsan hiss orqanları vasitəsilə obyektiv aləm və onun vahidləri ilə vizual (görməməklə), vokal (eşitməklə), friktual (toxunmaqla), tastual (dadmaqla), attaral (qoxulamaqla) təmas- da olur. Bu təmas nəticəsində hər bir gerçəklik elementlərinə ekvivalent olan intellekt obrazı yaranır və həmin gerçəklik elementi ilə birlikdə iki elementli kod şəklində əsas yadda qeyd olunur. 2 elementli intellekt kodu aşağıdakı tərkib hissələ- rindən ibarətdir: 1) gerçəklik elementi; 2) gerçəklik elementinin yadda qalmasını təmin edən 1-ci sıra intellekt obrazı. Bütün dərketmə və təfəkkür prosesləri 1-ci sıra intellekt obrazları və ya kodları vasitəsilə həyata keçir. Dərketmə və təfəkkür prosesləri ardıcıl şəkildə cərəyan edən aktlardan, hər bir akt isə sıra ardıcıllığı heç bir zaman pozulmayan 4 fazadan ibarətdir. Birinci faza – gerçəklik vahidi ilə təmas və onunla bağlı informasiyanın operativ yaddaşa qəbulu fazasıdır. Bu fazada gerçəklik elementi müəyyən olunur və ona ekvivalent olan 1-ci sıra intellekt obrazı yaranır. İkinci faza – gerçəklik vahidi ilə bağlı informasiyanın əsas yaddaşa qeyd olunması fazasıdır. Bu fazada gerçəklik elementi və ona ekvivalent olan 1-ci sıra intellekt obrazı iki tərkib hissədən ibarət kod şəklində əsas yaddaşa qeyd olunur. Göründüyü kimi ilk iki faza dərketmə və təfəkkür AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 170 proseslərinin birinci yarımaktıdır. Əslində, dərketmə pro- sesi bu yarımaktda tamamlanmış olur. Növbəti iki faza isə dərketmə və təfəkkür proseslərinin ikinci yarımaktıdır və bu yarımaktda təfəkkür prosesi icra olunur. Üçüncü faza – gerçəklik vahidi ilə bağlı informasiyanın xatırlanması fazasıdır. Bu fazada gerçəklik vahidinə ekvivalent olan 1-ci sıra intellekt obrazı əsas yaddaşdakı milyonlarla bənzər intellekt obrazları arasından seçilərək operativ yaddaşa gətirilir. Onunla eyni kodda olan gerçəklik elementi ilkin qəbul olunduğu formada və ya sonrakı dərketmə aktının tələbinə uyğun olan başqa bir formada tam şəkildə açılır. Dördüncü faza – gerçəklik vahidi ilə bağlı informasiyadan praktik şəkildə istifadə fazasıdır. Bu fazada gerçəklik vahidinə aid informasiyadan əməli fəaliyyətdə və ya əməli fəaliyyətə istiqamət verən əqli fəaliyyətdə istifadə olunur. Üçüncü nəticə: gerçəklik elementinin müəyyən edilməsi və ona ekvivalent olan intellekt obrazının əmələ gəlməsi nəticəsində yaranan iki elementli intellekt kodunun əsas yaddaşa qeydi dərketmədir; dərk edilmiş gerçəklik elementləri ilə bağlı reallaşan psixoloji proseslər isə təfəkkürdür; hər bir dərketmə aktı ardıcıl şəkildə cərəyan edən 4 fazadan ibarətdir. Təqdim edilən linqvo-psixoloji vəhdət (LPV) nəzə- riyyəsinin psixoloji əsasını S+K+F=D (stimul + kod + fəaliyyət = dərketmə) sxemi təşkil edir. Nəzəriyyənin linqvistik əsası isə ondan ibarətdir ki, okka- zional şəkildə ünsiyyət ehtiyacından yaranan dil struktur vahidləri və söyləmlər əks etdirdiyi gerçəklik elementinin yaddaşdakı intellekt obrazları və ya kodları ilə birləşdikdə dilə çevrilir. Dil, bir tərəfdən, öz struktur vahidləri olan forma və nitq söyləmləri ilə birlikdə təfəkkür proseslərinin son məhsulu kimi meydana çıxır. İkinci bir tərəfdənsə, bir güzgü kimi məhz dərk olunmuş gerçəklik elementlərini əks etdirir. Linqvo- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|