Rüblük ädäbiyyat därgisi
167
anladım. O göstərmişdi ki, heykəltəraş üçün hansı ma-
terialla işləmək elə-belə şey deyil, material sənətçiyə
müqavimət göstərməklə həm də hansı formanı, hansı
estetikanı seçməyi diktə edir.
Bax, o zaman anladım ki, düşüncə ilə asanca
şütümək üçün rus elmi dili çevik və rahat formalar ve-
rir. Buna manyerizmdə demək olar. Rusca elmi məqalə
yazmaq yaxşı yağlanmış velisoped sürmək kimi bir
şeydir. Azərbaycanca çağdaş elm səviyyəsində düşüncə
yazmağa isə dil öz müqavimətini göstərir, ona görə də
bu müqavimətlə əlləşə-əlləşə yazmaq daha ləzzət verir,
nəinki ruscada süzə-süzə şürüşmək.
Dilimizə yenə «nədən» sualı
Ancaq qayıdaq öncəki soruya: nəyə görə düşüncəni
daşımaq üçün yetərincə söz və qrammatik formalar
verən Azərbaycan türkcəsi ruscaya baxanda yoxsul,
soysuz (nəsli-nəcabətsiz) dil təsiri bağışlayır?
Bax, bu sualın cavabında mənim ağlıma belə bir
deyim gəldi:
- Dilnə qədər ağıllı kitabların, ağıllı söhbətlərin
dili olursa, o qədər çox ağıllaşır, yəni ağıllı dil olur.
Mənə ruscanın «бытие» sözü ona görə içi dopdo-
lu gəlir ki, bu sözə Hegelin kitablarının min yerində rast
gəlmişdim. Bu söz rusca Platondan, Kantdan, Şellinqdən,
Şopenhauerdən oxuduğum mətnlərdən keçə-keçə duyğu
və ağılla dolaraq mənə gəlib çatmışdı. Eləcə də o sözü məni
rusların ağıllı filosoflarının TV debatlarından eşitmişəm.
«Varlıq» sözünü isə mən çox azağıllı kitabda oxumuşam.
Daha azağıllı söhbətlərdə eşitmişəm.
Onu da deyimki, gürcülərlə, ermənilərlə söhbətdə
soruşanda aydın oldu ki, onların dil qavrayışlarında da
eyni problem var.
Dil necə «ağıllanır»?
Dünyada heç bir ulusun ağıllı adamları o qədər çox
olmurki, onların mətnləri sözlərə təpər vermək üçün
sayca yetərli olsun. Hamının dadına çatır o başqa ulus-
ların filosoflarından və gözəl yazarlarından tərcümələr.
Elə onun üçündə «бытие» sözü ilə ilgili ruscada oxu-
duğum Batı filosoflarının adını çəkdim. Bu filosofları
ruscaya çevirməsəydilər rusun «бытие» sözü də bizim
«varlıq» sözünün günündə olardı.
Bizdə tərcümələr azdır, yaxşı tərcümələr isə
lap azdır (nə yaxşı ki, Bakı Slavyan Universitetində,
“Qanun” nəşriyyatında “dünya okeanından” nələrsə
dilimizə gətirilir). O biri yandan, bütün uluslar kimi, öz
ağıllı kitablarımızda o qədər deyil ki, milliresursladili-
mizi ağıllandıraq. Bax, bu nədənlə də dilimiz humani-
tar elm üçün belə boyat, belə çəlimsiz görünür.
Nəsirəddin Tusi maddi sərvətlə mənəvi sərvəti
belə ayırmışdı: maddi sərvət işləndikcə azalır, mənəvi
sərvət isə işləndikcə artır (sonralar, bu dediyə yunanlar-
da da rast gəldim). İndi Tüsidən itələnib söyləyə bilərik
ki, sözlərimiz nə qədər çoxağıllı kitablarda işlənirsə o
qədər də ağıllanır.
Sözlərimiz təkcə fəlsəfi kitablarda işləndikcə ağıl-
lanmır. Ağıllı adamların Tok-şoularında işləndikcə də
ağıllanır. Şeirlərdə insanpsixolojisi ilə bağlı çalarları,
dramatik ikitirəliyi, üçtirəliyi anlatdıqca da ağıllanır:
Sənə deyiləsi deyil,
Sənə deyiləsi sözüm.
***
Allah, mən içimi yedim qurtardım,
bu dəri süfrəni yığışdır indi
(Salam Sarvan).
Dilimiz peşəkar çəkilmiş filmlərdə danışanların
dili olduca da ağıllanır.
İttihamımız
İndi baxaq bizim sosial məkana. TV-lərdə ilginc
və çoxsaylı Tok-şoular getmir, deməli, bu söhbətlərdə
ağıllanmalı olan dilimiz 20 illik TV və Radio kanalla-
rından ziyan çəkib və ağıllı olmaq şansını filan qədər
itirib.
Türk serialları da o biri seriallar kimi məni heç
ilgi ləndirmir. Ancaq onların peşəkar qurulmuş söh-
bət mədəniyyəti vardı. İndi onlar da TV-lərdən get-
di, deməli, gənclərimiz dillərinə bu seriallardan
enerji almayacaqlar. Alacaqlar o zaman, haçan ki,
özümüzünkülər yaxşı serial çəkməyi öyrənəcəklər.
Beləcə, dilimiz Sovet doqmatizmindən qurtularaq
ağıllanmaq şansını təzəcə qazanmışdı ki, yenidən da-
rıxdırıcı, sıyıq tekstlərin burulğanına düşdü.
01.05.2012
Şahbazgilin dil debatına bir qatqı
(Dilin naqisliyi və asimmetriya)
Naqis dil sözünün ilkin anlamından itələnəndə
Bu günlərdə «Azadlıq» radiosunda dil üzrə
aparı lan dartışma (
http://www.azadliq.org/content/
article/24880305.html
) məni yenidən dil qonusuna
qaytardı. Orada səslənən bir düşüncə Əli Əkbərdən
gəlir: «Azərbaycan dili naqis dildir».
N1(6) mart 2013
168
Ərəbcə «naqis»in bir anlamı tam olmayandır. Əgər
deyim bu anlamda işlənirsə, bütün dillər (bəlkə də ölü
dillərdən başqa) naqisdir, yəni tam deyil, bitməyib.
Bilirsiniz, nədən dirininki tək, ölününkü cüt güldür?
Çünki dirilik tamamlanmamaq, yeni gələnlərə açıq
olmaqdır. Ölü isə «bitmişlikdir», «qapanmaqdır». Tək
gül cütə baxanda yarımçıqdır, asimmetrikdir. Əslində,
ciddi elmdə deyim var: asimmetriya canlı orqanizmin
prinsipidir!
Asimmetriya gözəlliyin də prinsipidir, qızın üzün də
qımışıqdan bir az asimmetriya, əyrilik yaran ma sa, ölgün
görünər – çertyojdakı ev kimi. İndiki dəb lər də asimmet-
riya şalvarların ciblərindən, boyaların pay lanmasından
min dəfə görünür. Asimmetriya post-modernist memar-
lıqda da var. Yapon estetikası müsəlman estetikasına
baxanda naqislikdən, yəni asimmetriyadan bol istifadə
edirdi. Bizdə öz estetik gələnəklərimizin etgisi altında
vazanı dolabın üstünün düz ortasına qoyurlar. Yapon-
lar isə qıraqda qoyardılar. İkabana güllərin dəstəsini
düzəldəndə asimmetriya ilə oynamaqdır.
Buradan dillə bağlı çıxardığım sonuc:
ƏSAS PROBLEM DİLİN NAQİSLİYİNİ AÇIQ,
CANLI SİSTEMƏ ÇEVİRMƏKDİR. BİZDƏ ÇA-
TIŞMAYAN CƏHƏT DİLİMİZİN NAQİSLİYİNİ
CANLI ASSİMMTERİYAYA ÇEVİRƏN İŞLƏR
GÖRMƏMƏYİMİZDİR. NECƏ? MƏSƏLƏN,
SİM FONİK MUSİQİNİN ARASINDA SÜKÜT
LƏZZƏT VERDİYİ KİMİ YAZAR DA TEKSTİNİ
ELƏ QURMALIDIR Kİ, DEYƏ BİLMƏDİKLƏRİ
DEYİLMƏMİŞDİK KİMİ LƏZZƏT VERSİN. BU,
FƏLSƏFİ TEKSTLƏRƏ DƏ AİDDİR.
Yoxsa, qorxuram, bizim naqislikdən şikayət edən
bəzi yazarların ürəyində dəli bir istək var: söz çox ol-
saydı, nə doyunca danışardım (düdüləyərdim)!!! Bu
anlamda Fəxrəddin bəylə razıyam: elə olur ki, dilin
naqisliyi kimi görünən nəsə düşüncənin, üslubun na-
qisliyidir.
Bir sözlə, dilimizdən naqislik narazılığı şikayət
bəhanəsi olanda elə ilginc deyil. İlgincdir o kəslərə ki,
gic özünəvurğunluğa sataşmaq üstündə imiclərini qurur-
lar, ya da görürlər ki, qıcıqlandırmasan, diril mə yə cək.
«Azadlıq»dakı dartışmada naqisliyin işlədilməsinin
bütün bu növlərinin hamısına əl atılıb.
Dillər bir-birinə əngəl ola bilər
Doğma dillə bağlı naqislik duyğusu çatışmazlıq,
kəsir anlamında başqa dili yaxşı biləndə də yaranır.
Azərbaycanda rus dilini yaxşı bilənlərin çoxu (içi mən
qarışıq) nədən bizdəki dublyajlardan əsəbiləşir? Çün-
kirus dilini yaxşı bilir və tərcüməni onunla tutuşdurur.
Ancaq biz bəyəm öz filmlərimizi rusca görəndə ətimiz
tökülmür? «Vanya, bir dayan, gəl bura» nə qədər ət
tökənsəslənirsə, «Мирзагусейн, смилуйтесь» də
elədir. İnanın mənə, ingiliscəni yaxşı bilənlər Holldi-
vud filminin rusca dublyajına qulaq asanda eyni duyğu-
lar keçirir. Bu dediklərimdən nə çıxır, onu söyləyim:
a) Dublyaja çox baxanda öyrəşirsən;
b) Öyrəşəndə isə yaxşı bildiyin dillə tutuşdur-
maq sənin tənqidi düşüncəni əlavə olaraq yükləmir və
onda sən gerçəkdən tərcümə uğursuzluqlarını seçməyə
köklənirsən.
Dillərdən universal şikayət
Biz rus ədəbi dilinin kübarman yerizminə öyrəş-
mişik. Bumanyerizmin fonunda Dədə Qorqudun,
«Oğuznamə»nin dil qaba, kəndçi dilləri kimi görünür.
Ancaq onların ruscaya tərcümələrinə baxanda tər-
cümədəki budaq cümlələr, ideya anladan sözlər kiməsə
ruscanın, tərcüməçinin abırasalması kimi görünər. Mənə
isətər cümənin orijinaldakı kübar manyerizmi açması
kimi görünür. Yəni biz tərcümənin sayəsində görürük
ki, türkdünyasına gömülsən, başqa dünyalara boylan-
masan, burdada kübarsayağı manyerizmi görəcəksən.
Hələ onu demirəmki, rusların kübarmanyerizmindən
çiy rənməsi idiki, Şukşin, Rasputin dilinə sevgi yaran-
mışdı.
Çin dilini qrammatik imkanlarına görə elə də
yük sək saymırlar, ancaq fəlsəfi traktatlarını, şeirlərini
tərcümədə oxuyanda görürsənki, hər düşüncə, duyğu
incəliklərini söyləyə biliblər.
Bütün bunları nə üçün dedim?
ONUN ÜÇÜN Kİ, DİLİMİZİ QINAYANDA
GERÇƏK ÇATIŞMAZLIQLARI TAPIB QINAMAL-
YIQ, YOXSA ÖZ ŞƏXSİ ÇATIŞMAZLIQLARIMI-
ZIN TÖRƏTDİYİ ALDANIŞLARA GÖRƏ YOX.
Sonluq
Burda naqisliyə yol verib yarımçıq saxlayıram.
Ancaq irəlidə açdığım kimi, istərdim yazımın naqis-
liyi açıqlığa, diriliyə, davamlılığa qulluq etsin. Mən
«Azadlıq»dakı debata «sən düz demirsən», «elə sən də
düz demirsən» prinsipində qoşulmadım, «ancaq bu da
var, o da var» prinsipində qoşuldum.
25.01.2013.
Rüblük ädäbiyyat därgisi
169
(Bir müsahibənin
http://kulis.az/news/3421
qara-
sınca)
Bilmirəm Rasim Qaracanın yadında olar, ya yox,
təxminən on il əvvəl YeniSi olaraq AYO-ya nöqsan tu-
turduq ki: 1960-1980-ci illər ədəbiyyatını, məxsusən
də Anarı tənqid hədəfi, özlərinə rəqib seçməklə,
əslində, bu ədəbiyyatı “dirildir”, gündəmə gətirir,
“köhnəlməyə” qoymurlar... Halbuki, deyirdik, həmin
ədəbiyyat başlıca dəyərlərində “tarix” kimi maraqlıdır,
“bugün” kimi yox!
İndi həmin iradı daha əsəbi və kəskin şəkildə Ra-
sim Qaraca Qan Turalıya yönəldir, bəs: “Qan Tura-
lının bu davranışı ən yaxşı halda təslimçilikdir, artıq
sovetlərdə qalmış köhnə simaları diriltmək, dolayısıyla
yeni ədəbi gücləri aşağılamaq, onları gözdən salmaq-
dır ...” (“Şərq” qəzetinə müsahibəsindən) “Əsəbi” –
yəqin ona görə ki, Qan Turalı, necə olsa da, AYO-dan
çıxıb bugünə gəlmişdir; “kəskin” – ona görə ki: necə
bir zamanlar biz zənn edirdik, az qala Rasim Qaraca
da əmindir ki, ədəbiyyatda “Anar epoxası”nı məhz
onlar (AYO) qapatmışdır... İndi təzə ədəbi nəsil, keç-
miş AYO-çu Qan Turalının səyi ilə əvvəlcə gündəmə
gətirib, sonra da “Anar epoxası”nı təzədən qapatırsa,
əsəbiləşməyəsən neyləyəsən...
Oyunun olsun, Azərbaycan ədəbiyyatı!; post-
modern simulyakrlar istehsalında Qərb hələ sənin əlinə
çox sular tökməli olasıdır... Deyim ki, bizim “Anar
epoxası”nı qapatmaq ehtirasımız-istəyimiz-səyimiz
daha əsaslı idi; çün biz Ədəbiyyata məhz bunun içindən
keçib gəlmişdik: müqaviməti qırmasaq, ola-oluşa
bilməzdik! Sonralar “Anarı anlamaq zamanı” adlı
yazımda həmən 1990-cı illər çabalarım – “Ədəbiyyat
söhbəti”, 1995-1997 barəsində yazırdım: “Sonra-
sı ayrı, sonrası Anarı gömmək sənəti gəlir, tarixə,
Ədəbiyyata gömmək istəyi, iştahası...” (“Tənqid.net”
jurnalı, № 5, 2008) Bir az sonra Rasim Qaracanın: “İn-
kar mübarəkdir!” şüarı altında başlatdığı AYO hərəkatı
isə (2002) daha radikaldı; ona görə ki: 1960-1980-nin
“tarixləşməsi”ndən artıq on il ötsə də, ədəbi qovğalar
eyzən, eyni estetik sevdalar üzərinə dayanıb-dururdu:
Anar – Əkrəm Əylisli – Elçin... – olsunlarmı, olmasın-
larmı?!
Üstündən daha on il, yəni bütövlükdə müstəqillik
illərinin 20 ili ötür, amma Qan Turalının simasında təzə
nəsil Ədəbiyyatla söhbətini yenə bizim başladığımız
yerdən, “Anar epoxası”ndan başlayır... Amma o (bu
nəsil Qanturalının simasında) həmin dövrün içindən
gəlmir ki; əksinə, “sonra”nın (yəni bugünün) növbənöv
post-modern hədəfləri ardınca qoşub da (o sıradan
AYO-çu Qan Turalının Anara kortəbii məsxərələri ya-
dınızdamı?!), bura – 1960-1980-ci illər ədəbiyyatına
hələ indi gəlib-çıxır. O bu ədəbiyyatı bilmir, hələ indi
“oxuyur”, o cümlədən guya postmodernistcəsinə (yəni
soyuq ironiya qataraq) kəşf eləyir özüyçün... Alınırmı?
– başqa məsələdir...
Yazıdan görünür ki: müsahibə boyu (
http://kulis.az/
news/3421
;
http://kulis.az/news/3428
;
http://kulis.az/
news/3440
) özünü ciddi tutmuş Qan Turalının sualları-
replikaları müqabilində Anar bir xeyli dəfə “gülür”...
Bilirsizmi, nədən? O bu cavan uşağın kəşf edirmiş
kimi toxunduğu məqamları azı yüz dəfə açıqlamışdır
ictimaiyyətə, bu da olsun yüz birinci! Bəli, Qan Tura-
lının sanki o həqiqətləri qazıb-çıxardığı yazılarında da,
çoxsaylı müsahibələrində də... Bu, yazıçının 1968-ci il
Praqa hadisələrinə qədər “sosializm ideyalarına hələ
də inanması” məsələsidir; Ədəbiyyatın qadağalarla
inkişafı barəsində fikirləridir; “Qobustan” jurnalında
N.Nərimanovun şəklinin Orconikidze və Mikoyandan
azca öndə getməsinə görə KQB-yə çağrılması faktıdır;
əsərlərinə senzura məsələsidir; “Anlamaq dərdi” es-
TEHRAN ƏLİŞANOĞLU
YAXIN TARIXIN DƏRSLƏRI
N1(6) mart 2013
170
sesinin çapı məsələsidir; şəhər-kənd nəsri, “Kaman-
ça” pyesi haqqında mülahizələridir, İsa Hüseynovun
Çingiz Aytmatov ola bilməməsi məsələsidir; Sabir
Əhmədlinin Fəxri xiyabanda basdırılmaması, Ramiz
Rövşənin xalq şairi adını almaması qayğılarıdır və s.
Xoşdur, başucalığıdır; amma nə əcəb cavan nəsil bütün
bu “tarixi xidmətləri” bilmir?! Anar ədəbiyyatımızda
epoxadır axı...
Doğrudur, müsahibədən sonra “Yeni Müsavat”a
P.S-də Qan Turalı təzəcə kəşf elədiyi həmin epoxanı:
“ədəbiyyatın keçmişi”, “qapanmış dövr” kimi təqdim
eləməyə tələsir; amma söhbətin özündən heç də bu
görünmür. Nəylə “keçmişdir” axı Anar, Vudi Alleni
tanımaması iləmi?, türk filmlərinəmi baxması ilə, ya
bəlkə serial ssenarisi yazmağa hazır oması ilə? Diqqət
etsəniz, müsahibədə məhz “son 20 ilin Ədəbiyyat su-
alları”, o cümlədən Qan Turalının da oluşduğu AYO
sualları çatışmır, əskikdir, sönükdür... O şəkildə ki,
müsahibədə Rasim Qaraca, Murad Köhnəqala barəsində
sorulur (bu məqamda R.Qaracanın etirazı yerindədir):
elə bil 1980-lərin sonlarıdır və bu da təzə imzalardır,
heç ortada AYO deyilən son on ilin hadisəsi, içi Qan
Turalı qarışıq yoxmuş...
Bəlkə doğrudan da, heç yoxmuş... Axı o şəkildə
ki, Qan Turalı sabiq həmfikirlərini (Elnur Astanbəyli,
Aqşin Yenisey) sual altda qoyub, “müdafiəsi”nə heç
bir cəhddə-mövqedə bulunmur , ən azı fikirləşirsən:
növbəti sual QanTuralının özü barəsində olmalı, bəs
görək, Anar müəllim həmən bu keçmiş radikal oppo-
nenti haqqında nə deyəsidir... Belə olmur; və filan qədər
imzalar paradının Xalq yazıçısı qarşısında nümayişi-
nin mənası ora dirənir ki: məsələn, Elçin Hüseynbəyli,
Qismət, Cavid Zeynallı məhz AYB-də olduqlarına görə
“layiqli”dirlər, digərləri, o cümlədən Qan Turalı isə
orda olmadıqlarına görə bu şansdan məhrumdurlar...
Rasim Qaraca Qan Turalını “təslimçilik”də suç-
layır; nəyi təslimçilikdə - Ədəbiyyatımı, AYO-numu,
AYO ədəbiyyatınımı? Və ordaca əlavə edir: “Qan
Turalı «qurtaraq bu davaları» deyir, təəssüf ki bu
günə qədər başa düşməyib, bizim davamız şəxsi de-
yil, ictimai davadır...” Allah, Allah!, QanTuralımı bil-
mir “ictimai dava” nədir, qəhrəmanı az qala dünyanı
çevirməyə hazırlaşan “Mustafa” romanının müəllifimi
bilmir? Yəni belə çıxır ki: sabiq AYO-çu Qan Turalı
durmadan AYB-nin və Anarın hər addımına məsxərə
qoşurkən də bilmirmiş neyləyir?! Məncə, belə deyil;
məncə, Qan Turalı həmişə nə etdiyini, nə istədiyini
yaxşı bilənlərdəndir...
Yadınıza salıram: düz iki il öncə AYO MKM-i
boykot etmişkən, AYO yoxsa MKM dilemmasında
Qan Turalı MKM-i seçdi; bu da mı “təslimçilik” idi?
Ya bir az da əvvəl Qan Turalı qəfil Adyazar saytını
buraxıb, Abzas.net yaradarkən yenə də Rasim Qara-
canın möhkəm qınağına gəlmişdi; “təslimçilik”dimi?
Təxminən, 6-7 il öncə, Qan Turalının AYO-da təzə-
qızğın çağlarıydı hələ, yanılmıramsa, Rəşad Məcid
525-də ona səhifə aparmağı həvalə etmişdi, heç
“təslimçiliy”ə bənzəmirdi amma... O da yadımdadır
ki: vaxtilə bizim YeniSi saytda da (2002-2005), Rafiq
Tağıdan sonra bircə Qan Turalı AYO-nun “qısqanclıq”
sindromunu qırıb, təmsil olunmuşdu...
Diqqət çəkdiyim odur ki: bütün bu halların
hər birində, adına bəlkə “təslimçilik” deməyək,
“təmsilçilik” deyək, Qan Turalının özü var; bəlkə özü-
nü, Ədəbiyyatını, ya nəsə başqa şəkildə, məhz “ictimai
ideal”ını axtarıcılığı var... Yəni, əslində, Qan Turalı
üçün heç fərqi yoxdur: dünən Rasim Qaracanın yanın-
da, sabah Rəşad Məcidin, Anarın, ya bəlkə də Kamal
Abdullanın yanında olsun (Anara qəfil sualı xatırla-
yırsızmı: “- Kamal Abdulla necə sizin yazıçınızdır,
yoxsa yox? Borxesdən söz düşüb deyə soruşuram…”)
Əsas o nöqtələrdir ki: “hamı”nın və “hamı” da onun
yanında, yəni daim “əfkari-ümumiyyə”nin diqqətində
olsun... Elə ordan götürün ki: məgər bu gün Kulis.az
kimi, Ədəbiyyat dairələrində “əfkari-ümumiyyə”ni ələ
almağa çalışan bir saytın dalında durmaq asanmıdır?!
Gəlib-çıxdıq məsələnin kökünə. Baxın, Kulis.az
kimi ədəbi-mədəni gündəmə iddialı bir sayt, Qan Tu-
ralının sözlərini çevirsək, Anar kimi Ədəbiyyatın canlı
“keçmişi” olan bir epoxa ilə dialoqa girir... Və sanki
“keçmiş” bugündən çəkinməli ikən (necə ki, R.Məcidin
Anarı müsahibəyə razı salması faktında görürük),
müsahibədən sonra əksinə şahid oluruq... Müsahibənin
dərcindən əvvəl Qan Turalının “Ədəbiyyata xəyanət”də
suçlanacağı barədə narahat anonsunu yada salaq və
sonrası isə: müsahibəni sanki Ədəbiyyat adına deyil,
jurnalist kimi, Kulis.az-ın yönəltməni kimi götürdüyü
barədə alibisini... Guya ki, Anar kimi Ədəbiyyat adamı
ilə söhbətdə Kulis.az-ın Ədəbiyyatdan kənar hansısa
başqa (jurnalist!) mövqeyi ola bilərmiş...
Əvvələ qayıdaq. Dedik: Anarla Qan Turalının
söhbətində nəinki həmən o tərs “AYO sualları” yoxdur,
heç son 20 ilin özü də, üstünlüyü də hiss olunmur. O
post-modernist miqyas və əhatə ki, guya bugünün üstün
(müstəqillik, plüralizm) nöqteyi-nəzərindən səslənib,
“keçmiş”i dekonstruktə edəsi, çoxsaylı aydın sitatlara
çevirəsiymiş: bu – Mirzə Fətəli-Mirzə Cəlil irsidir; bu
sovet dönəmi ədəbiyyatı və 1960-cıların mövqeyidir; bu
– dünya mədəniyyətinə Azərbaycanın gözüylə baxışdır;
ən nəhayət bu – müstəqillik illərinin gəlişmələridir...
Rüblük ädäbiyyat därgisi
171
Ki, əksinə, hər yerdə, bütün məqamlarda məhz Ku-
lis.az Anara, gündəm isə o möhtəşəm “keçmişimiz”ə,
“Anar epoxası”na uduzur (bir daha müsahibə boyu
müşaiyət olunan sürəkli gülüşləri yada salmaq yerinə
düşər)...
O post-modernist platforma ki: şüurlumu, ya ins-
tinktiv – zəmanənin tələbi ilə Qan Turalının Kulis.
az çabalarında formalaşdırılmağa səy olunur ( “Bu
dövr qapanıb, biz yeni səhifə açmalıyıq...»), Anarla
söhbətdə ucu belə görünmür... Hətta birbaşa tarana get-
diyi məqamda belə, kənara çəkilib, nəsildaşlarını (Şərif
Ağayarı, Nərmin Kamalı) “zərbə altı”na salmaqla
kifayətlənir Qan Turalı... Əslində, yolu yarı-modernist,
yarı post-modern AYO-dan keçib gələn Qan Turalının
“yeni səhifə”, yeni dövr başlatmaq sevdaları yerində,
başadüşüləndir... Post-modern zəmanə öz övladlarını
yetirir və istəyir! Amma Qan Turalının səhvi ondadır
ki: platform yapırkən dekonstruktəyə ən yaxın sələfi,
içindən çıxdığı AYO-dan deyil, belə uzaqlardan baş-
layır...
Axı prinsipcə Rasim Qaraca haqlıdır; indi nə elə
də AYB məsələsi aktualdır, nə də Anar yaradıcılı-
ğı (məsələn, müsahibədə də Anarın son 20 ildə yaz-
dıqlarından heç nə söhbət predmeti olmur: nə “Otel
otağı”, nə “Ağ qoç, qara qoç”, nə də “Unudulmaz
görüşlər”)... Əksinə, 1960-1980-ci illər ədəbiyyatının
dekonstruktəsində yaxşı, ya pis müəyyən iş gör-
müş (M.Köhnəqala şeirdə, H.Herisçi publisistikada-
nəsrdə, R.Qaraca və N.Kamal fikir mövqeyində...)
AYO-çuların isə gündəmə hacəti var: niyə və nəyi düz
eləyirdilər, nəyi yanlış... – bunu çözmək daha mühüm
və Qan Turalının gücündə olan məsələdir...
Yoxsa ki: Anar kimi qosqocaman bir Ədəbiyyat
epoxası ilə oxuduğun kitablardan adda-budda sitatlarla
kəllə-kəlləyə gəlmək son halda profanasiyadan özgə
nəsə verməyəsidir; necə ki, olmuş. Ədəbiyyatda yeni
epoxaları kitablardan başlatmırlar, içindən keçib bura
gəlirlər. O sıradan: Mirzə Fətəli-Mirzə Cəlildən bu
yana uzun bir yol gələn Ədəbiyyatımız o qədər belə
“pərdəarxası”lar (“Kulis”lər) görmüş ki ...
16-21 dekabr 2012
BSU Yaradıcılıq fakultəsində
N1(6) mart 2013
172
SU KİMİ...
(Amerikalı gənc rəssam Erika Kreykin sualtı
rəsmləri üzərinə)
Dərgimizin üz qabığında və içərilərində gördüyü-
nüz qadın rəsmləri Kaliforniyadan olan (ABŞ) gənc
rəssam Erika Kreykə məxsusdur. Rəssam xanımın
çəkdiyi rəsmlərin özəlliyi orasındadır ki, xanım Kreyk
bu işlərini su altındakı kimi təsəvvür edir. Yəni bu
çirklənən, tarazlığı pozulan dünyamızın nicatı suda-
dır əslində. Çirkin, hisin, pasın, kirin, pasağın su ilə
təmizə çıxdığı kimi, qadın gözəlliyinin də suya çox
ehtiyacı var. Zərif qadın suda daha zərif, daha incə
olur. Şəkillərdən də bunu görmək mümkündür.
“Su ki sərkardan gəzər başında vardır bir hava...”
deyirdi Füzuli. “Sucan ömrün olsun” deyib ulularımız.
“Su murdarlıq götürməz” deyimi də var. “Sözün də su
kimi lətafəti var...” bu da Nizaminin deyimidir. Sözü-
müzün canı ondadır ki, Erika xanımın su altı rəsmləri
əslində “cənnət rəsmləri” kimidir. Suyun özü kimi arı,
duru, təmiz.
Su kimi...
Azad Q.
PALİTRA
Rüblük ädäbiyyat därgisi
173
YENİ NƏŞRLƏR
Dostları ilə paylaş: |