ÖVLAD TƏRBİYƏSİNDƏ DİQQƏT EDİLMƏSİ
GƏRƏKƏN ƏSASLAR
2
Müəllif: Abdur-Razzaq ibn abd əl-Muhsin əl-Abbad əl-Bədr (Allah hər ikisini qorusun)
Risaləni tərcümə etdi: Mansur Cəlilov
3
Həmd Aləmlərin Rəbbi olan Allaha məxsusdur. Onun (Allahın) sənası və salamı qulu,
Rəsulu, xəlili (dostu) Peyğəmbərimiz Muhəmmədin, onun əhli beytinin və bütün səhabələrinin
üzərinə olsun. Və sonra:
Həqiqətən də qulun (insanın) öz həyatında diqqət etməli olduğu əhəmmiyyəti, böyük
vaciblərdən və əzəmətli əmanətlərdən (biri də) övladlarıdır. (Onların) tərbiyələri, ədəbləri,
onlara nəsihətləri və düzgün istiqamətə yönəltmələri üçün (çalışmalıdır). Həqiqətən də övladlar
Uca Allahın ona baxılmasını və qorunmasını əmr etdiyi böyük əmanətlərdən sayılır. Necə ki,
Uca Allah möminlərin vəsflərini xatırladarkən buyurmuşdur:
“Onlar öz əmanətlərini və əhdlərini qoruyarlar.”
Həmçinin buyurmuşdur:
“Ey iman gətirənlər! Allaha və Rasula, həmçinin bildiyiniz halda əmanətlərə xəyanət
etməyin.”
Nöqsanlardan Uca olan Allah atalara bu böyük neməti bəxş etmiş və buyurmuşdur:
“Yerlərin və göylərin mülkü Allahındır. O, istədiyini yaradır, istədiyinə qız,
istədiyinə oğlan bəxş edir.”
Həqiqətən də O (Allah), atalara bu əmanəti vermiş, onlara bəzi haqlar və tapşırıqlar
vacib etmişdir. Və övlad (əmanətini) onlar üçün imtahan etmişdir. Əgər onlar öz övladlarına
Allahın əmr ediyi kimi yönəlsələr, onlara Allah qatında böyük bir mükafat və çoxlu savab
vardır. Yox əgər ona (övlad əmanətinə) fikir verməslər, o zaman səhlənkarlıqları dərəcəsində
özlərini cəzaya atmış olacaqlar.
Uca Allah buyurur:
“Ey iman gətirənlər! Özünüzü və əhlinizi yanacağı daşlar və insanlar olan oddan
qoruyun! (O od ki,) üzərində əzəmətli mələklər vardır…”
Bu ayə övladlara baxılmağın vacibliyində, tərbiyələrində və onlar üzərində diqqətli
olmaqda əsas olan bir ayədir.
Rəşidi Xəlifələrdən olan Əli ibn əbu-Talib (Allah ondan razı olsun) bu ayənin
açıqlamasında demişdir:
“Onları öyrədin və ədəblədirin!”
4
Allah Nəbisindən də (sallallahu aleyhi və səlləm) bu məsələnin ciddiliyi və atalar
üzərində vacib hökm olması barədə səhih hədis varid olmuşdur. Allah Rəsulu (sallallahu aleyhi
və səlləm) buyurur:
“Hər biriniz başçısınız və hər biriniz əlinizin altında olanlardan sorumludur. İmam
başçıdır və əlinin altındakılardan sorumludur. Kişi əhli üzərində başçıdır və öz əlinin
altındakılardan sorumludur. Qadın ərinin evində başçıdır və əlinin altındakılardan
sorumludur. Qulluqçu ağasının evində başçıdır (yəni, ona tapşırılan işdə) və öz əlinin
altındakılardan sorumludur. Siz hamınız başçısınız və hamınız əlinizin altındakılardan
sorumlusunuz.”
Allah Rəsulunun (sallalahu aleyhi və səlləm) (لوؤسم) “sorumludur” sözü - Qiyamət
günü qul Allah qarşısında durduqda bu əmanətlər haqda (Allahın) ondan soruşacağını
xatırlatmaqdır. Hətta elm əhlindən bəziləri demişdir: “Həqiqətən də Allah Qiyamət günü
övladdan atası haqda soruşmazdan əvvəl atadan öz övladı haqda soruşacaqdır. Çünki atanın
övladı üzərində haqqı olduğu kimi, övladın da atası üzərində haqqı vardır.”
İbn Ömər (Allah ondan və atasından razı olsun) buyurmuşdur: ”Övladını ədəbləndir,
həqiqətan də sən övladın barəsində soruşulacaqsan - onu necə ədəbləndirdin, ona nə öyrətdin...”
Həqiqətən ondan (övladdan) sənə (valideynə) yaxşılığı və tabeçiliyi barəsində
soruşulacaqdır. Necə ki, nöqsanlardan Uca Allah övladlara atalarına yaxşılığı və onlara yaxşı
baxmağın vacibliyini vəsiyyət edərək buyurmuşdur:
“Biz insana valideyninə qarşı yaxşı olmağı əmr etdik.”
Həmçinin atalara da övladlarının tərbiyə və ədəbində yaxşı olmağı vəsiyyət etmişdir.
Necə ki, Uca Allah buyurur:
“Allah sizə övladlarınıza yaxşı baxmağı əmr edir.”
Artıq Kərim olan Peyğəmbərimiz (sallallahu aleyhi və səlləm) bizə xəbər vermişdir ki,
valideynin övlad üzərində çox güclü tərsiri vardır. Nəinki əxlaqlarında və xasiyyətlərində, hətta
əqidələrində və dinlərində belə təsirləri vardır. Allah rəsulu (sallalahu aleyhi və səlləm)
buyurur:
“Hər bir doğulan (uşaq) fitrət üzərində doğulmuşdur. (Sonra isə) valideyinləri onu ya
yəhudi, ya nəsrani (xristiyan), ya da məcusi (oda ibadət edən) edər. Necə ki, heyvandan
heyvan əmələ gəlir. Heç onda (heyvanın əzalarında) eyb (qüsur) görürsənmi?!”
Bu, yaxşı və hiss olunan (görülən, bilinən) bir misaldır. Həqiqətən də görülən üzrə,
heyvanlar adətən səlim və sağlam, eybdən uzaq heyvanlar doğurlar. Onda nə bir eyb, nə də
əlində, qulağında və ayağında qırıqlıq görmürsən. Bu şeylər, onun sahibi və ya baxanı
tərəfindən baş verir - ya ona fikir vermir, ya da özü edir. Uşaq da belədir, o, fitrət üzərində
doğulur. Əgər yalanı, aldatmağı, fəsadı, azğınlığı və ya başqa münkər (pis, inkar olunan) şeyləri
öyrənərsə, o zaman o, fitrətindən çıxmış sayılır. Ya pis tərbiyə, ya ona fikir verilməmək, ya da
5
kənardan pis dostların, yaxud da başqa xətaların səbəbi ilə… Bu əmanətin əzəmətliliyini nəzərə
alaraq, burada bəzi əsasları xatırlatmaq istəyirəm. O əsaslar ki, hər bir ataya bununla
maraqlanmaq lazımdır ki, onda (atada) bu uca mətləb və uca məqsəd hasil olsun.
6
“SALEH HƏYAT YOLDAŞI SEÇMƏK”
Övladların tərbiyəsi üçün vacib əsaslardan biri, saleh həyat yoldaşı seçməkdir. Bu da
insanın övladı olmazdan əvvəl olur. Sənə vacib olan doğruluq, salehlik və təqva üzərində
tanınan həyat yoldaşı seçməyə çalışmaqdır. Çünki o (qadın), sənə övladlarının tərbiyəsində,
ədəbində və saleh böyüməsində köməkçi olacaqdır. Hətta fərz etsək, saleh həyat yoldaşı sənə
övladların tərbiyəsində kömək olmasa belə, sözsüz ki, onun (saleh qadının), övladlarının dininə
və əxlaqına zərəri olmayacaq. Buna görə də Kərim olan Peyğəmbərimizdən (sallalahu aleyhi və
səlləm) varid olmuşdur ki, qadın seçəndə din sahibini seçək. O (sallalahu aleyhi və səlləm), belə
buyurmuşdur:
“Qadınla dörd şeyə görə evlənilər: Malına görə, nəsbinə (nəsil-nəcabətinə) görə,
gözəlliyinə görə və dininə görə. Sən din sahibini seç və rahat ol.”
7
“DUA ETMƏK”
Mühüm olan səbəblərdən biri, övlad üçün dua etməkdir. Bu dua, (övladlar) olmazdan
əvvəl də, sonra da edilməlidir. Valideyn Allahdan saleh zürriyyət (övlad) istəməlidir. Övladları
olduqdan sonar da onlar üçün dua etməlidirlər ki, Allah onları doğru yolda, dini üzərində saleh
və sabit olanlardan etsin və Peyğəmbərləri (Allahın salamı onların hamısının üzərinə olsun)
özünə örnək götürsün. Necə ki, Uca Allah bizə Öz Xəlili (dostu) İbrahimin duası barədə
bildirmişdir:
“Ey Rəbbim, mənə (saleh övlad) bəxş et.”
Həmçinin buyurmuşdur:
“Ey Rəbbim, məni və zürriyyətimi namaz qılanlardan et…”
Həmçinin Zəkəriyyə (ona Allahın salamı olsun) duasında demişdir:
“Zəkəriyyə öz Rəbbinə dua edətək demişdir: Ey Rəbbim, mənə Öz tərəfindən gözəl
zürriyyət bəxş et. Həqiqətən də sən duaları eşidənsən.”
Həmçinin Allahın təriflədiyi, ər-Rahmənin (xas) qulları belə deyərlər:
“Ey Rəbbimiz, bizə zövcələrimizdən və zürriyyətimizdən gözlərimizə işıq olan
(övladlar) bəxş et və bizi müttəqilərə imam et”.
Allahın nemətindən və lütfündəndir ki, valideynin övladı üçün etdiyi duanı qəbul
olunan dualardan etmişdir. O dua (cavabsız) qaytarılmır. Necə ki, Allah Rəsulundan (sallalahu
aleyhi ve səlləm) sabit olmuşdur ki, o, belə buyurur:
“Üç dua vardır ki, qəbul edilir və onlarda (onların qəbulunda) şəkk yoxdur: Valideynin
(övladı üçün etdiyi) duası, səfərdə olanın duası və zülm olunmuşun duası.”
Burada vurğulanması mühüm olan məsələlərdən biri də odur ki, valideynlər
övladlarının əleyhinə dua etməkdən çəkinsinlər. Övladlarına bəd dua etməkdən uzaq olsunlar.
Xüsusən də qəzəbli halda olarkən övladlarına bəd dua etməyə tələsməsinlər. Duaları qəbul
olunar, sonra isə şiddətli şəkildə peşman olarlar. Artıq Allah Rəsulu (sallalahu aleyhi və səlləm)
bizi bu şeydən çəkindirmiş və belə buyurmuşdur:
“Özünüzə bəd dua etməyin, övladlarıınıza bəd dua etməyin, mallarınıza bəd dua
etməyin! Elə bir saata müvafiq olamayasınız ki, o vaxt Allahdan istəlinir və (o saatada)
duanız qəbul olunar.”
Uca Allah buyurur:
“İnsan (özü üçün) dua edib xeyir istədiyi kimi, şər də istəyir. İnsan çox tələskəndir”.
8
Qatədə (Allah ona rəhmət etsin) buyurur:
“(İnsan) malına bəd dua edir, malını və övladını lənətləyir. Əgər Allah onun duasını
qəbul etsə, onu həlak edər.”
Böyük alim Abdur-Rahmən əs-Sədi (Allah ona rəhmət etsin) buyurur:
“Bu, insanın cahilliyindən və tələskənliyindəndir ki, qəzəbləniyi halda özünə, övladına
və malına şər, bəd dua edir. Xeyir istəməkdə tələsdiyi kimi, bu duada da tələskənlik edir.”
9
“GÖZƏL ADLAR SEÇMƏK”
Övladın saleh tərbiyəsinə kömək edən amillərdən biri də, valideynin övladları üçün
gözəl adlar seçməsidir. O adlar ki, övladı Allaha itaətə bağlayır. Məslən, Abdullah, Abdur-
Rahmən, Muhamməd, Saleh və s. buna bənzər adlar, hansı ki, onu (övladı) saleh olmağa,
ibadətə bağlayır. Və o adlara görə (övlad) təriflənir. Bunun (bu adların) da çox vaxt təsiri olur,
necə deyərlər: “Hər kəsin öz adından nəsibi vardır.”
Allah Nəbisindən (sallalahu aleyhi və səlləm) səhih (rəvayət) sabit olumuşdur ki, o, belə
buyurur:
“Allaha ən sevimli olan adlarnız: Abdullah və Abdur-Rahməndir.”
Yaxşı olardı ki, valideyn övlada adının mənasını desin və Allaha sevimli tərəfini izah
etsin. Məsələn, əgər adı Abdullahdırsa, ona desin: “Sən Allahın qulusan. Hansı ki, O səni
yaradıb ve sənə çoxlu nemetlər verib. Bu şeylər sənin Ona şükr və itaət etməni gərəkdirir” və s.
buna bənzər sözlər…
10
“ADİLLİK”
Övladların tərbiyəsində əzəmətli səbəblərdən biri də, onların arasında ədalətli olmaqdır,
həddi aşmaqdan, şiddətdən və zülmdən uzaq olmaqdır. Əgər ata övladları arasında ədalətli
olmasa, bu, onlar arasında ədavət, həsəd və düşmənçilik yaradacaqdır. Yox əgər onlar arasında
ədalətli olmağa calışsa, bu, onlarda ataya qarşı sevgilərinin, məhəbbətərinin və yaxşılıqlarının
olması üçün böyük səbəb olacaqdır.
Səhih Buxaridə, Nomən ibn Bəşirdən (Allah ondan razı olsun) varid olmuşdur ki, atası
ona bir torpaq (sahəsi) verir. Anası da tələb edir ki, Allah Rəsulu da (sallalahu aleyhi və səlləm)
bu şeyə şahidlik etsin. “O zaman ki, Allah Rəsulu (sallallahu aleyhi və səlləm) gəldi, ona
(atama) belə dedi:
-Başqa övladlarına da bunun mislimdə verdinmi?
(Atam) dedi: “Xeyr.”
Allah Rəsulu (sallallahu aleyhi və səlləm) buyurdu:
-Allahdan qorxun və övladlarınız arasında ədalətli olun.”
Başqa rəvayətdə gəlmişdir ki:
“Zülm üzərində şahidlik etmərəm.”
Muslimin rəvayətində isə, Allah Nəbisi (sallalahu aleyhi və səlləm) ona belə
demişdir:
“İstəmirsənmi hamısı sənə yaxşlıqda eyni olsunlar?”
O “bəli” deyərək cavab vermişdir. Allah rəsulu da (sallalahu aleyhi və səlləm) ona
demişdir:
“Elə isə yox”.
Bu kimi şeylər (adillik) övladlar arsında şiddət və zülmdən çəkindirir. Əksi olduqda isə,
valideynin üzünə ağ olmağa və onlara yaxşılıqlar olunmamasına gətirib çıxarır.
11
“YUMŞAQ VƏ RƏHİMLİ OLMAQ”
Övladların tərbiyəsində olan əsaslardan biri də, onlara qarşı yumşaq olmaq və lütf
etməkdir. Onlarla rəhmli şəkildə müamilə etmək, şiddətdən, kobudluqdan və soyuq
münasibətdən uzaq durmaq (lazımdır). Allah Rəsulu (sallalahu aleyhi və səlləm) buyurur:
“Həqiqətən də yumşaqlıq hansı işdə olarsa, onu gözəlləşdirər, hansi işdə də olmazsa,
onu eybləndirər.”
Bu yumşaqlıq və rəhmət uşağın balacalıq vaxtlarından olmalıdır. Hər zaman onlarla bu
cür davranılmalıdır. Çünki bu, övladların atalarına yaxınlaşmasına və onları sevməsinə
səbəbdir. Bu yaxınlığın səbəbilə övladların xeyrə yönəlməsi və onlara nəsihət etmək asanlaşır.
Həmçinin (bu,) nəsihətin qəbul olunmasına səbəb olur. Sünnədə bu əsaslar haqda dəlillər Allah
Nəbisindən (sallallahu aleyhi və səlləm) sabit olmuşdur:
Əbu Hureyra (Allah ondan razı olsun) buyurur:
“Allah Rəsulu (sallallahu aleyhi və səlləm) Əlinin oğlu Həsəni (Allah ikisindən də
razı olsun) öpdü. Aqru ibn Həbis də (Allah ondan razı olsun) onun yanında oturmuşdu və
belə dedi:
“Mənim on övladım var, hələ onlardan birini də öpməmişəm. Allah Rəsulu (sallalahu
aleyhi və səlləm) ona tərəf baxıb dedi:
“Rəhm etməyənə rəhm olunmaz.”
Möminlərin anası Aişə (Allah ondan razı olsun) buyurur:
Bir bədəvi (çöl ərəbi) gəlib Allah Rəsuluna (sallallahu aleyhi və səlləm) belə dedi:
“Uşaqlarınızı öpürsünüzmü?! Biz onları öpmürük.”
Allah Nəbisi (sallallahu aleyhi və səlləm) buyurdu:
“Allah sənin qəlbindən rəhməti götürübsə, mən nə edim?!”
12
“NƏSİHƏT VƏ DÜZGÜN YÖNƏLTMƏ”
Övladların tərbiyəsi üçün əzəmətli səbəblərdən də biri, nəsihətdə və düzgün
yönəltmədə davamiyyətli olmaqdır. Xüsusən də böyük məsəslələrdə və gözəl əxlaqda. Onlara
dinlərini - əqidəni öyrətməkdən başlamaq lazımdır. İslamın vacib buyurduğu şeyləri, onun
(İslamın) əsaslarını və şəriətin əmr etdiyi başqa şeyləri öyrətmək lazımdır. Həmçinin
qorxutmaq və çəkindirmək zamanı böyük günalardan başlamaq lazımdır və şəri1ətin qadağan
etdiyi başqa şeyləri demək lazımdır. Bu şeylər nəsihət bölümündə böyük yer tutmalıdır.
Bundan sonra isə, ata və ana övladlarının halını bu dünyada islah edən başqa məsələlərə diqqət
etməlir, məsələn yemək, geyim və başqa məsələlər...
Faydası böyük olan düzgün nəsihətlərdən biri də, Allahın (Öz) Kitabında “Loğman”
surəsində zikr etdiyi, Loğmanın (ona Allahın salamı olsun) öz oğluna verdiyi nəsihətdir ki, ilk
olaraq (nəsihətinə) Allahın təkliyindən başladı. İkinci olaraq valideynlərə yaxşı baxmağı nəsihət
etdi və ondan sonra isə Allahın qulları üzərində Hökmdar olmasını bildirdi. Burada (bu
nəsihətdə) Allahın hər bir əməlimizdə bizi izlədiyini bilməyimizin zərüriliyi vardır. Sonra onu
(oğlunu) namaz qılmağa rəğbətləndirdi, o namaz ki, bədənlə edilən ən əzəmətli ibadətdir.
Sonda nəsihətini gözəl əxlaqı tövsiyə etməklə bitirmişdir. Uca Allah buyurur:
“Bir zaman Loğman öz oğluna demişdir: Ey oğlum! Allaha şərik qoşma! Həqiqətən də
şirk ən böyük zülmdür. Biz insana ata anasına yaxşılıq etməyi əmr etdik. Anası onu
bətnində günbə-gün zəifləməsinə baxmayaraq daşımışdır. Onun (süddən) kəsilməsi də iki il
ərzində olur. Mənə və valideynlərinə şükr et! Axır dönüş mənədir. Əgər onlar bilmədiyin
(bir) şeyi mənə şərik qoşmanı məcbur etsələr, onlara tabe olma. Dünyada onlarla gözəl
davran. Mənə tərəf dönənlərin yolunu get. Sonra dönüşünüz mənə olacaqdır. Mən də sizə
etdikləriniz barədə xəbər verecəyəm. (Loğman dedi) Ey oğlum! Etdiyin əməl bir xardal
dənəsi ağırlığında olsa da, bir qayanın içində, yaxud göylərdə və ya yerin dibində olsa belə,
Allah onu üzə çıxarar. Həqiqətən də Allah Lütfkar və Xəbərdardır. (Oğlum!) Namaz qıl, yaxşı
işlər görməyi əmr et, pis işləri qadağan et. Başına gələnlərə səbr et. Həqiqətan də (bu) işlər,
əzmkarlıq tələb edir. İnsanlardan təkəbbürlə üz çevirmə , yer üzərində özündən razı halda
gəzmə. Allah heç bir özündən razını və özünü öyəni sevmir. Yerişini düzəlt (həddi gözlə) və
(danışdıqda) səsini alçalt. Həqiqətən də ən pis səs uzunqulaq səsidir.”
Bu yolu Peyğəmbərlər va salehlər tutmuşlar. Necə ki, öncəki misallarda qeyd etdik. Uca
Alla Öz Nəbisi İbrahim və Yaqub (onların üzərinə Allahın salamı olsun) barəsində buyurur:
“İbrahim də, Yaqub da bunu oğlanlarına vəsiyyət etdilər: Ey oğullarım! Həqiqətən də
Allah bu dini sizin üçün seçmişdir. Siz də ancaq müsəlman kimi ölün. Yoxsa siz Yaquba
ölüm gəldikdə onun yanında idiniz?! O zaman o, oğullarına dedi: Məndən sora nəyə ibadət
edəcəksiniz? Onlar dedilər: Sənin və atalarımız İbrahimin, İsmailin və İshaqın ilahı olan tək
ilaha ibadət edəcəyik. Biz yalnız Ona tərəf təslim olanlarıq.”
13
Aləmlərin Rəbbi olan Allah Öz Nəbisi İsmaili (ona Allahın salamı olsun) öz əhlinə
namazı əmr etdiyi üçün səna (tərif) etmişdir. Uca Allah buyurur:
“O, öz əhlinə namazı və zəkatı əmr edərdi.”
Uca Allah Öz nəbisi Muhəmmədə (sallallahu aleyhi və səlləm) əmr etmişdir ki, fərz olan
namazları qorusun və öz əhlinə də onu əmr etsin. Həmçinin onu yerinə yetirməyə
rəğbətlandirmişdir. Necə ki, Uca Allah buyurur:
“Əhlinə namazı əmr et və onun (namaz) üzərində səbrli ol.”
Övladları nəsihətə və düzgün yönəltməyə daxil olan şeylərdən də biri, atanın (öz)
övladlarını onların əxlaqlarını və dinini pozan şeylərdən uzaq tutmasıdır. Məsələn, musiqi
dinləməkdən, pis kanallardan, haram alətlərdən və s. Həmçinin övladlar ilə haram, lağlağı olan
yerlərə getməkdən çəkinmək lazımdır.
14
“SALEH DOST”
Həqiqətən də övladların davamiyyətli dostluq etdiyi və oturub-durduğu adamlar
övladların tərbiyəsində qorunmalı olan ən əzəmətli məsələdir. Həqiqətən də dost (insana) təsir
edir. Oturuub-durduğu (insanlar) mütləq adama öz təsirini edir. Artıq Allah Rəsulu (sallalahu
aleyhi və səlləm) dostun dostuna yaxşı və pis təsiri barədə misal çəkərək belə buyurmuşdur:
“Yaxşı dostla pis dostun misalı, misk (ətir) satanla körük vuranın (dəmiri qızdıraraq
döyənin) misalı kimidir. Ətir satana gəlincə, o, ya sənə ətir bağışlayar, ya sən ondan ətir
alarsan, ya da ondan gözəl iy gəldiyini duyarsan. Körük vurana gəldikdə isə, o, ya sənin
paltarını yandırar, ya da ondan pis iy gəldiyini hiss edərsən.”
Həmçinin buyurmuşdur:
“Kişi dostunum dinindədir. Bax kimlə dostluq edirsən!”
Atalara vacibir ki, övladlarının məktəbdə və başqa yerlərdə kiminlə dostluq etdiyinə,
oturub-durduğuna diqqət etsinlər, onları bu məsələdə yoxlasınlar. Bu zamanda yeni dostlar və
yeni yoldaşlar tapılıb, hansı ki, onlar əvvəllər yox idi. Və bunların da təsiri özündən
əvvəlkilərin təsirindən heç də az deyildir. Bunlardan: televiziya kanalları, internet, cihazlarda
olan ictimai danışıq növləri və onların mislində olan şeylər... Övladlar bunları (cihazları)
əllərində haraya oldu aparırlar - evdə olduqları, (evdən) çıxdıqları zaman onların əllərində olur.
Əgər bu cihazlar ataların nəzarətində olmasa, o zaman (övladların) ağıllarına, dinlərinə və
əxlaqlarına onun böyük zərəri vardır. Neçə-neçə cavan qız və oğlanlar bu şeylərin səbəbilə
azmışdır və bu şeylər səbəbilə böyük pisliklərə və əzəmətli bəlalara meyl etmişlər. (O bəlaların)
sonunu Allahdan başqa heç kim bilmir.
15
“GÖZƏL ÖRNƏK”
Böyük səbəblərdən biri də - atanın övladları üçün gözəl örnək olmasıdır. Əgər onlara
bir xeyr əmr etsə, özü həris olsun ki, o işdə birinci olsun. Onları nədənsə çəkindirsə, özü o
şeydən ən uzaq duran olsun. Dediyi sözlərlə bir tərəfdə, əməli ilə digər tərəfsə olmasın. Çünki
(bununla) övladlarında ziddiyyətlər, qanlıqlar və qarışıqlıqlar yaradır. O şeylər ki, övlada tərk
edilməsi deyilir, atalar o şeydə daha birinci olmalıdırlar. Uca Allahın İsrail oğullarını qınadığı
bu ayəsi yadıma düşür:
“İnsanlara yaxşılığı əmr etdiyiniz halda özünüzü unudursunuzmu? Halbuki siz kitab
oxuyursunuz. Məgər ağlınız kəsmirmi?!”
Həmçinin Allah Nəbisi Şueyb (ona Allahın salamı olsun) (demişdir):
“Mən sizi çəkindirdiyim şeyi etmək istəmirəm”
Həmçinin Uca Allah buyurur:
“Ey iman gətirənlər! Nə üçün etmədikəriniz şeyləri deyirsiniz?! Həqiqətən də
etmədikləriniz şeyləri demək Allah qatında böyük qəzəbə səbəb olur.”
Alimlər zikr etmişlər ki, insanın halı ilə (əməlləri ilə) tabeçilik etməsi, dili ilə tabeçilik
etməsindən daha üstündür. Bunlar övladlarin tərbiyəsində kömək edən ümum əsaslar idi.
Müsəlman bilsin ki, onun bu əsaslara diqqət etməsi və onları tətbiq etməsi, ona bu tərbiyənin
bəhrəsini görən ilk insan olmağa kömək edəcək - istər həyatında olsun, istər də ölümündən
sonra.
Həyatına gəlincə: övladı saleh və ona yaxşı baxan olacaqdır. Hüquqlarını qoruyacaq və
əziyyət verməkdən çəkinəcəkdir. Çünki İslam ona bu tərbiyəni verib, (ona bu) yaxşılıqları əmr
edir və onlara həvəsləndirir.
Ölümündən sonra isə: ona dua edecəkdir. Allah Rəsulu (sallalahu alehyi və səlləm)
demişdir:
“Adəm övladı öldükdə onun üç əməlindən başqa bütün əməlləri dayanar:
Arası kəsilməyən (davamlı) sədəqə, qoyduğu faydalı elm və onun üçün dua eden saleh
övlad.”
Vurğulamaq lazımdır ki, bu məsələ (övladların tərbiyəsi) böyük və əzəmətli məsələdir.
Hər bir ataya vacibdir ki, bu şeylə ciddi məşğul olsun. Çünki çox övladların fəsada düşmə
səbəbi, ataların bu məsələyə ciddi yanaşmamaları və səhlankarlıqlarıdır. Böyük alim ibn əl-
Qeyyim (Allah ona rəhmət etsin) buyurur:
“Kim övladına faydalı şeyləri öyrətmakdə səhlənkar olarsa, ona qarşı çox böyük bir
pislik etmişdir.”
16
Çox övladların fəsadı ataları tərəfdən olmuş və onların diqqətsizliklərindən doğmuşdur.
Bu da dinin fərz və sünnə (müstəhəb) buyurduqlarını öyrətmayi tərk etməkləri səbəbinə
görədir.
Burada bilinməli olan mühüm bir məsələ vardır ki, atalar daim yadlarında
saxlamalədırlar. Onlar övladlarının tərböyəsi üçün bu əzəmətli səbəbləri tutmaqla yanaşı,
işləri Allaha həvalə etməlidirlər və ona təvəkkül etməlidirlər. Yəni, qəlbləri bu sabablərə
bağlanmasın! Əksinə, işləri Allaha həvalə edib, övladlarının islahında yalnız Ona təvəkkül
etsinlər. Allah (da) bu səbəblərlə övladlarını qorusun, necə ki, saleh qullarını qoruyub.
Şeyx ibn Useymin (Allah ona rəhmət etsin) buyurur:
“Elə bir kəs zənn etmirəm ki, övladları üçün Allahdan qorxa və onların düzəlmasi üçün
şəriətin qoyduğu yolu tuta, nöqsansız Allah da onun övladlarını doğru yola yönəltməyə.”
***********************************
Uca Allah övladlarımızın tərbiyəsində və onların düzgün yola istiqamətlənməsində bizə
kömək olsun. Onları islah etsin və açıq-aşkar fitnələrdən qorusun. Onları hidayətə səbəb etsin
və azanlardan və azmışlardan etməsin. Həqiqətən də O, Eşidən və duaları qəbul edəndir.
Allahın salamı onun nəbisinə, əhlinə və səhabələrinin üzərinə olsun.
Dostları ilə paylaş: |