Yüce Varlık Konusunda Raffaele Pettazzoni ile Wilhelm Schmidt Arasındaki Tartışma
Yüklə 448,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
Monoteizm Hakkında Schmidt ile Pettazzoni Arasındaki Tartışma 125
veya alan/kültür çevreleri (Kulturkreis) teorisini benimsemiştir. 50 20.
yüzyılın başlarında Alman Antropoloji Okulunda hâkim olan bu teorinin temel ilkesi, insanlığın dünyanın belirli bir yerinde meydana gelerek yeryüzüne yayıldığı düşüncesine dayanmaktadır. Schmidt‟e göre daha sonra gerçekleşen göçlerle birlikte kültür, değişime uğramıştır. Schmidt, bu göçler sonucunda insanların yerleştikleri bölgelerin kültürlerini meydana getirmeyip, başlangıçtaki kültürün değişime uğratılmış şeklini devam ettirdiklerine dikkat çekmektedir. 51 Değişik kültürlerdeki benzerlikleri ve farklılıkları izah etmeyi amaçlamak üzere geliştirilen yayılma kanununa göre en geniş çapta yaygın olan bir unsurun en eski olması gerekmektedir. 52
“ilk” gelenekleri daha sonraki gelişmeler ve etkilerden ayırt etmek mümkün olacaktı. Tarihsel Etnoloji, Avustralya‟nın güney-doğusunda yaşayan kabileleri, Pigmeleri, Asya ve Amerika‟nın kuzeyinde yaşayan bazı kabileleri ve Fuegienleri en eski uygarlıkların kalıntıları olarak değerlendirmektedir. Bu kalıntılardan hareketle Schmidt, başlangıçtaki dinin ortaya konulabileceğini düşünüyordu. Schmidt‟e göre Tarihsel Etnoloji sayesinde insanlığın ilk dönemlerine yaklaşarak en eski din şeklini keşfetmek mümkün olacaktı. Avcılık ve toplayıcılıkla yaşamlarını sürdüren ilkel kabilelerin (Urvölker) dinlerini bilmek bu bakımdan son derece önemli idi. Zira bu halklar gelişim safhasının en başlarında bulunmaya devam ettikleri için bunların dini de ilk insanların dinine yakın olmalıydı. 53 Ona göre bu Urreligion (İlk Din) ebedî, yaratıcı, her şeyi bilen, iyiliksever ve gökte yaşadığına inanılan bir Yüce Tanrı inancından ibaretti. Sonuç itibariyle Schmidt, başlangıçta dünyanın her yerinde bir tür ilk monoteizmin
50
Alman yayılmacı okulu hakkında daha fazla bilgi için bkz. Robert H. Lowie, The History of Ethnological Theory, (New York: Farrar & Rinehart, 1937), ss.177-195. Bu okulun teorisi hakkında eleştirel bir bakış açısı için bkz. Clyde Kluckhohn, “Some Reflections on the Method and Theory of the Kulturkreislehre,” American Anthropologist, New Series, 38:2 (1936), ss.157-196. Schmidt‟in
Etnolojinin tespit edebildiği kadarıyla Pigmeler, insanlığın evrim safhasında en eski katmanı oluşturmaktadır (Schmidt, Origine et évolution de la religion, s.242). Schmidt, Pigmeler gibi en eski halklarda Yüce Tanrı inancına rastlanılmasını, bu düşünceyi evrim sürecinin sonuna yerleştiren animizm, totemizm, büyücülük vs. gibi din teorilerinin yanlışlığını ortaya koyan en önemli argüman olarak görmektedir (Schmidt, Origine et évolution de la religion, s.351). 51
52
Harris, a.g.e., s.376 53
Henryk Zimon, “Wilhelm Schmidt‟s Theory of Primitive Monotheism and its Critique within the Vienna School of Ethnology,” Anthropos, 81:1-3 (1986), s.246. 126
Ramazan Adıbelli
(Urmonotheismus) yer aldığını ve toplumlar bünyesinde daha sonra meydana gelen değişimlerin bu inancı azalttığını, tahrif ve çoğu zaman da yok ettiğini düşünüyordu. 54
Şimdi bir bakışta ilkel uygarlıkların ve bunların ortaklaşa paylaştıkları Yüce Varlık inancının yayılışını göz önüne getirirsek hiç de anlamsız ve belirsiz bir şeyin söz konusu olmadığını fark ederiz. Bu uygarlıklar, bir kemer gibi Eski Dünyanın güneyinin yarısını çevrelemekte ve bu kuşağı Ges-Tapuyalar, Yeni Dünyaya uzatmaktadır. Bunların şu an yaşadıkları adalar, kıtaların en ücra köşeleri, sıradağların ortası, bakire ormanların içi gibi kenar bölgelere itilmiş olması daha yoğun ve eskiden beri süregelen yayılmayı göstermektedir. İkinci ve üçüncü aşamada bunların kuzey ve güney kültürleriyle birlikte dünyanın en uç köşelerine yayıldıklarını görüyoruz. Yeni uygarlıkların hiçbirinin böyle bir coğrafî yayılma gerçekleştirmediği söylenebilir. Eğer şimdi bu devasa alanın genişliği içerisinde her yerde parçalar hâlinde olsalar da ilkel halklarda bir Yüce Varlık inancı görünüyorsa, bu inancın en eski insan uygarlığının büyük bölümünü oluşturduğunu ve insanlığın çeşitli gruplara ilk bölünmesinden önce durumun böyle olduğunu kuşkusuz kabul etmek gerekecektir. 55
Dinin ve tanrı kavramının kökenini incelemek üzere kaleme aldığı ve İlahi Kelam Cemiyetinin (Societas Verbi Divini) kurucusu Arnoldi Ianssen‟e ithaf ettiği L’origine de l’idée de Dieu adlı kitabının önsözünde Schmidt, metodoloji hakkındaki düşünceleri ile ilgili önemli bilgiler aktarmaktadır. Karşılaştırmalı Din Bilimini, Etnolojinin bir dalı olarak gören Schmidt, öncelikle bu disiplinin amacını belirlemektedir: Din Biliminden ya da Din Felsefesinden ayırt etmek için çoğu zaman adlandırıldığı üzere Karşılaştırmalı Dinler Tarihi, halkların yaşamı içerisindeki bir grup olguyu yani dini olguları tüm genişlikleri, kökenleri, yayılmaları ve evrimleri açısından incelemek ve betimlemekten başka bir amacı olmayan etnolojik bir disiplindir . 56 Schmidt, Din Biliminin, herhangi bir din türünün ya da dinî düşüncenin hakikati veya değeri hakkında hiçbir değer yargısında bulunmayarak bu işi etnolojik bilimlerin dışında yer alan Din Felsefesine bırakması gerektiği
54
Eliade, La nostalgie des origines, ss.51-52. 55
Schmidt, Origine et évolution de la religion, ss.321-322. 56
Wilhem Schmidt, L’origine de l’idée de dieu. Étude historico-critique et positive, (Paris, 1910), s.2. Yüklə 448,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|