9- mavzu. Neoklassik maktab iqtisodiy qarashlari

miqdor

9.1-chizma. Iste‟molchi ortiqcha nafliligi
CDA mahsulotni sotib olishda iste‘molchilar tomonidan erishilgan pul daromadidir. Bu natijani bir oz boshqacha ifoda qilsak, monopolist amalda mukammal narx farqlanishiga erishgan taqdirda iste‘molchilar talab egri chizig’i bo’ylab pastgacha tushadi va ODAH umumiy daromadni ishlaydi, ammo raqobat bozorida barcha iste‘molchilar oddiy OC narxda sotib oladilar, iste‘molchilarning umumiy xarajatlari OCAHni tashkil etadi. Shuning uchun CDA iste‘molchilarning tejab qolgan pullari yoki ular ortiqcha nafliligining puldagi ifodasidir. Agar biz talab egri chizig’i bo’ylab OD narxidan MP va HA ga pastga tushishimiz jarayonida pulning Me‘yoriy nafliligi miqdori o’zgarmay qolsa, unda Marshallning iste‘molchilar ortiqcha nafliligi tushunchasini tovar iste‘mol qilishdan olingan ortiqcha naflilikning puldagi ifodasi, deb qabul qilish mumkin.
Marshallning narxni naflilikni o’lchash vositasi sifatida ishlatishi ikkita asosiy qoidaga asoslanadi:

1. 
   bu yerda qo’shimcha naflilik funksiyasi o’rnini bosish va birbirini to’ldirish bog’liqligini hisobga olmaydi.
   
2. 
   ozgina narx o’zgarishi natijasida kelib chiqadigan daromad samarasi juda ham kichkina, Edgeworth taklif qilganidek va Irving Fisher ko’rsatganidek naflilik qo’shimcha naflilik funksiyasi orqali o’lchanishi mumkin bo’lsa ham buning o’rnini bosish va bir-birini to’ldirish samaralari qo’llaniladigan bo’lsa, amalga oshirish mumkin emas. Bundan tashqari Marshall va boshqalar tarafidan keltirilgan talab nazariyasidagi ayrim xedonik elementlarga nisbatan umumiy tanqid mavjud edi. Marshall bu tanqidlarga mayda terminologik o’zgarishlar orqali javob qildi, xususan, naflilik o’rniga to’yinish so’zini ishlatdi, lekin u baribir naflilik pulda o’lchanishi mumkin, degan g’oyani ta’kidladi. Marshall iste‘molchi ortiqcha nafliligi tushunchasi bilan bog’liq muammolarni tushunib o’zining farovonlik iqtisodiyotida qo’llashda o’lchovni faqat narxlarning ozgina o’zgarishida ishlatdi. Narxning kichik o’zgarishlarida pulning Me‘yoriy nafliligi real hayotdan uzoq bo’lmaydi (ayniqsa, tovarga ishlatilgan xarajat umumiy xarajatning kichkina qismini tashkil qilsa). Kichkina narx o’zgarishida daromad samarasi ham juda kichkina bo’ladi, shuning uchun uni hisobga olmasa ham bo’ladi.
   

“Agarda kimdir tez hosil yig„ishni istasa, sabzi va ko„kat eksin; agarda kimdir eman ekmoqchi bo„lsa, o„z-o„ziga: nevaralarim buning soyasida mendan minnatdor bo„lishadi, deyishi kerak”
Leon Valras