Abideler indd
Amaras monastırı (IV əsr) – Maçqalaşen kəndi (İNV № 246)
Yüklə 8,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Amaras monastırı (IV əsr) – Maçqalaşen kəndi (İNV № 246)
- Tarixi memarlıq abidələri
- Amaras qəsr kompleksi Qarabulaq məbədi Azıx mağarası
- Ziyarətgahları
- Məbəd (V-VIII əsrlər) – Yuxarı Əskipara kəndi (İNV № 281)
- НЯШРИЙЙАТ-ПОЛИГРАФИЙА МЯРКЯЗИ
- İŞĞAL ALTINDAKI TARİXİ-DİNİ ABİDƏLƏRİMİZ “DİGİTALS MEDİA” ŞİRKƏTİNİN SİFARİŞİ İLƏ ÇAP OLUNUB.
Amaras monastırı (IV əsr) – Maçqalaşen kəndi (İNV № 246) İŞĞAL ALTINDAKI TARİXİ-DİNİ ABİDƏLƏRİMİZ 86
Alban məbədi (XII əsr) – Sitoraşen kəndi (İNV № 247) Alban məbədi (675-ci il) – Tağavard kəndi (İNV № 248) Bağır xan məbədi (XII əsr) – Niki kəndi (İNV № 250) Alban kilsəsi (IV-V əsr) – Axullu kəndi Məbəd (XIV əsr) – Dolanlar kəndi (İNV № 4315) Məbəd – Ataqud kəndi (İNV № 4316) Kilsə (XVII əsr) –Tağavard kəndi (İNV № 4318) Məbəd (XVIII əsr) – Hadrut qəsəbəsi (İNV № 4319) Məbəd (XIII əsr) – Tuğ kəndi (İNV № 4320) Məbəd (1747-ci il) – Tuğ kəndi (İNV № 4321) Ağ kilsə (XVII əsr) – Vəng kəndi (İNV № 4323) Məbəd (1664-cü il) – Gəngər kəndi (İNV № 4324) Məbəd (XVII əsr) – Sakuri kəndi (İNV № 4325) Məbəd (XVII əsr) – Sur kəndi (İNV № 4326) Məbəd – Xsaberd kəndi (İNV № 4328) Məbəd – Tağaser kəndi (İNV № 4329) Kilsə (XX əsr) – Arakül kəndi (İNV № 4330) Məbəd (XVIII əsr) – Domi kəndi (İNV № 4331) Məbəd (XIX əsr) – Şaqah kəndi (İNV № 4332) Məbəd (1896-cı il) – Noraşen kəndi (İNV № 4333) Məbəd – Banazur kəndi (İNV № 4334) Məbəd (XIX əsr) – Kermaçuk kəndi (İNV № 4335) Məbəd (XIV əsr) – Qoçbəy kəndi (İNV № 4336) Məbəd – Çıraquz kəndi (İNV № 4337) Məbəd –Xırmançıq kəndi (İNV № 4338) Məbəd – Anaku kəndi (İNV № 4339) Məbəd (1698-ci il) – Ağcakənd kəndi (İNV № 4340) Məbəd (XVII əsr) – Zamzur kəndi (İNV № 4341) Məbəd – Məlikcanlı kəndi (İNV № 4342) Məbəd – Bulutan kəndi (İNV № 4343) Məbəd – Edilli kəndi (İNV № 4344) Məbəd – Düdükçü kəndi (İNV № 4345) Məbəd – Ağbulaq kəndi (İNV № 4346) Məbəd – Tək kəndi (İNV № 4347) Məbəd (XVII əsr) – Azıx kəndi (İNV № 4348) Məbəd (XIX əsr) – Bünyadlı kəndi (İNV № 4349) XOCAVƏND RAYONU 87
Məbəd – Daşbaşı kəndi (İNV № 4350) Məbəd (XIII əsr) – Dolanlar kəndi (İNV № 4351) Albanberd kilsəsi – Qarakənd kəndi (İNV № 4353) Məscid – Muğanlı kəndi Alban kilsəsi – Üçoğlan kəndi Albanberd kilsəsi – Qarakənd kəndi Alban kilsəsi – Qızılqaya ərazisi Ziyarətgahlar Türbənin sərdabə hissəsi (XII-XIV əsrlər) – Dolanlar kəndi (İNV № 4352) Türbə (XVII əsr) – Xocavənd qəsəbəsi (İNV № 4317) Türbə - Xatek kəndi (İNV № 4354) Cəfat piri – Məstəqalar kəndi Şaqax piri – Şaqax kəndi Mir Mehdi Xəzanın türbəsi – Tuğ kəndi Cicim ocağı – Xocavənd qəsəbəsi. Pir – Qaradağlı kəndi Pir - Xocavənd kəndi Pir – Salatəkin kəndi Sitayiş ocağı – Salatəkin kəndi Bəhrəmli piri – Bəhrəmli ərazisi Niyyət piri - Bəhrəmli ərazisi Seyid Rza günbəzi (XIV əsr) – Muğanlı kəndi Rzaqulubəy günbəzi (XIV əsr) - Axullu kəndi Seyid Musa günbəzi – Nərgiztəpə ərazisi Aşıqlı qəbiristanlığında qoşa günbəz – Xocavənd kəndi Tarixi memarlıq abidələri Nərgiztəpə yaşayış yeri (ilk və orta tunc dövrü) - Xocavənd şəhərindən şərqdə (İNV № 1116) Nekropol (son tunc və ilk dəmir dövrü) – Dolanlar kəndi (İNV № 1117) Tağlar mağarası (daş dövrü) – Tağlar kəndi (İNV № 1118) Qala - Sur kəndi (İNV № 236) İŞĞAL ALTINDAKI TARİXİ-DİNİ ABİDƏLƏRİMİZ 88
Qala (III əsr) – Tağavard kəndi (İNV № 249) Ərgüşən qalası – Axullu kəndi Qədim yaşayış məskəni olan Azıx mağarası – Salatəkin kəndi Qala – Çanaxçı kəndi (İNV № 4327) Amaras qəsr kompleksi Qarabulaq məbədi Azıx mağarası XOCAVƏND RAYONU 89
ZƏNGİLAN RAYONU XIX əsrin əvvəllərində Rusiyanın Qafqazı işğal etməsindən sonra yeni inzibati ərazi bölgüsü aparılmışdır. Bölgü nəticəsində Zəngəzur qəzası Gəncə quberniyasına tabe edilmiş, Sisyan, Qafan, Mehri, Zəngilan, Qubadlı və Laçın buraya daxil olunmuşdur. Zəngilanın ərazisi şərqdən Həkəri çayından Mehri dağ silsiləsinə qədər olan ərazini əhatə edir. 1920-ci ilin 28 aprel işğalından sonra bolşeviklərin köməyi ilə qədim türk torpaqları hesabına ilk dövlətlərini quran ermənilər Zəngəzur qəzasını işğal etmişlər. Bu zaman bolşevik Rusiyasının təkidi ilə Zəngəzur Azərbaycanın əlindən alınaraq Ermənistana birləşdirilmişdir. Nəticədə, qəzanın yuxarı hissəsi Ermənistanın, Laçın, Qubadlı və Zəngilan bölgələri isə Azərbaycanın tərkibində qalmışdır. Zəngilan rayonu 1930-cu ildə yaradılmışdır. Rayonun sahəsi 707 kvadrat kilometrdir. Ərazisinə bir şəhər, 6 qəsəbə, 78 kənd daxil- dir. Zəngilan rayonu 29 oktyabr 1993-cü ildə təcavüzkar Ermənistan tərəfindən işğal olunmuşdur. İşğal nəticəsində rayon ərazisindəki onlar- la milli və tarixi-dini abidə talan olunmuşdur. Zəngilan rayonu Azərbaycanın özünəməxsus tarixi keçmişə malik bölgələrindəndir. Rayon ərazisindən axan Şərəkə çayının hövzəsində özünün tarixi ornamenti ilə seçilən onlarla türbə vardır. Bunlardan Zəngilan rayonunun Məmmədbəyli kəndində yerləşən səkkizguşəli Yəhya ibn Məhəmməd türbəsi (1304-1305) öz memarlıq-konstruktiv formasına görə seçilir. Türbənin ətrafında orta əsr qəbiristanlığı yerləşir. Türbədən bir qədər aralıda Şeyxzadə Şeyx Abd as-Salam ibn Şeyx Qiyas əd-Dinin (759 h. - 1358 il) məzarı yerləşir. Türbənin ətrafında şeyxin davamçılarının pərakəndə şəkildə başdaşıları mövcuddur. Yazıların po- liqrafik xüsusiyyətlərinə, bədii tərtibatına görə Şıxbaba Qədiriyyə sufi xanəgahının fəaliyyət dövrünü XIII-XIV əsrlərə aid etmək olar. Bu ərazilərdə XIII-XIV əsrə aid sənduqə, başdaşı formalı, qoç, at heykəlli qəbirdaşları ərəb, fars, Azərbaycan dilli yazılarla və müxtəlif relyeflərlə Azərbaycan xalqının həyatının, məişətinin müxtəlif tərəflərini əks etdirir, xalqın tarixinə, toponimikasına, xalq təbabətinə, etnogenez məsələlərinə aydınlıq gətirir, Azərbaycanın orta əsr mədəni həyatına dair bir sıra məsələləri işıqlandırır. Zəngilan rayonu Azərbaycanın özünəməxsus tarixi keçmişə malik bölgələrindəndir. Rayon ərazisindən axan Şərəkə çayının hövzəsində özünün tarixi ornamenti ilə seçilən onlarla türbə vardır. İŞĞAL ALTINDAKI TARİXİ-DİNİ ABİDƏLƏRİMİZ 90
Məmmədbəyli kəndindəki türbə səkkizbucaqlı şəklində tikilib və yu- xarısı piramidalı günbəzlə tamamlanır. Divarları xaricdən və daxildən yonulmuş daşla çox səliqəli formada üzlənib. Türbənin sərdabə hissəsi içəridən kvadrat planda tikilib. Türbənin giriş qapısının üstündə nəsx xətti ilə yazılmış ərəbcə kitabə var. Həmin kitabədə Qurandan ayə, türbənin kimə məxsus olduğu və nə vaxt tikildiyi qeyd edilib. Kitabədəki mətnə görə, bu, Yəhya ibn Məhəmməd əl-Həcc Seyid Əlinin türbəsidir. XIV əsrdə yaşamış məşhur coğrafiyaşünas və tarixçi Həmdullah Qəzvininin yazdığına görə, Zəngilanın əsası hicri tarixinin 15-ci ilində, yəni 636-cı (637) ildə qoyulub. Deməli, Zəngilanın təqribən 1400 ilə ya- xın yaşı var. Rayonun ərazisində Xudafərin su qovşağının yaradılması ilə əlaqədar olaraq, burada 1974-cü və 1979-cu illərdə arxeoloji qazın- tı işləri aparılıb. Məlum olub ki, ərazi memarlıq abidələri ilə zəngindir. Bunlardan biri Şərifan kəndində yerləşən Şəhri-Şərifan (və ya Şəriban, Şabran) abidəsidir. Bu abidənin böyük bir hissəsini Həkərə çayı yu- yub aparmışdır. Şəhər qalığının ərazisi 9 hektara yaxındır, təbii, coğra- fi və strateji baxımdan əlverişli mövqedə yerləşib, qərbdən dağ silsiləsi, şərqdən Həkərə çayının sıldırım sahili ilə əhatə olunmuşdur. Aparılan tədqiqat zamanı şəhər ətrafında iki qəbiristanlığın olduğu müəyyən edi- lib. Onlardan biri şəhərin varlı əhalisinə məxsus sərdabə tipli qəbirlərdən ibarətdir. Bu qəbiristanlıq təqribən 1 km şimalda yüksək dağın döşündə salınıb. Onlar ağ daşla inşa edilib, əksər hallarda qapı üstü və ya mehrab- vari hissədə həndəsi formada naxışlanıb. İkinci qəbiristanlıq isə şəhərin cənub-qərbində olub, üstü dirəklərlə örtülən qəbirlərdən ibarətdir. Hər iki qəbiristanlıqda dəfnetmə İslam şəriətinə uyğun aparılıb. Şərifanda aparılan qazıntılar zamanı xeyli miqdarda maddi- mədəniyyət qalıqları aşkar edilib. Arxeoloji materiallara əsasən, şəhər tipli yaşayış məskəni olan Şərifan XIV əsrdə salınmış və XVII əsrə kimi burada intensiv yaşayış olmuşdur.
İmam Hüseyn məscidi (XVII əsr) – Zəngilan şəhəri Məscid (XIX əsr) – Zəngilan kəndi (İNV № 5287) Məscid (XIX əsr) – Malatkeşin kəndi (İNV № 5288) Məscid (XIX əsr) – Qırıq Muşlan kəndi (İNV № 5289) XIV əsrdə yaşamış məşhur coğrafiyaşünas və tarixçi Həmdullah Qəzvininin yazdığına görə, Zəngilanın əsası hicri tarixinin 15-ci ilində, yəni 636-cı (637) ildə qoyulub. ZƏNGİLAN RAYONU 91
Məscid (XIX əsr) – Muşlan kəndi (İNV № 5292) Məscid (XIX əsr) – Rəzdərə kəndi Alban kilsəsi –Xanazor kəndi Alban kilsəsi – Yeməzli kəndi Ziyarətgahları
Ziya Baba ocağı – Ağkənd kəndi Xanazur türbəsi – Bartaz kəndi Xanazor piri – Bartaz yaxınlığında Soltan Heydər piri – Bartaz dağında Günqışlaq piri – Günqışlaq kəndi İzzə piri – Hacıllı kəndi Hacallı (Hacıallı) günbəzi – Hacıllı kəndi İŞĞAL ALTINDAKI TARİXİ-DİNİ ABİDƏLƏRİMİZ 92
Buqakar piri – Leyfaz kəndi Məlikli Hacı Mir Məhəmməd ocağı – Məlikli kəndi Veysin piri – Pirveyis kəndi Seyid Musa ocağı – Sobu kəndi Qaradağlı piri – Şəfibəyli kəndi Yal piri – Vejnəli kəndi Yel piri – Vejnəli kəndi Soltan ocağı – Yeməzli kəndi Şəhid Məhəmməd yeri – Yeməzli kəndi Dəvəcüneyt piri – Zəngilan şəhəri Məmməd bəyin türbəsi – Məmmədbəyli kəndi Tarixi memarlıq abidələri Şərifan abidələri (IX-XVI əsrlər) – Şərifan kəndi (İNV № 1824) Şəhri Şərifan yaşayış yeri (orta əsrlər) – Ha- callı kəndi (İNV № 6060) Ağca Aşıq yaşayış yeri (orta əsrlər) – Qumlaq kəndi (İNV № 6061) Qız qalası (orta əsrlər) – Qumlaq kəndi (İNV № 6062) Qəsr qalası (orta əsrlər) – Oxuçuçayın Araza töküldüyü yerdə (İNV № 6063) Sərdabə (XIII əsr) – Şərikan kəndi Sərdabə (XIV əsr) – Yenikənd kəndi Hacallı dairəvi bürcü (XIV əsr) – Hacallı kəndi (İNV № 5291) Körpü (XIX əsr) – Hacallı kəndi (İNV № 5290) Hacalı qülləsi (XIV əsr) – Məmmədbəyli kəndi (İNV № 1825) Nekropol (e.ə VI-IV əsrlər) – Quyudərə Xəştab kəndi (İNV № 1826) Küp qəbirlər (b.e.ə. IV-II əsr- lər) – Ye məzli kəndi
Koroğlu daşı (VII-VIII əsrlər) – Ağ oyuq düzü Bartaz Qız qalası (XIV əsr) – Bar- taz kəndi Şərifan sər da bə- si (XII əsr) – Şə- rifan kəndi Tağlı körpüsü (XVI əsr) – Sobu kəndi
Yəhya ibn Mə- həm məd əl-Ho- ca məqbərəsi – Məmmədbəyli kəndi NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI, SƏDƏRƏK RAYONU Yaşayış yeri və qalası (e.ə. II minillik) – Kərki kəndi (İNV № 1955) Kərki nekropolu (e.ə. II minillik) – Kərki kəndi (İNV № 1956) 93 NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI, SƏDƏRƏK RAYONU QAZAX RAYONU
İŞĞAL ALTINDAKI TARİXİ-DİNİ ABİDƏLƏRİMİZ 94
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT 1. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci il tarixli, 132 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş “Dünya əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısı”, “Ölkə əhə- miyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısı” və “Yerli əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısı” 2. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. “Azərbaycan” cildi. Bakı, 2007. 3. “Azərbaycan – İslam mədəniyyətinin incisi” Azərbaycan Respub lika- sının Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi, Dialoq və Əməkdaşlıq uğrunda İslam Konfransı Gənclər Forumu, Mega basım, 2013. 4. Faiq İsmayılov, “Tarix və mədəniyyət abidələri; qorunması, istifadəsi və bərpası barədə təlimatlar”, “Nurlar” Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, Bakı, 2013. 5. Faiq İsmayılov, “Məcburən erməniləşdirilmə”, Bakı, 2009. 6. Əziz Ələkbərli, “Qərbi Azərbaycan abidələri”, Bakı, 2007. 7. Əliheydər Zülfüqarov. “Dövlət və din” ictimai fikir toplusu. Fevral 2015 tarixli 02 (31) sayı. 8. Hidayət Orucov, “Azərbaycanda din; ən qədim dövrdən bu günədək”. Bakı, 2012. 9. Qurani-Kərim Məali, Azərbaycan dilinə tərcümə edənlər: Z.M.Bünyadov, V.M.Məmmədəliyev, İpək yolu nəşriyyatı, 2007. 10. İncil (Əhdi Cədid), Bibliya tərcümə institutu, 1993. 11. Nahid Məmmədov. Güllələnən abidələr: Şuşa. “Cəmiyyət və din” qəzeti. Bakı, 04 saylı, 28 may-03 iyun 2009-cu il tarixli nömrəsi. 12. Nahid Məmmədov. Güllələnən abidələr: Xocavənd. “Cəmiyyət və din” qəzeti. Bakı, 05 saylı, 04-10 iyun 2009-cu il tarixli nömrəsi. 95 İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT 13. Nahid Məmmədov. Güllələnən abidələr: Xocalı. “Cəmiyyət və din” qəzeti. Bakı, 06 saylı, 11-17 iyun 2009-cu il tarixli nömrəsi. 14. Nahid Məmmədov. Güllələnən abidələr: Laçın. “Cəmiyyət və din” qəzeti. Bakı, 07 saylı, 18-24 iyun 2009-cu il tarixli nömrəsi. 15. Nahid Məmmədov. Güllələnən abidələr: Kəlbəcər. “Cəmiyyət və din” qəzeti. Bakı, 08 saylı, 25 iyun-01 iyul 2009-cu il tarixli nömrəsi. 16. Nahid Məmmədov. Güllələnən abidələr: Cəbrayıl. “Cəmiyyət və din” qəzeti. Bakı, 09 saylı, 02-08 iyul 2009-cu il tarixli nömrəsi. 17. Nahid Məmmədov. Güllələnən abidələr: Ağdam. “Cəmiyyət və din” qəzeti. Bakı, 10 saylı, 09-15 iyul 2009-cu il tarixli nömrəsi. 18. Nahid Məmmədov. Güllələnən abidələr: Zəngilan. “Cəmiyyət və din” qəzeti. Bakı, 12 saylı, 23-29 iyul 2009-cu il tarixli nömrəsi. 19. Nahid Məmmədov. Güllələnən abidələr: Füzuli. “Cəmiyyət və din” qəzeti. Bakı, 14 saylı, 06-12 avqust 2009-cu il tarixli nömrəsi. 20. Nahid Məmmədov. Güllələnən abidələr: Qubadlı. “Cəmiyyət və din” qəzeti. Bakı, 15 saylı, 13-19 avqust 2009-cu il tarixli nömrəsi. 21. Rəşid Göyüşov, “Azərbaycanda xristian abidələri” Bakı, 1988. 22. www.az.wikipedia.org 23. www.youtube.com 24. www.echo.az 25. http://vandalism.preslib.az 26. http://www.scwra.gov.az Йыьылмаьа верилмишдир: 12.03.2015 Чапа имзаланмышдыр: 23.04.2015 Няшрин юлчцсц: 70х100 1/12 Физики чап вяряги: 8,0 Сифариш: 038/15. Сайы: 500 ядяд. Бакы, Az1122, Зярдаби пр. 78 / Тел: 4977021 Faks: 4971295 / Е-почту: office@nurprint.com НЯШРИЙЙАТ-ПОЛИГРАФИЙА МЯРКЯЗИ Суьра ОСМАНОВА Елнур ЯЩМЯДОВ Фяхри ВЯЛИЙЕВ Сядагят КЯРИМОВА Nяшриййат рedaktorу: Техники редактор: Бядии редактор: Сящифяляйиъи: Nahid Məmmədov İŞĞAL ALTINDAKI TARİXİ-DİNİ ABİDƏLƏRİMİZ “DİGİTALS MEDİA” ŞİRKƏTİNİN SİFARİŞİ İLƏ ÇAP OLUNUB. Yüklə 8,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|