«Яс-Сящищу-л-Мусняд»мин ясбаби-н-Нузул китабыны йазмаьы мяним цчцн асанлашдыран Ужа Аллаща щямд едирям

«Allaha və Onun Elçisinə itaət edənlər Allahın onlara nemət olaraq bəxş etdiyi peyğəmbərlərlə, sidq ürəkdən inananlarla, şəhidlərlə və əməlisalehlərlə birlikdə ola­caqlar ….» ayəsini nazil edənə qədər Peyğəmbər  ona bir cavab vermədi.

Heysəmi «Məcməuz-Zəvaid» əsərində (7-ci cild, səh. 7) bu rə­vayəti qeyd etdikdən sonra demişdir: «Abdullah İbn İmrandan başqa hədisin isnadında olan ravilərin hamısı Buxari və Mislimin istinad etdiyi ravilərdir. Abdullah İbn İmrana gəlincə, o da «siqa» ravidir».

Bu hədisi həmçinin Əbu Nueym «Hilyə» əsərində (4-cü cild, səh. 240 və 8-ci cild, səh. 125) və Vahidi «Əsbabun-Nuzul» əsərin­də rəvayət etmişlər.

Şəvkani deyir ki, Məqdisi bu hədisi «həsən» hesab etmişdir.

İbn Kəsirin «Təfsir»ində (1-ci cild, səh. 523) bu hədisi güclən­dirən bir çox rəvayətlər vardır.

Uca Allah buyurur:
ﭽﮈ ﮉ ﮊﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐﮑﮒﮓ ﮔﮕﮖﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡﮢ ﮣ ﮤ ﮥﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛﭼ

«Məgər sən, özlərinə: “Müharibədən əl çəkin, namaz qılın və zəkat verin!”- deyilən kəsləri görmədinmi? On­lara vuruşmaq va­cib edildikdə, içərilərindən bir dəstəsi Allahdan qorx­duqları kimi və ya daha artıq qorxu ilə insanlardan qorxdular və: “Ey Rəbbimiz! Vuruş­mağı nə üçün bizə vacib etdin? Nə olardı ki, bizə yaxın vaxtadək möhlət verəydin!”- dedilər. De: “Dünyanın ləzzəti azdır. Müttəqilər üçün isə axirət daha xeyirlidir. Sizə xurma çərdəyindəki tel qədər belə haqsızlıq edilməz”»

(77-ci ayə)

Nəsai «Sünən» əsərində (6-cı cild, səh. 3) de­miş­­dir­: «İbn Abbas (r.a) rəvayət edir ki, Abdur­rəhman İbn Auf (r.a) və onun yoldaş­ları Məkkəyə, Peyğəmbərin  yanına gəlib dedilər: «Ey Allahın elçisi! Müşrik ol­du­ğumuz zaman hör­mət, izzət içində idik. İman gətirdikdən sonra isə zəlil, hör­mətsiz olduq». Peyğəmbər  dedi: «Artıq (onları) əfv etmək mənə əmr olundu, elə isə mühari­bədən əl çəkin!»

Mədinəyə hicrət etdikdən sonra müharibə etmək bizə əmr olundu, mühari­bə­dən yayındıqda isə Uca Allah bu ayəni nazil etdi:

ﭽ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﭼ  الآية
«Məgər sən, özlərinə: “Müharibədən əl çəkin, namaz qılın və zəkat verin!”- deyilən kəsləri görmədinmi ….»

Bu hədisi Hakim «Mustədrək» əsərində (2-ci cild, səh. 66; 307) rə­vayət etdikdən sonra onun Buxarinin şərtinə uy­ğun olduğunu qeyd etmiş, Zə­həbi də bunu təsdiq etmişdir.

Lakin qeyd etmək lazımdır ki, Hüseyn İbn Vaqid Buxa­ri­nin istinad etdiyi ravilərdən deyildir. Hüseynə gəlincə o, Muslimin is­tinad etdiyi ravilərdəndir.

Bu hədisi Həmçinin ibn Cərir «Təfsir»ində (5-ci cild, səh. 171)

Uca Allah buyurur:
ﭽ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﭼ
«Onlara əmin-amanlıq və ya qorxu xəbəri gəldikdə, onu yayar­lar. Halbuki bunu Peyğəmbərə və özlərindən olan nüfuz sahiblərinə çatdırsaydılar, içərilərindən onun mahiyyətinə varan kəslər o xəbəri bilərdilər. Əgər sizə Allahın lütfü və rəhmi olmasaydı, əlbəttə, az bir qisminiz istisna olmaqla, hamınız şeytana uyardınız».

(83-cü ayə)
Muslim «Səhih» əsərində (10-cu cild, səh. 82) de­miş­­dir­: «Ömər ibn əl-Xəttab (r.a) rəvayət edir ki, Peyğəmbər  zövcələrini müvəqqəti olaraq tərk etmişdi. Mən məscidə da­xil olduqda orada olanların kədərlə: «Allahın elçisi zövcə­lə­rini boşayıb!»- dediklərini eşitdim. Bu zaman hələ qadınlara hicab geyinmək əmr olunmamışdı. Mən öz-özümə dedim: «Bu gün mən bu məsələni mütləq öyrənəcə­yəm!» Sonra Aişənin (r.a) yanına gə­lib dedim: «Ey Əbu Bəkrin qızı! Sən o həddə çatmısan ki, Allahın elçisinə  əziy­yət verirsən?» O dedi: «Mənim etdiklərimin sənə heç bir aidiy­yatı yoxdur. Yax­şı olar ki, sən öz qızına nəsihət verəsən». Mən Həfsənin (r.a) yanına gəlib dedim: «Ey Həfsə, sən o həddə çat­misan ki, Allahın el­çisinə  əziyyət verirsən? Allaha and olsun ki, Pey­ğəm­bə­rin  səni sevmə­diyini bilirsən və mən olmasay­dım o səni boşayardı!» Həfsə (r.a) bunu eşitdikdə ağladı. Peyğəmbərin  harada olduğunu soruşduqda o dedi: «O öz eyvanın­dadır».

Mən içəri daxil olduqda Peyğəmbərin  balaca xid­mət­çi­si Rəbah (r.a) eyvanın astanasında oturub, ayaq­larını da Pey­ğəmbərin  söykənmək üçün isti­fadə etdiyi kötüyün üzərinə uzatmışdı. Mən onu çağırıb dedim: «Ey Rəbah, Allahın el­çi­sindən  izn istə onun yanına daxil olum. O əvvəl eyvana, sonra da mənə ba­xıb heç nə demədi. Mən yenə onu çağırıb dedim: «Ey Rəbah, Allahın elçi­sindən  izn istə onun yanı­na daxil olum». O əvvəl eyvana, sonra da mənə ba­xıb heç nə demədi. Mən onu uca səslə çağırıb dedim: «Ey Rəbah, Allahın elçisindən  izn istə onun yanına daxil olum. Mən zənn edirəm ki, Allahın elçisi mənim Həfsəni (r.a) müdafiə etmək üçün gəldiyimi güman edir. Allaha and ol­sun ki, o mənə əmr etsəydi, Həfsənin (r.a) boynunu vurardım». Bu dəfə Rəbah (r.a) başı ilə işarə edib Peyğəmbərin  yanına daxil olmağa izn verdi. Mən Peyğəmbərin  yanına da­xil olduqda, o, həsirin üzərində uzanmışdı. Sonra o qalxıb otur­du və onun əy­­nin­də izardan⁸¹ başqa heç nə yox idi. Həsirin izi onun çiynində və böyründə qal­mışdı. Mən onun ey­va­nı­na nəzər salıb gördüm ki, orada təqribən bir «saa»⁸² ar­pa, bir o qədər akasiya ağacının qa­bığı və bir də aşılanmış dəri­dən başqa heç bir şey yoxdur. Bu halı gördükdə mənim göz­lərim yaşla doldu. Peyğəmbər  dedi: «Ey ibn əl-Xəttab, sə­ni ağladan nədir?» Mən de­dim: «Ey Allahın elçisi! Nə üçün də ağlamayım. Mən görürəm ki, həsir sənin bə­də­nini bu hala salıb, eyvanında da gördüklərimdən başqa bir şey yox­dur. Qey­sər (Rum İmperatoru) və Xosrov (Fars İm­peratoru) isə cah-cəlal içərisində yaşayırlar. Sən isə Allahın elçisi və sevimlisi, bu da sənin eyvanın!» O dedi: «Ey ibn əl-Xəttab, istəmirsən ki, dünya onlara, axirət isə bi­zə nəsib olsun?» Mən: «Əksinə! (İstəyirəm)» deyə cavab verdim. Sonra mən onun qəzəb­lən­mə­sinin səbəbini soruşub dedim: «Zövcələrin nəyə görə nara­zılıq edir? Əğər sən onları boşasan, həqiqətən Uca Allah, onun mələkləri, Cəbrail , Mi­ka­il , mən, Əbu Bəkr (r.a) və bütün möminlər səninləyik!» Mən çox na­dir hallarda dediklərimin Allah tərəfindən təsdiq olunmasını Ondan istəyir­dim. Uca Allah da bu barədə ayə nazil etdi:

ﭽ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﭼ
«Əgər ikiniz də Allaha tövbə etsəniz, yaxşı olar. Çünki hər ikinizin qəlbi günaha meyl etmişdir. Əgər ona qarşı bir-birinizə dəstək versə­niz, bilin ki, Allah, Cəbrail və əməli­saleh möminlər onun dostu və yardımçısıdır. Bun­lardan başqa mələklər də onun yardımçılarıdır. Əgər o sizi boşasa, Rəbbi sizin əvəzinizə ona sizdən daha yaxşı zövcələr - müsəlman, mömin, itaətkar, tövbə edən, iba­dət edən, oruc tutan dul qadınlar və bakirə qızlar verə bilər»⁸³

Aişə (r.a.) və Həfsə (r.a.) Peyğəmbərin  di­ğər zöv­cə­lərini də ona qarşı çıxmağa sövq etməkdə bir-birinə kö­mək edirdilər. Mən dedim: «Ey Allahın elçisi, sən onları boşamı­san?» O: «Xeyr»- deyə cavab verdi. Mən de­dim: «Ey Alla­hın el­çisi! Mən məscidə daxil olduqda orada olanların kə­dərlə: «Alla­hın elçisi zövcələrini boşayıb!»- dediklərini eşit­dim. Bunun doğru olma­dı­ğını onlara xəbər verimmi?» O dedi: «İstəyirsən xəbər ver!» Peyğəmbərin  qəzəbi soyu­yub, üzündə təbəs­süm hiss olunana qədər mən onunla söh­bət etdim. O, oturduğu kötüyün üstündən qalxıb getdikdə mən dedim: «Ey Allahın elçisi, iyirmi doqquz gündür ki, otağındasan». O dedi: «Ay da iyirmi doqquz gündən ibarət olur». Mən məscid qapısının önündə da­yanıb uca səslə car çə­kib dedim: «Allahın elçisi zövcələrini boşa­mayıb!» Uca Allahda bu ayəni nazil etdi:

ﭽ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟﮠ ﭼ الآية
«Onlara əmin-amanlıq və ya qorxu xəbəri gəldikdə, onu yayar­lar. Halbuki bunu Peyğəmbərə və özlərindən olan nüfuz sahiblərinə çatdırsaydılar, içərilərindən onun mahiyyətinə varan kəslər o xəbəri bilərdilər…..»

Mən də o xəbərin mahiyyətinə varan şəxslərdən idim».
Uca Allah buyurur:
ﭽ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭼ

«Sizə nə oldu ki, münafiqlər barəsində iki dəstəyə ay­rıldınız? Halbuki Allah onları etdikləri əməllərə görə ge­riyə (küfrə) qaytarmışdır. Siz Allahın azdırdığı kimsəni doğru yola yönəltməkmi is­təyirsiniz? Allahın azdırdığı kimsə üçün heç bir yol tapa bil­məzsən».

(88-ci ayə)
İmam Buxari «Səhih» əsərində (8-ci cild, səh. 359) de­miş­­dir­: «Zeyd İbn Sabit (r.a) rəva­yət edir ki, Peyğəmbər  Uhud döyüşünə get­dikdə onunla olanların bir qismi (Ab­dul­lah ibn Ubey ibn Səlul və onun tərəfdarları) geri qayıtdı. Beləliklə Peyğəmbərin  səhabələri iki dəstəyə bölündülər. Bir dəstə kafirlərlə vu­ruşmağı, digəri isə vuruşmamağı təklif etdikdə Uca Allah bu ayə­ni nazil etdi:
ﭽ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮﭯ ﭼ الآية

«Sizə nə oldu ki, münafiqlər barəsində iki dəstəyə ayrıldınız? Halbuki Allah onları etdikləri əməllərə görə geriyə (küfrə) qaytarmışdır ….»

Peyğəmbər  dedi: «Həqiqətən Mədinə «Tey­bə»dir⁸⁴ və od dəmirin pasını təmizlədiyi kimi o da günahları tə­mizləyir».⁸⁵

Bu hədisi həmçinin Buxari «Təfsir» fəslində (9-cu cild, səh. 325), Muslim «Səhih» əsərində (17- ci cild, səh. 123), Tirmizi «Sü­nən» əsərində (4-cü cild, səh. 89), Əhməd «Müsnəd» əsərində (5-ci cild, səh. 184, 187, 188), İbn Cərir «Təfsir»ində (5-ci cild, səh. 192) və Təbərani «Mucəmul Kəbir» əsərində (5-ci cild, səh. 129) rəvayət etmişlər.

Tirmizi bu hədisin «həsən-səhih» olduğunu demişdir.

Uca Allah buyurur:
ﭽ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﭼ

«Ey iman gətirənlər! Allah yolunda döyüşə çıxdığınız zaman kiminlə vuruşacağınızı yəqin edin və sizə salam verən şəxsə, dünya həyatının fani mən­fəətinə can ataraq: “Sən mömin deyil­sən!”- deməyin. Allah yanında çox qə­nimətlər vardır. Əvvəllər siz də belə idiniz, Allah sizə mərhəmət göstərdi. Odur ki, kiminlə vuruşacağınızı yə­qin edin! Şübhəsiz ki, Allah nə etdiklərinizdən xəbər­dar­dır.»

(94-cü ayə)
Buxari «Səhih» əsərində (9-cu cild, səh. 327) de­miş­­dir­: «İbn Abbas (r.a) rəvayət edirdi ki, bir kişi bir dəstə mü­səl­manla qarşılaşdı və salam verdi. Onlar isə onu öldürdülər və əlində olan qənimətini götür­dü­lər. Uca Allah da bu ayəni nazil etdi.
ﭽ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﭼ

«Ey iman gətirənlər! Allah yolunda döyüşə çıxdığınız zaman kiminlə vuruşacağınızı yəqin edin və sizə salam verən şəxsə, dünya həyatının fani mən­fəətinə can ataraq: “Sən mömin deyil­sən!”- deməyin. Allah yanında çox qə­nimətlər vardır.

Bu hədisi həmçinin Muslim «Səhih» əsərində (18-ci cild, səh. 161), Tirmizi «Sünən» əsərində (4-cü cild, səh. 90), Əhməd «Müs­nəd» əsərində (1-ci cild, səh. 229, 324), Hakim «Mustədrək» əsə­rində (2-ci cild, səh. 235) və İbn Cərir «Təfsir»ində (5-ci cild, səh. 223) rəvayət etmişlər.

Tirmizi bu hədisin «həsən» olduğunu demişdir. Hakim bu hədisin isnadının Buxari və Muslimin şərtlərinə uyğun olduğunu demiş, Zəhəbi isə bu barədə susmuşdur. Sus­ma­ğı­nın səbəbi isna­dın Buxari və Muslimin şərtlərinə uyğun ol­maması olmuşdur.

Tirmizi, Əhməd, Hakim və İbn Cəririn rəvayətlərində öldürü­lən şəxsin Bənu Sələmə qəbiləsindən olduğu qeyd olunmuşdur.

Heysəmi «Məcməuz-Zəvaid» əsərində (7-ci cild, səh. 9) Bəzza­rın istinad etdiyi sənədin «ceyyid» olduğunu de­miş­dir. Bu rəva­yətdə qatilin Miqdad⁸⁶ olduğu qeyd olunmuşdur (Əh­mə­­­din rəva­yətində isə qatilin Mihləm İbn Cusəmə ol­du­ğu qeyd olunmuş­dur).

İmam Əhməd «Müsnəd» əsərində (6-cı cild, səh. 11) de­­miş­­dir­: «Abdullah ibn Əbi Hədrəd (r.a) rəvayət edir ki, Pey­ğəmbər  məni, Əbu Qətadə Haris İbn Rib'ini (r.a), Milhəm İbn Cusəmə ibn Qeysi (r.a) və digər müsəlmanları İdəmə⁸⁷ göndərdi. Biz ora­da olarkən Amir əl-Əşcəi bizim yanı­mız­dan keçdi və bizə salam verdi. Onun əlin­də bir tuluq süd və başqa şeylər var idi. Biz onu saxladıq və Milhəm İbn Cü­sə­mə (r.a) aralarında baş vermiş narazıçılığa görə onu öldürüb dəvəsini və digər əş­ya­la­rını götürdü. Biz Peyğəmbə­rin  yanına gəldikdən sonra bu barədə ona xəbər verdik və Uca Allah da bu ayəni nazil etdi:

ﭽ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﭼ

«Ey iman gətirənlər! Allah yolunda döyüşə çıxdığınız zaman kiminlə vuruşacağınızı yəqin edin və sizə salam ve­rən şəxsə, dünya həyatının fani mən­fəətinə can ataraq: “Sən mömin deyil­sən!”- deməyin. Allah yanında çox qə­ni­mətlər vardır. Əvvəllər siz də belə idiniz, Allah sizə mərhəmət göstərdi. Odur ki, kiminlə vuruşacağınızı yə­qin edin! Şübhəsiz ki, Allah nə etdiklərinizdən xəbər­dar­dır.»

Bu hədisi həmçinin ibn Carud «Müntəqa» əsərində (səh. 263) rəvayət et­miş­dir.

Bu hədis «həsən li-ğeyrihi»dir. Qa'qa ibn Əbi Hədrədın necə ravi olduğu müəmmalıdır. Buxari «Tarix» əsərində onun səhabə olduğu ehtimalını vur­ğulamış lakin bunu əsas­landırmaq üçün heç bir dəlil gətirməmişdir. İbn Əsakir isə «Tə'ci­lul Mənfəə» əsərində onun səhabə olduğunu inkar et­miş­dir. De­mə­li o «məsturul-hal» qisminə aid olan ravidir. Çünki iki ravi ona istinad etmiş, mö­təbər alimlərdən isə heç biri öz əsərin­də onun «siqa» ravi olduğu­nu qə­tiy­yət­lə qeyd etməmişdir. Yuxarıda deyilənlərdən belə nəticə çı­xarmaq olar ki, onun rəvayətləri digər rəvayətləri qüvvətləndirə bi­lər.

İbn Həcər «Fəthul-Bari» əsərində (9-cu cild, səh. 327) deyir ki, məna eti­ba­ri­lə hər iki rəvayəti cəm edib demək olar ki, bu ayə hər iki hadisəyə şamil edilir.

Uca Allah buyurur:
ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭼ

«Möminlərdən – üzürlülər istisna olmaqla – evdə otu­ranlarla Allah yolunda öz malları və canları ilə cihad edənlər eyni olmazlar. Allah öz malları və canları ilə ci­had edənləri evdə oturanlardan dərəcə etibarilə üstün et­di. Allah on­ların hamısı­na ən gözəl nemət vəd etmişdir. Allah müca­hidləri evdə oturan­lardan böyük bir müka­fatla üstün etmişdir».

(95-ci ayə)

Buxari «Səhih» əsərində (9-cu cild, səh. 329) de­miş­­dir­: «Bəra İbn Azib deyir ki,

ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭼ
«Möminlərdən evdə oturanlarla…..» ayəsi nazil ol­duq­da Pey­ğəmbər  Zeyd İbn Sabiti (r.a) ça­­­­ğı­­rıb bu ayəni ona yazdırdı. Bu vaxt ibn Ummu Məktum (r.a) gəlib Peyğəm­bərə  kor olduğu və vuruşmağa qadir olmadığı barədə şi­kayət etdikdə Uca Allah bu ayəni nazil etdi:

ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭼ

«Möminlərdən – üzürlülər istisna olmaqla – evdə oturanlarla...»

Bu hədisi həmçinin Muslim «Səhih» əsərində (13-cü cild, səh. 16), Tirmizi «Sünən» əsərində (4-cü cild, səh. 91), Nəsai «Sünən» əsərində (6-cı cild, səh. 10), Əhməd «Müsnəd» əsərində (4-cü cild, səh. 282, 284, 290, 299, 300), Təyalisi «Müsnəd» əsərində (2-ci cild, səh. 17), Darimi «Sünən» əsərində (2-ci cild, səh. 209), ibn Sə'd «Təbəqat» əsərində (4-cü cild, səh. 154), İbn Cərir «Təf­sir»ində (5-ci cild, səh. 228) və Beyhəqi «Sünən» əsərində (9-cu cild, səh. 23) rəvayət etmişlər.

Tirmizi bu hədisin «həsən-səhih» olduğunu demişdir.

Buxari «Səhih» əsərində (6-cı cild, səh. 385) de­miş­­dir­: «Zeyd İbn Sabit (r.a) rəvayət edir ki, Peyğəmbər  ona bu ayəni:

ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭼ الآية
«Möminlərdən – üzürlülər istisna olmaqla – evdə otu­ranlarla Allah yolunda öz malları və canları ilə cihad edənlər eyni olmazlar ….» - diktə edib yazdırdı. Bu vaxt İbn Ummu Məktub (r.a) gəlib dedi: «Ey Allahın elçisi! Əgər vuruşa bilsəydim, mən də vuruşardım». İbn Ummu Məktub (r.a) kor olduğu üçün belə dedi. Bu zaman Uca Allah bu ayəni nazil etdi:

ﭽ ﭖ ﭗ ﭘ ﭼ

«Üzürlülər istisna olmaqla ….» Bu ayə nazil olarkən Peyğəmbərin  ayağı mənim ayağımın üstündə idi və onun ağırlığından az qaldı ki, ayağım sın­sın».

Bu hədisi həmçinin Buxari (9-cu cild, səh. 328), Tirmizi «Sü­nən» əsərində (4-cü cild, səh. 92), Əbu David «Sünən» əsərində (2-ci cild, səh. 319), Nəsai «Sünən» əsərində (6-cı cild, səh. 9), Əh­məd «Müsnəd» əsərində (5-ci cild, səh. 184, 191), ibn Carud «Müntəqa» əsərində (səh. 344) Hakim «Mustədrək» əsərində (2-ci cild, səh. 82), ibn Sə'd «Təbəqat» əsərində (4-cü cild, səh. 155), İbn Cərir «Təfsir»ində (5-ci cild, səh. 329), Beyhəqi «Sünən» əsərində (9-cu cild, səh. 23) və Təbərani «Mucəmul-Kəbir» əsə­rində (5-ci cild, səh. 144) rəvayət etmişlər.

İbn Hibban «Səhih» əsərində (Heysəminin «Məvariduz-Za­man» əsərində (səh. 329) qeyd olunduğu kimi) de­miş­­dir­: «Fəltan İbn Asim (r.a) rəvayət edir ki, biz Peyğəmbərin  yanında olar­kən ona ayə nazil oldu. Biz ayənin nazil ol­ma­sı­nı onun halının dəyişməsindən bildik. Çünki o bu zaman gözlərini, qulaqlarını və qəlbini yalnız Allahdan na­zil olana doğru yönəldər, kənar şeylərə diqqət yetir­məzdi. O, katibinə ayəni yazmağı əmr etdi. Bu vaxt kor bir kişi ayağa qalxıb dedi: «Ey Allahın elçisi, bəs mənim günahım nədir?» Bu za­man Peyğəmbərə  yenə ayə nazil oldu və biz o kişiyə: «Allahın elçisinə ayə nazil olur»- deyə səbr et­mə­yi tövsiyə etdik. O öz növbəsində ayaq üstə dayanıb belə dedi: «Alla­hın elçisini qəzəbləndirməkdən Allaha sığınıram!» Sonra Peyğəmbər  katibinə bu ayəni yazmağı əmr etdi.
ﭽ ﭖ ﭗ ﭘ ﭼ
«Üzürlülər istisna olmaqla ….»

Bu hədisi Bəzzar «Kəşful Əstar» əsərində (3-cü cild, səh. 54) qeyd etdikdən sonra onun isnadının «həsən» olduğunu demişdir.

Bu hədisi həmçinin ibn Əbi Şeybə «Müsənnəf» əsərində (ibn Həcərin «Mətalibul-Aliyə» əsərində (3-cü cild, səh. 117) qeyd olunduğu kimi) və Heysəmi «Məvariduz-Zaman» əsərində (5-ci cild, səh. 28) rəvayət etmişlər.

Heysəmi bu hədisin isnadında olan ravilərin hamısının «siqa» ravilər ol­du­ğunu demişdir.

Tirmizi «Sünən» əsərində (4-cü cild, səh. 91) de­miş­­dir­: «İbn Abbas (r.a) rəvayət edir ki, Bədr döyüşünə gedənlərin fəziləti barəsində ayə nazil olduqda Abdullah ibn Cəhş (r.a) və ibn Ummu Məktum (r.a) dedi­lər: «Ey Allahın elçisi! Bizim kor olmağımız döyüşdə iştirak etməməyimi­zə rüxsət verirmi?» Uca Allah da bu ayəni nazil etdi:
ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭼ الآية

«Möminlərdən – üzürlülər istisna olmaqla – evdə otu­ranlarla Allah yolunda öz malları və canları ilə cihad edənlər eyni olmazlar ….»

Tirmizi bu hədisin «həsən, ğərib» olduğunu demişdir.

Bu hədisi həmçinin Təbərani rəvayət etmiş və Heysəmi (7-ci cild, səh. 9) onun isnadında olan ravilərin «siqa» ravilər olduğunu təsdiqləmişdir.
Uca Allah buyurur:
ﭽ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗﮘ ﮙ ﮚ ﮛﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﭼ
«Mələklər özlərinə zülm edənlərin canlarını alarkən onlara: “Siz nə halda idiniz?”- deyəcəklər. Onlar: “Biz yer üzündə zəif insanlar idik!”- deyəcəklər. Mələklər də onlara: “Məgər Allahın torpağı o qədər geniş deyildimi ki, siz orada hicrət edəydiniz?”- deyəcəklər. Onların sığınacaqları yer Cəhənnəmdir. Ora nə pis dönüş yeridir. Ancaq zülmə qarşı çarə tapmağa qadir olmayan və hicrət etməyə yol tapa bilməyən zəif kişi, qadın və uşaqlar istisnadır».

(97-98-ci ayələr)
Buxari «Səhih» əsərində (9-cu cild, səh. 331) de­miş­­dir­: «Əbul Əsvəd rəvayət edir ki, Mədinə əhli Şam əhlinə qarşı döyüşə çıxmağa məcbur edilən zaman⁸⁸ mən İkrimənin yanına gəlib ondan nəsihət istədim və o, təkid edərək mə­nə bu döyüşdə iştirak etməməyimi tövsiyə edib dedi: «İbn Abbas (r.a) mənə rə­vayət etmişdir ki, bir zamanlar (Məkkədə olan bəzi) müsəlmanlar (məcbur olunduqlarına görə) müşriklərlə birgə Peyğəmbərə  qarşı döyüşürdülər. O vaxt onlar (müsəlmanlar tərəfindən) ox və qılıncla vurulub öldürüldü və Uca Allah da bu ayəni nazil etdi:
ﭽ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈﮉ ﭼ الآية
«Mələklər özlərinə zülm edənlərin canlarını alarkən onlara: “Siz nə halda idiniz?”- deyəcəklər?..»

Bu hədisi həmçinin ibn Kəsir «Təfsir»ində (1-ci cild, səh. 542), Təhavi «Muş­­kilul-Əsar» əsərində (4-cü cild, səh. 327) və Təbəri «Təfsir»ində (5-ci cild, səh. 234-235) rəvayət etmişlər.

Heysəmi «Məcməuz-Zəvaid» əsərində (7-ci cild, səh. 10) hədi­sin isnadında olan ravilərin hamısının - Məhəmməd ibn Şu­rey­k­dən başqa - Buxari və Muslimin istinad etdiyi ravilər olduğunu, Məhəm­məd ibn Şureykin də «siqa» ravi olduğunu qeyd etmişdir.
Uca Allah buyurur:
ﭽﯚﯛﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﭼ
«Kim Allah üçün hicrət edərsə, yer üzündə çoxlu sı­ğı­nacaq və bolluq tapar. Kim Allaha və Onun Elçisinə tə­rəf hicrət edərək evindən çıxdıqdan sonra da ölüm onu haqlayarsa, onun mükafatını Allah verər. Allah Bağış­la­yandır, Rəhmlidir».

(100-cü ayə)
İbn Cərir «Təfsir»ində (5-ci cild, səh. 240) de­miş­­dir­: «İbn Abbas (r.a) rəvayət edir ki, bu ayə
ﭽ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈﮉ ﭼ الآية
«Mələklər özlərinə zülm edənlərin canlarını alarkən onlara: “Siz nə halda idiniz?”- deyəcəklər?..»⁸⁹ - nazil olduqdan sonra Məkkədə yaşayan Bənu Bəkr qəbiləsindən olan Damra adlı bir şəxs xəstə olduğuna baxmayaraq öz əhli-əyalına belə dedi: «Məni Məkkədən çıxarın! Bədənimə istilik gəlir». On­lar dedilər: «Səni hara aparaq?» O, əli ilə Mədinəyə tərəf işarə etdi və bu ayə nail oldu:

ﭽ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﭼ إلى آخر الآية

«Kim evindən çıxıb Allaha və Onun Peyğəmbərinə tərəf hicrət etsə…..»

Şureyk ibn Abdullahdan başqa hədisin isnadında olan ravilə­rin hamısı «siqa» ravilərdir. Şureyk ibn Abdullaha gəlincə, onun hafizəsində zəiflik var, lakin bu hədisi qüvvətləndirən digər hədis­lər də mövcuddur.

Bax: İbn Həcərin «Mətalibul Aliyə» əsəri (səh. 433), Heysəmi­nin «Məc­məu-z-Zəvaid» əsəri (7-ci cild, səh.10) və ibn Kəsirin «Təfsir»i (1-ci cild, səh.543)
Uca Allah buyurur:
ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸﭹ ﭼ
«Sən səhabələrinin arasında olub onlara namaz qıl­dır­dığın zaman onların bir dəstəsi səninlə birlikdə namaza dursun, silahlarını da özləri ilə götürsünlər. Bunlar səc­də etdikləri zaman (birinci rükəti tamamlayanadək o bi­ri dəstə) arxanızda olsun. Sonra namazını qılmamış di­gər dəstə gəlib səninlə birlikdə namaz qılsın, ehtiyat­la­rı­nı tutsunlar və silahlarını da özləri ilə götürsünlər. Kafir­lər istərdilər ki, siz silahlarınızdan və əşyalarınızdan xə­bərsiz olasınız və onlar da sizin üzərinizə bircə dəfə hü­cum etsinlər (bir həmlədə sizi məğlub etsinlər)».

(102-ci ayə)
Əhməd «Müsnəd» əsərində (4-cü cild, səh. 59) de­miş­­dir­: «Əbu Ayyaş əz-Zərqi (r.a) belə rə­vayət edir: «Biz Asfən adlı yerdə Xalid ibn Validin (r.a) başçılıq etdiyi bir dəstə müşriklə rastlaşdıq. Onlar bizimlə qiblə arasında idilər. Pey­ğəmbər  bu vaxt bizə zöhr nama­zı­nı qıldırırdı. Müşriklər təəssüf edərək dedilər: «Müsəlmanlar elə vəziyyətdə idi­lər ki, biz onlara hücum edə bilərdik». Sonra arxayınlıqla belə dedilər: «İndi isə onları özlərindən də, övladla­rından da çox sevdikləri əsr namazı gözləyir». Uca Allah da bu ayəni nazil etdi:

ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭼ الآية

«Sən səhabələrinin arasında olub onlara namaz qıl­dır­dığın zaman….»

Əsr namazının vaxtı gəlib çatdıqda Peyğəmbər  sə­ha­bələrə silahlarını götürməyi əmr etdi. Sonra biz onun arxa­sında iki cərgəyə düzəldik və hamımız əsr namazını qıldıq».

Bu hədisi həmçinin Abdurrəzaq «Müsənnəf» əsərində (2-ci cild, səh. 505), Təyalisi «Müsnəd» əsərində (1-ci cild, səh. 150), Hakim «Mustədrək» əsərində (3-cü cild, səh. 337; 1-ci cild, səh. 30), Əbu Davud «Sünən» əsərində (1-ci cild, səh. 477), Nəsai «Sü­nən» əsərində (3-cü cild, səh. 145), Daraqutni «Sünən» əsərində (2-ci cild, səh. 59) və ibn Cərir «Təfsir»ində (5-ci cild, səh. 246, 256, 257) rəvayət etmişlər.

Hakim bu hədisin isnadının Buxari və Muslimin şərt­lə­ri­nə uy­ğun olduğunu demiş, Zəhəbi də bunu təsdiqləmişdir. Həmçinin Daragutni də bu hədisin «sə­hih» olduğunu demiş­dir.