85 Tovar ishlаb chiqаrishning vujudgа kеlishi va rivojlаnishi sаbаblаri

tomondan esa, boshqa buyumlarga ayirboshlana oladigan, ya’ni
oldi-sotdi jarayonidan o‘ta oladigan buyumdir. Boshqacha aytganda, tovar naflilikka (iste’mol qiymatiga) va qiymatga egadir.
Buyumning iste’mol qiymati uning kishilar uchun nafli ekanligi,
muayyan naf keltirishi orqali namoyon bo‘ladi. U shaxsiy iste’mol
buyumi yoki ishlab chiqarish vositalari sifatida kishilaming biron-bir
narsaga bo‘lgan ehtiyojini qondiradi.
87. Tovarning nаfliligi va аyirboshlаnish qobiliyati (qiymаti).
Yaratilgan har qanday narsa ham naflilikka ega bo‘lavermaydi. Shuning uchun iqtisodiyot nazariyasida ijtimoiy zaruriy naflilik degan tushuncha ishlatiladi va real bozor har qanday naflilikni emas, balki ijtimoiy zaruriy naflilikni tan oladi.
Ijtimoiy zaruriy naflilik deb talab miqdori va sifatiga mos keladigan
miqdor va sifatdagi naflilikka aytiladi.
Ne’matlar tovar boiishi uchun, ular ayirboshlashga moijallangan,
ma’lum mehnat sarflangan, bozorga sotishga chiqarilgan bo‘lishi
zarur. Shunga ko‘ra, tovar mahsulotdan farqlanadi. Tovar, eng avvalo,
o‘z iste’moli uchun emas, balki boshqalaming iste’moli uchun
bozorga sotish maqsadida tayyorlanadigan mahsulotdir. Tovaming
natural-buyum va ijtimoiy-iqtisodiy tomonlari, xususiyatlari ana
shundan kelib chiqadi. Tovaming almashuv qiymati - bu biror turdagi naflilikning boshqa turdagi naflilikka ayirbosh qilinadigan miqdoriy nisbatidir. Masalan, bitta bolta 20 kg donga ayirbosh qilinadi. Ayirbosh qilinadigan tovarlaming bu miqdoriy nisbatida ulaming almashuv qiymati ifodalanadi. Qiymatning mehnat nazariyasi tarafdorlari19 fikriga ko‘ra, tovarlar qiymatining umumiy asosi bo‘lib mehnat hisoblanadi, shu sababli ular ma’lum miqdorlarda bir-biriga tenglashtiriladi. Tovarlaming og‘irligi, hajmi, shakli va shu kabi tabiiy xususiyatlaridan birortasi qiymatning umumiy asosi bo‘la olmaydi. Ayirboshlashning zamr sharti boiib tovarlaming turlicha nafliligi hisoblanadi. Biroq, turli tovarlarning nafliligi sifat jihatidan farq qilish bilan birga miqdoriy oichamga ega emas. Miqdor jihatdan taqqoslash uchun tovarlarda mavjud boigan umumiy narsa - ulami yaratish uchun sarflangan mehnatdir. Tovarlar oichovdosh boiishining boisi shuki, bulaming hammasi umuman inson mehnati mahsulidir, ya’ni inson kuchi, miyasi, mushaklari, asablari va hokazolari sarfining mahsulidir. Tovarda mujassamlashgan ijtimoiy mehnat uning qiymatini tashkil qiladi.
Bu qiymat tovar ayirboshlaganda ko‘rinadi, shuning uchun almashuv
qiymati (ya’ni iste’mol qiymatlarini ayirboshlash nisbatiqiymat shakli bo‘lib, uning ichki mazmunini tashkil etadi