Yüce Varlık Konusunda Raffaele Pettazzoni ile Wilhelm Schmidt Arasındaki Tartışma
Yüklə 448,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
Monoteizm Hakkında Schmidt ile Pettazzoni Arasındaki Tartışma 117
tüm varlıkları hem canlı, hem de birer tanrı olarak kabul etmeye başladıklarını savunmaktadır. Rousseau‟ya göre ilk çağlarda her şeyden korkan insanlar böylece evreni tanrılarla doldurmuş, yıldızların, rüzgârların, dağların, ırmakların, ağaçların, şehirlerin, hatta evlerin canlı olduğuna ve bir tanrısı bulunduğuna inanmışlardır. Sonuç itibariyle “politeizm onların ilk dini ve putperestlik de ilk kültleri olmuştur.” 12
Yazısız halkların insan sayılıp sayılmayacağının tartışıldığı 18. yüzyıl Avrupa‟sında Hume, Voltaire ve Rousseau gibi rasyonalist düşüncenin önde gelen isimlerinin dinlere ilgisi, bu dinlere bizatihi bir değer atfetmekten ziyade kendi teorilerini desteklemesinden dolayıdır. Bu filozoflar, Amerika, Afrika ve Asya‟da yaşayan ilkel kabileler hakkında seyyahların ve misyonerlerin sağladıkları etnografik verileri spekülatif bir perspektiften değerlendirdikleri için çok farklı, hatta karşıt sonuçlara ulaşmışlardır. Pettazzoni‟nin belirttiği gibi, inançsız bir rasyonalist olan Voltaire‟in en eski inanç şeklinin monoteizm olduğu ve politeizmin daha sonra ortaya çıktığı yönündeki görüşü, tek Tanrı inancını bizzat Tanrının kendisinin ilk insana vahyettiği ve politeizmin de bu inançtan sapmanın bir ifadesi olduğu yönündeki Kilise doktrini ile aynı istikamette olması, dikkat çekicidir. Ancak vahye inanmayan Voltaire‟in dinden bahsederken, rasyonel ve doğal dinden bahsettiğini ve doğaüstü herhangi bir müdahaleyi söz konusu etmediğini göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Aynı rasyonalizm perspektifinden meseleye yaklaşan Hume ile Rousseau, politeizme öncelik tanıyarak hem Kilise‟nin geleneksel öğretisine karşı çıkmışlar hem de Voltaire‟in tam aksine bir görüşü benimsemişlerdir. 13
oluşmaya başlamış ve dinin yalnızca akıl açısından değil derûnî bir tecrübe olarak ele alınması gerektiği düşüncesi doğmuşsa da bu düşüncenin arka planında yer alan itici güç, yine ilerleme fikri olmuştur. Örneğin dünyadaki dinî gelenekleri tarihsel ve felsefî senteze tabi tutan Alman filozof Georg W. Hegel (1770-1831), dinleri gelişim safhalarına ayırarak Hıristiyanlığı zirveye yerleştirmiştir. Alman teolog Friedrich D. Schleiermacher (1768-1834) de dinleri ilerleme ölçütüne göre tasnif ederek Hıristiyanlığı en üst seviyeye koymuştur. 14
12
Jean-Jacques Rousseau, Oeuvres Complètes, c.2, (Paris: 1852), s.539. 13
Bkz. Pettazzoni, “The Formation of Monotheism,” s.1-2. 14
Eric J. Sharpe, Comparative Religion: A History, Second Edition, (London: Duckworth, 1986), s.20. 118
Ramazan Adıbelli
19. yüzyıl ilerledikçe din incelemesi, felsefî alandan uzaklaşarak tarih, ilerleme ve evrim kavramları etrafında şekillenmeye başlamıştır. Bu dönemde, Liberalizm ve Sosyalizm akımları ortaya çıkmıştır. Materyalist ideolojiyi benimseyen bu iki düşünce akımı, Din ve Geleneğe karşı giderek artan bir muhalefet göstermişlerdir. 15 1859 yılında İngiliz doğa bilimcisi Charles Darwin‟in (1809-1882) piyasaya çıkan On the Origin of Species by Means of Natural Selection (Doğal Seçilim Yoluyla Türlerin Kökeni Üzerine) adlı kitabı, yeni evrim çağına damgasını vurmuştur. 16 Hayat Mücadelesinde Avantajlı Irkların Korunması alt başlığını taşıyan Darwin‟in bu kitabı, pozitivist ve materyalist düşüncenin dorukta olduğu bir dönemde dinî fenomenleri metafizik prensiplere dayanmaksızın izah etmeye çalışan bilim adamları için teorik bir zemin hazırlamıştır. Hegel‟in idealist evrim düşüncesinden çok farklı olan bu ilerlemeci yeni evrim anlayışı, materyalist ideolojilerin iddialarına önemli bir destek sağlamıştır. 17 1871 yılında yayımlanan The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex (İnsan Soyu ve Cinsiyete İlişkin Seçilim) başlıklı kitabında Darwin, evrim düşüncesini genişleterek insan soyunu da evrim sürecine dâhil etmiştir. İnsanın maymundan türediğini savunarak doğal seçilim ve türlerin adaptasyonu konusunda Tanrıyı adeta saf dışı bırakan Darwin‟in bu tavrı, doğal olarak Kilisenin tepkisini çekmiştir. 18 Tıpkı Darwin gibi agnostik olan İngiliz filozof ve sosyolog Herbert Spencer (1820-1903), evrim teorisini Doğa Bilimleri ile sınırlamayıp, bu teoriyi beşerî bilimlere uygulamak gerektiğini savunan en önemli isimlerden biridir. Spencer‟a göre beşerî kültürün diğer alanlarında olduğu gibi din konusu da evrim açısından ele alınmalıdır. İngiliz Kraliçesi Viktorya devrindeki birçok düşünür gibi Spencer de içerisinde yetiştiği Hıristiyanlık geleneğini reddederek eşyanın nihai gerekliliği hakkında hiçbir şey bilmediğini ve bu tür meselelerle uğraşmanın da yararsız olduğunu belirterek agnostik tavrını açıkça ortaya koymuştur. 19 Spencer‟e göre canlı ya da cansız olan her şey basitten karmaşık biçimlere, homojenlikten heterojenliğe dönüşmektedir. 20
15
Wilhelm Schmidt, Origine et évolution de la religion. Les théories et les faits, (Paris: Bernard Grasset), 1931, s.31. 16
17
Schmidt, Origine et évolution de la religion, s.31. 18
Fiona Bowie, The Anthropology of Religion: An Introduction, (Oxford: Blackwell, 2000), s.13. 19
Bkz. Sharpe, Comparative Religion, ss.32-34. Tylor, Frazer, Marett, Malinowski, Durkheim, Lévy- Bruhl, Freud vs. gibi yazdıkları dönemde en çok etki eden araştırmacıların ya agnostik ya da ate olduğuna E. E. Evans-Pritchard (1902-1973) dikkat çekmektedir. İngiliz Antropolojisinin en saygın Yüklə 448,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|