1 Ramiz Dəniz
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Brazi- liyanın müəmmalı kəşfi”
- “Xristofor Kolumb, Nəsirəddin Tusi və Amerika qitəsinin həqiqi kəşfi”, “Əsrləri qabaqla- mış alim – Nəsirəddin Tusi”, “Braziliyanın müəmmalı
- “Zic Elxani”
- “Braziliyanın müəmmalı kəşfi”
- Ədəbiyyatların siyahısı......................................... 176-179
- Nəşriyyatın direktoru F. Q. Kərimov Çapa imzalanmışdır: 26.09. 2014
- “Nasir” nəşriyyatı Tel: (050) 314 09 37
171 də olması və Hindistana qərb yolu ilə getməyin mümkünlüyü- nü bildirmişdi. Yazıçı-tədqiqatçı R. Dəniz öz tədqiqatlarına əsaslanaraq yeni bir fikir söyləyir ki, Kolumb özünün trans- atlantik layihəsini P. Toskanellinin tərtib etdiyi xəritəsindən deyil, N. Tusinin tərtib etdiyi “Zic Elxani” astronomik kataloqunun köməyi ilə hazırlanmışdı. XV əsrdə planisfer və portolan adlanan xəritələrdən istifadə edilirdi, İtaliyanın Genuya şəhəri isə o vaxt tanınmış xəritəşünaslıq mərkəzi sayılırdı. Planisfer xəritələri meridian paralelsiz dairəvi şəkildə tərtib olunurdu. Dəniz ticarətinin inkişafı ilə əlaqədər olaraq, kompas xəritələri, yaxud portolan adlanan xüsusi dəniz xəritələri tərtib etməyə başladılıar. Onlarda meridian və paralellər əvəzinə, bir sıra nöqtələrdə cəhətləri göstərən 32 istiqamət (rumb) çəkilirdi. Bu xəritələr kompas vasitəsilə gəminin istiqamətini təyin etmək üçün cızılırdı. Planisfer və portolan xəritələrin bir çox müsbət cəhətlərinə baxmayaraq, məntəqənin, obyektin dəqiq coğrafi koordinatını (enliyi və uzunluğu) təyin etməyə imkan vermirdi. XV əsrdə tərtib olunan xəritələrin başqa qüsurları da olurdu: qurunun sahil xətləri, ölçüləri dəqiq göstərilmirdi, məsələn, H. Martelin xəritəsində (1489) Qərbi Afrika sahillərindən Şərqi Asiya sahilinə qədər uzunluq məsafə 130 0 əvəzinə 240 0 -dir. Keçmiş komandor P. Kabral 1526-cı ildə vəfat edir, lakin bir səyahətdə dörd qitənin sahillərində - Avropa, Cənubi Amerika, Afrika və Asiyada olmuş dəniz səyyahı kimi tarixə 172 düşür. Kabralın xəritəsini əbədiləşdirmək üçün 1968-ci ildə həm Lissabonda, həm də Rio-de-Janeyroda ona heykəl qoyurlar. XV əsrin ikinci yarısında İspaniya və Portuqaliya arasın-da dünyanın bölüşdürülməsi uğrunda gedən mübarizənin nəticəsi kimi həmin dövrün dəniz ekspedisiyalarının bir çoxu məxfi qrif altında verilən tapşırıqları gizli şəkildə yerinə yetirirdilər. Bu səbəbdən coğrafi kəşflər tarixində bəzi mühüm kəşflərin əsl müəlliflərinin adı gizli olaraq açıqlan-mırdı. Ona görə də “Braziliyanın müəmmalı kəşfi” əsərində uzun müddət ərzində aparılan tədqiqatlar nəticəsində “Braziliyanı kim kəşf edib?” sualının cavablandırılmasını müsbət qiymətləndirmək lazımdır. Ramiz Dəniz XV əsrin çox mürəkkəb tarixin, ziddiyyətli hadisələrin bəzi qaranlıq məqamlarına aydınlıq gətirməyə çalışır, məntiqi analiz və tənqidi yanaşma əsasında tarixi mənbələri və xronologiyasını öyrənərək buna nail olur. Böyük coğrafi kəşflər dövrünü (əsasən XV əsr) xronologiyasını, dəniz səyahətlərini öz baxışından keçirərək Ramiz Dəniz yeni fikir və nəticələr təklif edir. O, tarixin olduqca zəngin, mürək- kəb lakin çox maraqlı zaman kəsiyinə cəsarətlə müraciət edir. Tarixi nöqteyi nəzərdən bu zaman kəsiyini informasiya zənginliyi (tarixi şəxsiyyətlər, hadisələr, məşhur alimlər, kəşf- lər, yeni qitə və ərazilər, dünyanın bölüşdürülməsi, gəmiçili- yin, coğrafiyanın və xəritəşünaslığın inkişafı, alimlərin təzadlı fərziyyələri və s.) demək olar ki, tükənməzdir. Olduqca 173 maraqlı və zəngin tarixi-coğrafi informasiyadan istifadə etməklə tədqiqat əsərinin yazılması bizə arzu olunan təklif kimi görünür. Bizim fikrimizcə, yazıçı-tədqiqatçı Ramiz Dənizin “Brazi- liyanın müəmmalı kəşfi” əsəri oxucuların böyük marağına səbəb olacaq uğurlu əsərdir. Müəllifin özünə bundan da böyük uğurlar arzulayırıq! Ramiz Məmmədov AMEA-nın həqiqi üzvü, texniki elmlər doktoru, akademik AMEA-nın akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunun direktoru. Şamil Əzizov AMEA-nın akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunun “Xəritəçilik və coğrafiyi informasiya” şöbəsinin müdiri, coğrafiya elmləri fəlsəfə doktoru. 174 Rəy Ramiz Dəniz (Qasımov) “Xristofor Kolumb, Nəsirəddin Tusi və Amerika qitəsinin həqiqi kəşfi”, “Əsrləri qabaqla- mış alim – Nəsirəddin Tusi”, “Braziliyanın müəmmalı kəşfi” elmi-tədqiqat əsərlərini yazarkən, heç bir alimin köməyindən istifadə etməiyibdir, lakin buna baxmayaraq görkəmli alimlər AMEA-nın həqiqi və müxbir üzvləri həmin tədqiqatlara dair özlərinin rəy və fikirlərini bildiriblər. Adları çəkilən növbəti əsərlər də coğrafiya, tarix, astronomiya sahəsində çalışan alimlərin heyrətinə səbəb olubdur. Ramiz Dəniz yeni tədqiqat obyektlərini üzə çıxarmaqla, X. Kolumbun Amerikanı kəşf edərkən, Marağa rəsədxanasında Nəsirəddin Tusi tərəfindən hazırlanan “Zic Elxani” əsərindən istifadə etdiyini sübut etməyə çalışmış və Braziliyanın kəşfində isə bir çox mətləblərə toxunaraq, qətiyyətlə bildirir ki, Pedru Kabraldan hələ 6 il əvvəl digər portuqal dəniz səyyahı Duarti Pereyra, həmin kəşfi həyata keçirmişdir. Azərbayacan dünya ölkələri arasında iqtisadi, mədəni, siyasi əlaqələri qurmaqla, ölkəmizin dünyaya inteqrasiyası baş verir və həmin ölkələr bizim diyarda baş verən bütün hadisələrə, o cümlədən elm, təhsil, mədəniyyət, ədəbiyyata 175 olan maraqlarını gizlətmir və belə olan halda R.Dənizin ərsəyə gətirdiyi elmi-tədqiqat əsərləri həm alimlər, həm də coğrafi kəşflər tarixini izləyən sıravi oxucular arasında təşəkkül tapacaq. Ola bilsin ki, onun müzakirələrini dinlə- mək üçün, bir mütəxəssis kimi xaricdə keçirilən elmi konfranslara dəvət edəcəklər. Çünki R. Dəniz öz tədqiqat- ları ilə yeniliklər gətirməklə, bir çox stereotiplərin üstündən xətt çəkibdir. Ən əsası isə dünya alimlərinə əyan olacaq ki, coğrafi- yanın və coğrafiya tarixin mürəkkəb sayılan erkən və orta əsrlər coğrafi kəşflər tarixi sahəsi Azərbaycanda da tədqiq olunur və həmin zəka sahibləri, növbəti əsərlərin ərsəyə gəlməsini səbirsizliklə Ramiz Dənizdən gözləyəcəklər. 2002-cü ildə “Təhsil” Cəmiyyətində alimlər, təhsil işçiləri və ictimaiyyətin iştirakı ilə dahi Azərbaycan alimi N. Tusinin 800 illik yubileyinə həsr olunmuş “Nəsirəddin Tusinin elmi xidmətləri və Nəsirəddin Tusi yazıçı-tədqiqatçı Ramiz Qasımov yaradıcılığında” elmi-praktik konfrans keçirilmişdir. AMEA-nın həqiqi üzvü, akademik Maqsud Əliyev, AMEA-nın həqiqi üzvü, akademik Cəlal Allah- verdiyev, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Ramiz Məmmədov, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Eybali Mehrəliyev, professor Əjdər Ağayev, pedaqogika elmləri fəlsəfə doktoru Afət Bakıxanova ilə Qənirə Əmircanova 176 tədbirdə çıxış edərək, əsərin mahiyyəti barəsində öz fikirlərini söyləmişdilər. Konfrans iştirakçılarının müraciətindəki bir abzasda qeyd edilir ki: Gənc yazıçı Ramiz Qasımovun axtarışları və tədqiqatları əsasında mühüm bir məsələ - X. Kolumbun Amerika qitəsini kəşfində N. Tusinin koordinatlar sistemi və xəritəsindən istifadə etməsi barədə dəlilləri böyük maraq doğurur. Atıq müəllif birdəfəlik sübut edib ki, X. Kolumb özünün transatlantik səyahətinə yola düşməmiş əvvəlcədən Tusinin sayəsində Amerika qitəsinin varlığından xəbərdar idi. “Braziliyanın müəmmalı kəşfi” əsəri isə müəllifin coğrafi kəşflər tarixi sahədə başladığı işin davamı hesab etmək olar və oradakı iddialar, dəlillər həmin sahədə çalı- şan alimlər üçün əlverişli mənbədir. Çoxsaylı tarixi hadisə- lərin, xüsusilə zamanın ən tanınmış dəniz səyyahlarının əhəmiyyətli dərəcədə mühüm sayılan dəniz ekspedisiya- larının ardıcıllıqla göstərilməsi, bəzi dəniz səyyahlarının şəxsi ambisiyalarının açıqlanması, Katolik kilsənin prinsiplərini hər şeydən üstün tutan Roma papalarının dünyanın primitiv qaydalarla iki krallıq (İspaniya və Portuqaliya) arasında necə bölüşdürülməsi əsərə xüsusi kalorit verir. 177 Müəllifin tədqiqatına görə Braziliyanın əsl kəşfi hələ 1494-cü ildə baş veribdir və əminəm ki, belə bir məlumat alimlərin diqqətindən yan ötməyəcək. Hər il bu mövzularda çıxan əsərlərin miqyasından başa düşmək olar ki, bu məsələ hələ də öz aktuallığını itirmir. İllər ötdükcə ispanlar dəqiq ayır edə bilmirlər ki, Roma papsının iştirakı ilə 1494-cü ildə Tordesilyasda bağlanan müqavilə zamanı portuqallar onları aldadıblar, yoxsa Braziliya kimi nəhəng ərazi təsadüf nəticəsində demar- kasion xəttdən şərq tərəfdə qalır. Elə maraqlı budur ki, R. Dəniz məhz bu məsələyə aydınlıq gətirərək, bölgü zamanı portuqal dövlət nümayəndələri Roma papasının vasitəsilə ispanları aldadır və Braziliyaya məhz hiylə yolu ilə yiyələnməsini birdəfəlik sübut etməyə çalışıbdır. İlk olaraq həmin əsərlə bağlı İspaniyada, Portuqaliyada, Braziliyada və Atlantik okeanı sahilində yerləşən ölkələr- dəki alimlər, dəyirmi masa arxasında müzakirələr aparmaq üçün Ramiz Dənizin əsərlərinə reaksiya verəcəklər. Nuğay Əliyev texniki elmləri fəlsəfə doktoru, “Təhsil” Cəmiyyəti İdarə heyətinin sədri 178 Ədəbiyyatların siyahısı 1. Атлас истории географических открытий и исследований. М., «Главное управление геодезий и карт», 1959. 2. Бейкер Дж. История географических открытий и исследований. пер. с англ. М., «Издательство иностран- ной литературы»., 1950. 3. Дитмар А. Б. От Птолемея до Колумба. М., 1989, С.230. 4. Константинова Н. С. Путешествие в прошлое. Навигационная ошибка или секретная миссия? «Латинская Америка», № 5, М.2000, С.8. 5. Ле Пти Фюте. Путеводитель «Бразилия». Москва 1997 г. 6. Магидович И. П. История открытия и исследования Центральной и Южной Америки. М., «Мысль», 1965. 7. Магидович И. П., Магидович В. И. Очерки по истории географических открытий. I Том. Москва, «Просвещение», 1982. 8. Магидович И. П., Магидович В. И. Очерки по истории географических открытий. II Том. Москва, «Просвещение», 1982. 9. Морисон С. Э. Христофор Колумб мореплаватель. Перевод с англ. М., «Издательство иностранной литера- туры». 1958. 179 10. Окно в мир. Путеводитель «Южная Америка». Москва, 1998 г. 11. Письма Амриго Веспуччи. Перевод с латиньского и итал. «Издательство иностранной литературы». – В сб. Бригантина – 71. М., «Молодая гвардия», 1971. 12. Помбу (Роша-Помбу) Ж. Ф. История Бразилии. Пер. с порт. 7-е изд. М., «Издательство иностранной литературы». 1962. 13. Путешествия Христофора Колумба. Дневники, письма, документы, 4-е издание. М., «Географгиз», 1961. 14. Qasımov R. Ə. Xristofor Kolumb, Nəsirəddin Tusi və Amerika qitəsinin həqiqi kəşfi. Bakı, “Çaşıoğlu”, 2002. 15. Голант В. Я. Планету открывали сообща. М., «Наука», 1971. 16. Слёзкин Л. Ю. Земля Святого Креста. Открытие и завоевание Бразилии. М., «Наука». 1970. 17. Свет Я. М. Колумб. М., «Молодая гвардия», 1973. 18. Верлинден Ч. Покорители Америки. Ростов-на- Дону, «Феникс», 1997. 19. Вязов Е. И. Васко да Гама. М., «Географгиз», 1956. 20. Харт Г. Морской путь в Индию. 2-е издательство. М., «Гeографгиз», 1959. 180 Mündəricat Ön söz..................................................................... 4-10 Pedro Alvareş Kabral və Atlantik okeanında hegemonluğunu nümayiş etdirən Portuqal krallığı..11-22 Müəmmalarla dolu olan kəşf................................ 22-34 Vinsente Yanyes Pinson, Diyeqo Lepe və ya rəsmi olaraq Braziliyanı ilk dəfə kim kəşf edibdir?........... 34-53 Martin Behaymın göstərdiyi xidmətlər və Braziliya ilə bağlı olan suallara aydınlıq gətirilməsi................ 54-68 Alonso Sançes de Uelva və Xristofor Kolumb.... 68-80 Ferdinand Van Olmen və Kolumbun trans- atlantik layihəsi........................................................... 80-99 Duarti Paşeku Pireyra və Braziliyanın qeyri-rəsmi kəşfi............................................................................. 100-106 Roma papalarının bullaları və ya dünyanın bölüşdürülməsi........................................................... 107-121 Portuqalların Braziliya sahillərinə olan ehtiyat marşrutu..................................................................... 122-137 Hindistana gedib çıxan Pedro Kabralın aqibəti..137-145 Əldə olunan nəticələr............................................ 146-162 Kitaba verilən rəylər............................................. 163-175 Ədəbiyyatların siyahısı......................................... 176-179 181 Ramiz Dəniz Braziliyanın müəmmalı kəşfi kəşfi Nəşriyyatın direktoru F. Q. Kərimov Çapa imzalanmışdır: 26.09. 2014 Formatı: 60 x 84 1/16 Fiziki çap vərəqi: 11,6 Tiraj: 500 “Nasir” nəşriyyatı Tel: (050) 314 09 37 (012) 431 11 00 Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|