Yazi-yurnal indd
Yüklə 2,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
Rüblük ädäbiyyat därgisi 5 Yazıçı kimdir? Sosialist realizminə görə yazıçı “formaca mil- li, məzmunca sosialist” ədəbiyyatın yaradıcısı və ölkəsinin ideologiyasına xidmət edən bir şəxs idi. Bun- dan kənara çıxan xalq düşməniydi. Soljinitsin kimi, Pasternak kimi, Brodski kimi... İndi bu çevrəni yara bildikləri üçün əslində yazıçı da onlar hesab olunur. Bizdə bu nümunə yox kimidi, demək... Daha bunun deməyi, filanı yox ki. (Hər zaman olduğu kimi istisna var: Cavid Əfəndimim timsalında. İstisna isə zülmətin boğa bildiyi ulduz axınına bənzər.) Ruslar bizə işğalçı kimi gəlmişdilər, fəqət özləri də bilmədən Şimali Azərbaycanda maarif, elm qapı- sına düşən açar salıb getdilər. M.F.Axundovun onlara sədaqətlə xidmət etməsinin səbəbini biz bax bu yöndən görəndə başa düşürük. Sənin totpağını işğal edən səndən yüz il qabaqdadırsa, demək səni özü ilə yüz il irəli sürüyəcəkdir. Bu gün Güney Azərbaycana bax- maq kifayətdir ki, sözümüzün doğruluğunu anlayaq. (Əlbəttə, bunun yüz cürə pislikləri, mənfilikləri də var, amma tərəqqinin qabağında onlar xırda məsələdir.) Böyük Nerudanın söz haqqında yazısı var. Həmin yazıdan kiçik bir sitat fikrimizi isbatlayır: “...Barbar- lar isə çəkmələrindən, saqqallarından, dəbilqələrindən, atlarının nallarından bərq vuran sözlər töküb gedirdilər, onlar bizdə qalır və işarırdı… Bu dil idi… Biz məğlub olduq… Biz qələbə çaldıq… Onlar bizdən qızıl alıb apardılar, amma elə qızıl da qoyub getdilər… Onlar bizim hər şeyimizi aldılar, ancaq elə hər şey də qoyub getdilər. Onlar bizə sözləri qoyub getdilər...” Əslində yazıçının heç kim qarşısında heç bir öhdəliyi-filanı yoxdur. O bir özünə, bir allahına (əgər onunçün o da varsa), bir də qələminə (indi kompüterinə) cavabdehdir. Ona görə yazıçı öz hücrəsinə çəkilib yaz- mağa başlayanda heç kimlə məsləhətləşmir, heç kimdən icazə almır, demək sonda bu azad adamdan nəsə um- maq absurddur. Ah-ha. Demək yazıçı hər mənada azad adamdır, nədən ki, onun heç hansı ölkənin vətəndaşı olduğu da bəlli olmaz. Əgər onun əsərindəki ölkənin adı tamam ayrı bir yerdirsə, qəhrəmanı tamam başqa bir fərddirsə, təbir caizsə yazıçının milliyyəti də bəlli olmaz. (Orası da var ki, yeri gələndə yazıçı qədər milli, yazıçı qədər bəşəri ikinci birisini tapmaq qeyri- mümkündür. Ortada Sabir, Mirzə Cəlil nümunəsi var!) Bu palitranı bir az da tündləşdirmək olardı, nə demək istədiyimi bilənlər bildi. Amma ki bir məsələ açıq qa- lır: biz şərqlilər hər mənada yazıçıdan öz umduğumuz əsəri ala bilməyəndə onu ya oxumuruq, bu cəhənnəmə, onu ya söyürük, ya da linc edirik. Dərisinin soyulub soyulmamasından asılı olmayaraq ortada “soyun ey murdar sallaxlar Nəsiminin tənini” deyən bir Nəsimi nümunəsi var. M.F.Axundovun, Sabirin başına açdıq- larımızı allah heç bir qələm sahibinə göstərməsin. Burası da var ki, yazıçılar (bura digər yaradıcı adamları da əlavə edə bilərik) bəzən özü öz azadlığı- nı məhdudlaşdıran addımlar atır. Buna daxili senzura deyirlər ki, belədə onun iç dünyasının tələbatı kimi bu da qəbul ediləndir – hər mənada riyakarlıq faktı ortada olsa da. Amma o da var ki, bəzən HÜCRƏ-nin qanunlarıy- la sənətkarın yaşadığı MÜHİT baş-başa gələndə anla- şılmazlıqlar, hətta katostrafik nəsnələr baş verir.Necə? Gətirdiyimiz nümunələr bunu yaxşı əks etdirəcək, etdirməyəcək, bilmirəm. Bir onu bilirəm ki, yazı adamın- dan olduğundan artıq şey ummaq hər mənada zor işidir. Sartr haqqında bir yazı oxumuşdum çox-çox illər əvvəl. Onun məşhur humanizm məktəbinin müdavimi olan amerikan tələbəsi bir gün böyük humanistin yanı- na gəlib deyir: -Atam vəfat edib, mən icazə verin, gedim okeanın o tayına, atamın dəfnində iştirak edim. Böyük filosof təəssüflə deyir: -Gedin və bir daha qayıtmayın. Tələbə təəccüblə filosofa baxır. Onda Sartr deyir: -Siz neçə ildir humanizm məktəbinin müdavi- misiniz. Amma başa düşməmisiniz ki, atanın dəfninə getmək üçün icazə almaq humanizm prinsiplərinə yad- dır. Sizdən humanist çıxmaz. Baş redaktordan YAZIЧI AZADLIĞI, ƏDƏBİ HƏRİSLİK, SƏNƏTKAR RAHATLIĞI VƏ ANTİ-HUMANİZM N1(6) mart 2013 6 *** L.N.Tolstoy xəstə yatan Çexova baş çəkməyə gəlir. Bu o zamandır ki, yazıçı çan verir. Yazıçı marağı insani duyğulara üstün gəlir. Oturub insanın necə öl- düyünü, ölümqabağı hansı əzablar çəkdiyini müşahidə etməyə başlayır. Qarşısında can verənin bir həkim, bir yazıçı olduğunu unudur, ona sadəcə obyekt kimi ba- xır. *** Mirzə Cəlil yazı yazanda, əsər üzərində düşünəndə heç nə eşitmək istəmirmiş. Hətta doğma balasının da səsi yazıçıya mane olduğundan az qala körpəni quyu- ya atmaq istəyib. *** Saytlarda getmiş bir şəkilli xəbər bütün oxucular- da şok effekti yaratmışdı. Gördüyünüz fotonu çəkən insan, foto sərgisində birinci yerə çıxıb və külli miqdarda pul əldə edib. Üstündən bir müddət sonra o intihar edib və ölümündən öncə yazdığı məktubda belə yazılıb: "O zənсi uşaq ac və susuz, köməksiz vəziyyətdə idi. Mən bunu gö- rürdüm və anbaan bu mənzərəninşəklini çəkirdim, mənimlə yanaşı bir quzğun da onu izləyirdi. BMT-nin kampına 100 metr qalmışuşaq taqətdən düşdü və canı- nı tapşırdı. Quzgun isə onun cansız bədənini parçaladı. Mən onu kampa çatdıra bilərdim, amma insanlığımı sənətimə qurban verdim. Vicdanım imkan vermir ya- şayım. Buna görə insanlardan üzr istəyirəm...." *** Və Əkrəm Əylisli “Daş yuxular”ı yazdı. Düzmü elədi, ya səhvmi, bu barədə başı çıxan da, başı çıx- mayan da yazıb, mən yazıb bir az da köhnə palan içi tökməyəcəyəm. Sadəcə Əkrəm Əylisli bir şeyi qarış- dırmışdı: boynuna xalq yazıçısı adını götürən şəxs, özünün bir sıra hüquq və azadlıqlarından imtina etməli olduğunu bilməliydi. Bax, bu çox vacib şərtdir. Yüklə 2,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|