2-mavzu: qadimgi dunyo axloqshunosligi. O’rta asr mutafakkirlarining axloqiy qarashlari

axloqshunosligining eng ko’zga ko’ringan namoyondalaridan 
biridir. U ekzistentsiachilikning daxriylik yo’nalishiga mansub 
faylasufdir. Uningcha, inson o’zining borligi uchun mas‘o’ldir. Har 
qanday insonning hukmiga uning borligini xavola qiladi va 
mavjudligi uchun tulik mas‘uliyatni uning o’ziga yuklaydi. Sartr 
har bir inson axloqini uning hatti-harakati tashkil qiladi, deb 
ta‘kidlaydi.

---


Karamchand Gandi
(1869-1948); amerikalik ruhoniy, 
faylasuf va jamoat arbobi 
Marten Moter King
(1929-1968) 
va boshqalar davom ettirishdi va yuqori pog’onaga 
ko’tardilar. Gandi Xirosima va Nagasakiga atom bombasi 
tashlanganida atom bombasining boshqa bomba bilan 
yo’hotib bulmagani kabi zuravonlikni zuravonlik qilib 
yo’hotish mumkin emas degan fikrni bildirib shunday deydi: 
«Insoniyat zuravonlikdan faqat gayrizurvonlik yo’li orqali 
qutulishi mumkin. G’azabni faqat mehr bilan yengsa 
bo’ladi. G’azabga g’azab bilan javob berishi g’azabning 
yoyilishiga va kuchayishiga xizmat qiladi».

---


Buyuk turk allomasi 
Muhammad Zoxid Kutku
(1897-1980) va uning 
shogirdi, prodyussor Maxmud As‘ad Jushonning (1938-2001) 
qarashlarida tasavvufiy yo’nalishlar uning mazmuni va mohiyatini 
tushuntirishda M. Z. Kutku besh jildlik «Tasavvufiy axloq» deb 
nomlangan asarida axloqiy masalalarni ilgari surdi. Jushon esa o’z 
asarlarida nafs va uni yengish muaamolarni ilgari surdi.

Fransiyalik 
«Hayot falsafasining » mashhur namoyondasi 
Anri 
Bergson
ta’limotini o’rganish falsafadagi ruhiyat va ma’naviyat 
masalalarini chuqur va har tomonlama o’rganishga yordam beradi.

1932 yilda A. Bergsonning 
«Axloq va dinning ikki manba’i»nomli asari 
nashrdan chiqadi. Bu asarda Bergson insoniyat tarixi rivoji to’g’risidagi 
fikrlarini bayon etadi. Bergson fikricha, inson va jamiyatni biologic 
evolyusiya zanjiriga, tabiiy bilimlar insonni hayvonot olamidan kelib 
chiqqanini isbotlagani uchun qo’shish kerak emas, faylasuf uchun bu 
hol ikkinchi darajali rol o’ynaydi, chunki bunda axloqning kelib chiqish 
sabaini bilmay qolishi mumkin. 

---


Xulosa.
Tasaffuf ham ijtimoiy qamrovga ega 
bo’lgan hodisa bo’lib, ijtimoiy taraqqiyotda ma‘lum 
ta‘sir qiladi, uning o’rni benihoya kattadir.

Yangi va eng yangi davr axloqshunosligida mavjud 
bo’lgan ta‘limotlar va yo’nalishlar, unda qo’yilgan 
muammolar, ularning mazmuni va mohiyatini 
ochib berish orqali o’sha davr tarixidagi vokea va 
hodisalarga munosabat bildiradi va ulardan 
tanqidiy, ijobiy foydalanish tavsiya etiladi. Chunki 
yangi davr axloqshunosligi falsafa tarixida muhim 
rol o’ynaydi.