Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

102
q d r olan hiss d  basqı itkisidir; 
D
c
h
  yen C-C çı ı  k siyind n B-B son 
k siyin   q d r;
B
k
h
-borunun  K-K  k siyind n B-B k siyin   q d r
(nasosdakı itkini n z r  almırıq) olan hiss sind   c mi itkidir. K-K v B-B
k sikl rind  kinetik enerjini n z r  almaqla  
B
K
B
K
0
n
h
K
B
h
H
H
O lu v  diaqonal nasoslarda giri   k siyi sonra borusunun giri  K-K 
k siyi q bul edilir. Bu zaman sorma borusunda itkid  nasosun faydalı i
msalı n z r  alınır. Bu növ nasoslarda  
B
c
B
C
0
D
c
k
B
n
h
K
B
h
H
h
E
E
H
Dön n hidravliki ma ınlarda (nasoslu – turbinl r) nasosun basqısı
turbinin basqısından 
B
C
h
+
C
B
h
h ddi q d r böyükdür.  
Haradaki, 
B
C
h
- nasos rejimind  B-B k siyind n C-C    
                             k siyin  q d r borudakı itkidir;  
                   
C
B
h
- eyni il  turbin rejimind .
stismarda olan hidroenergetik qur ularda basqı 2 metrd n 1767 m-
q d r t kil edir.  n böyük basqıya malik olan htdroenergetik qur u
Reyssekd  (Avstraliyada) tikilmi dir. Onun turbininin basqısı 1767m  v
nasoslarının basqısı 1070 metrdir.  
Suyun s rfi. Suyun s rfi Q, m
3
/s hidrostanstyada elektrik enerjisi ha-
sil etm k üçün istifad  olunur. O suyun su anbarında v  ya SES-in yu arı
byefind n suyun a ınından v  su anbarlarında su ehtiyatından v  enerji sis-
teminin ba ılan anda t l bat gücünd n asılıdır. Su ehtiyatlarından kompleks 
istifad sind  SES – in s rfi suyun yu arı byefd  suvarmadan, su 
t chizatından g mil rin
lüzl nm sind n v  s. el c   d  SES – in  a ı
byefind  su t l bat rejimind n asılıdır. Hidrostansiyada istifad  olunan 
maksimal s rf hesabi basqıda  

---

103
onun bütün turbinl rinin subura ma qabiliyy tin   b rab rdir. Nasos 
stansiyası v  ya nasos akkuml edici elektrik stansiyası vasit sil  vurulan 
suyun maksimal s rfi onun bütün nasoslarının minimal basqıda verimin  v
elektrik müh rikl rinin tam gücü il  i in  b rab rdir. Nasos stansiyasının v
NAES – in su s rfi suya olan t l batla v  elektrik t chizatı
raiti il  t yin 
edilir. 
Güc N vahid zamanında görül n i l
arakteriz  olunur. BS vahidl r
sistemind  güc vattla (Vt) ölçülür.  g r basqı H,m, suyun s rfi Q, m
3
/s, on-
da suyun saniy d  gördüyü i , y ni a ının potensial gücü  
QH
9810
QH
gQH
N
0
harada ki,  - suyun sı lı ı, kq/m
3
 g- 
s rb stdü m  t cili, m/s
2
             - 1m
3
 suyun h cm ç kisi, nyutonla, 
          N
0
- Vt-la istifad  olunur. 
Hidroenergetikada gücü vatla ölçülür:  
N
0
=9,81 QH 
Turbinin valına dü n güc 
N
t
=N
0
t
 v  ya 
N
t
=9,81 QH
t
Harada ki, 
t
– turbinin faydalı i
msalıdır (f.i. ),
 
        N
t
- kVt-la iad  olunur.  
Turbinin faydalı i
msalının qiym ti onun konstruksiyasından, 
ölçülrind n v  yükünün d yi m si il  onun qiym ti il   d yi ir. Kiçik 
turbinl r üçün i çi çar ının diametri   1 m oldu u halda f.i. . 0,89 – 0,91; iri 
turbinl r üçün diametri 9-10m oldu u halda f.i. 0,94-0,96. Aqreqatın elek-
trik gücü N
a
 – (kVt) generatora çı ı da turbinin gücünd n generatorda ba
ver n itkinin qiym ti q d r azdır.  

---

104
N
a
=N
t
-
gen
=9,81QH
a
Harada ki, 
gen
-generatorun f.i.  –dır.
Aqreqatın faydalı i
msalı
a
=
t-
gen
5MVt  gücünd  generatorlar üçün f.i. .
gen
=0,95 0,96. Gücü 
500MVt olan universal generatorlar üçün 
gen
=0,98, a=9,81
a- 
-i ar  ets k
aqreqatın gücünü t
mini hesablamaq üçün a a ıdakı düsturu alırıq: 
N
a=
aQH 
Optimal yükd n k narla ma zamanı turbin v  generatorun f.i.
azaldı ından yüks k güclü aqreqatlar üçün a-nın qiym ti 8,6
8,4 v  böyük 
olmayan aqreqatlar üçün 7,8 8,0 götürülür. Nasos aqreqatlar üçün v  dön n
hidroma ınların i i zamanı (nasos–turbinl r) nasos rejimind  elektrik 
müh rrikin t l b etdiyi güc 
d
n
n
n
QH
81
,
9
N
 
 
 
   
(2.6) 
Harada ki, 
n
H
-nasosun basqısıdır. 
Nasos – turbinin nasos rejimind   i çi zamanı f.i. .-nın
n böyük 
qiym ti 0,925 0,93-dür. Yüks k güclü elektrik müh rriyind
0,98 keçir. 
Orta güclü nasos aqreqatları üçün  
n
=0,88 0,90, 
d
=0,95 0,97 olduqda N
n
=11,3QH, kVt. 
Optimal yükd n k narla mada nasosun f.i. . bird n azalır. Enerji 
a a ıdakı kimi ifad  olunur: 
G=NT 
T-va t, saniy  v  ya saatla ifad  olunur. 

---