16
**
1-Materiyanın atributları: hərəkət, məkan və zaman
Dünyanın maddi vəhdətinin dialektik anlaşılması müasir təbiətşünaslığa, insan və cəmiyyət
haqqında elmə daha dərin daxil olur. Metafizik təfəkkür dünyanı yalnız keyfiyyətcə bir-birindən
fərqlənən deyil, həm də öz aralarında keçilməz maneələrlə ayrılan müxtəlif substansiyalardan
təşkil olunmuş kimi qəbul edir – bir sözlə, reallığa monist yanaşma inkar edilir. Materialist
dialektika isə, onunla yanaşı cəmiyyət və təbiət haqqında bütün müasir elmlər ondan çıxış edirlər
ki, bütün mövcud olan hadisələr və proseslərin əsasında
vahid materiyanın hərəkəti
dayanır.
Bundan başqa, bilirik ki, filosflar lap çoxdan başqa bir sual da qoyurdular dünyanı “saxlayan”
nədir, ona sabitlik verən, onun nizamlı olmasını qoruyan nədir? Bu gün verilən sualın cavabı çox
sadə, həm də paradoksaldır:
hərəkət.
Maddi aləm öz sistem-struktur quruluşunu hərəkət etdiyinə
(dəyişikliyinə) görə saxlayır. Axı istənilən sistem yalnız qarşılıqlı fəaliyyət, yəni onu təşkil edən
elementlərin hərəkəti hesabına mövcuddur. Qarşılıqlı fəaliyyət yox olsa sistem özü dağılar.
Atomlar nüvə və onun örtüyünün qarşılıqlı fəaliyyəti hesabına sabitdir, orqanizm maddələr
mübadiləsi, cəmiyyət-əmək bölgüsü və s. hesabına yaşayırlar. Deməli, həm istənilən obyektin,
həm də bütövlükdə maddi aləmin mövcudluğu hərəkət hesabına mümkündür.
Fəlsəfədə
Dostları ilə paylaş: 
