«Яс-Сящищу-л-Мусняд»мин ясбаби-н-Нузул китабыны йазмаьы мяним цчцн асанлашдыран Ужа Аллаща щямд едирям
Mərhəmətli və Rəhmli Allahın adı ilə!
Yüklə 2,89 Mb.
|
Mərhəmətli və Rəhmli Allahın adı ilə!MÜQƏDDİMƏHəqiqətən həmd (şükür və tərif) yalnız Allaha məxsusdur! Biz Ona şükür və tərif edirik, Onu köməyə çağırırıq, Ondan bağışlanma və bizi haqq yoluna yönəltməyi diləyirik, nəfslərimizin şərindən və pis əməllərimizdən qorunmaq üçün yalnız Ona pənah aparırıq. Allah kimə hidayət versə o, haqq yolunda olar və kimi də azdırsa onu haqq yoluna yönəldən tapılmaz. Mən şahidlik edirəm ki, Allahdan başqa ibadətə haqqı olan məbud yoxdur, Onun şəriki yoxdur və şahidlik edirəm ki, Məhəmməd Onun qulu və elçisidir. ﭽ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭼ «Ey iman gətirənlər! Allahdan Ona layiq olan tərzdə qorxun və ancaq müsəlman olduğunuz halda ölün!»14 ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭼ «Ey insanlar! Sizi tək bir candan xəlq edən, onun özündən zövcəsini yaradan və onlardan da bir çox kişi və qadın törədib yer üzünə yayan Rəbbinizdən qorxun! Adı ilə bir-birinizdən cürbəcür şeylər istədiyiniz Allahdan və qohumluq əlaqələrini kəsməkdən çəkinin! Həqiqətən, Allah sizə nəzarət edir.»15 ﭽ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﭼ «Ey iman gətirənlər! Allahdan qorxun və doğru söz danışın ki, O, əməllərinizi islah etsin və günahlarınızı bağışlasın. Kim Allaha və Onun Elçisinə itaət etsə, böyük bir uğur qazanar.»16 «Əs-Səhihul-Müsnəd min əsbabin-Nuzul»17- əsərini yazmağı mənim üçün asanlaşdıran və mənə kömək olan Uca Allaha həmd edirəm. Artıq Uca Allah bu əsəri faydalı əsərlərdən etdi və o bu sahədə elm mənbələrindən birinə çevrildi. Həm tədris edərkən, həm əsər yazarkən və həm də araşdırma apararkən bu əsərə nə qədər çox müraciət etmişəm! Bundan əvvəlki nəşrlərdə mən yalnız mövzuya aid olan əsas hədislərin və onlara oxşar bəzi hədislərin sənədlərini qeyd etmişdim. Bu nəşrdə isə bacardığım qədər bütün hədisləri sənədlə qeyd etməyi qərara aldım. Həmçinin əvvəlki nəşrlərdə bəzi hədislərin yalnız mövzuya aid olan hissəsini qeyd etmişdim. Lakin bu nəşrdə həmin hədisləri tam şəkildə qeyd etmək qərarına gəldim. Çünki hədisi tam şəkildə qeyd etməklə çoxlu faydalar əldə etmək mümkündür. Sənədi qeyd etməyə gəldikdə isə, alimlərimiz hədisi yalnız sənədlə qəbul edərdilər. Əlainin «Camiut-Təhsil» əsərində (səh. 58), Muslimin də «Səhih» əsərində ibn Sirin demişdir: «Müsəlmanlar iğtişaş (hərc-mərclik) dövrünə qədər hədisin sənədi barəsində soruşmazdılar. Fitnə baş verdikdən sonra isə, müsəlmanlar: «Hədisi Peyğəmbərdən eşidib bir-birinə ötürən ravilərinizin18 adlarını bizə deyin!»- deyərdilər. Ravilər sünnə əhlindən olduğu təqdirdə onlardan hədis qəbul olunar, bidət19 əhlindən olduqda isə rəvayətləri rədd olunardı». Süfyan ibn Uyeynə demişdir: «Bir gün Zuhri hədis danışarkən mən ona dedim: «Hədisi isnadsız rəvayət et!»20 O dedi: «Dama nərdivansız qalxım? » Bəqiyyə rəvayət edir ki, Ütbə ibn əbu Hukeym və Zuhri, İshaq ibn əbi Fərvanın yanında olarkən əbu Fərva rəvayət edib dedi: «Peyğəmbər demişdir.» Zuhri onun sözünü kəsib dedi: «Vay halına! Sən nə cürətlə isnadsız hədis rəvayət edirsən. Sən bizə cilovsuz və noxtasız hədis danışırsan?» Abdus-Səməd ibn Həssan rəvayət edir ki, Süfyan əs-Səvri demişdir: «İsnad möminin silahıdır. Əgər silah olmazsa, o nə ilə döyüşər?» Şu'bə demişdir: «Hər bir «bizə rəvayət etdi», «bizə xəbər verdi» ifadəsi olmadan rəvayət edilən hədis (yəni sənədi olmayan hədis) yanlış və qüsurludur». Həmçinin Muslimin «Səhih» əsərində rəvayət olunur ki, Abdan belə demişdir: «Abdullah ibn əl-Mübarəkin belə dediyini eşitdim: «Mənim üçün isnad dinin tərkibindən hesab olunur. İsnad olmasaydı hər kəs istədiyini danışardı». Abbas ibn əbi Ruzmə deyir ki, Abdullah ibn əl-Mübarəkin belə dediyini eşitdim: «Bizimlə bizdən əvvəlkilər arasında olan əlaqə isnaddır». İbrahim ibn İsa ət-Taliqani demişdir: «Mən Abdullah ibn Mübarəkə dedim: «Ey Əbu Abdurrəhman! Bu hədis barəsində nə deyə bilərsən? «Həqiqətən valideynlərə göstərilmiş ən gözəl qayğı, namaz qıldıqda onların da yerinə namaz qılmaq, oruc tutduqda onların da yerinə oruc tutmaqdır». Abdullah ibn Mübarək dedi: «Bu hədisi kim rəvayət edib?» Mən dedim: «Bu hədisi Şihab ibn Xərraşdan eşitdim». O buyurdu: «O «siqa» ravidir. Bəs o kimdən rəvayət edib?» Mən dedim: «Həccac ibn Dinardan». O dedi: «O da «siqa» ravidir. Bəs o kimdən rəvayət edib?» Mən dedim: «O da Peyğəmbərdən rəvayət etmişdir». O dedi: «Ey Əbu İshaq! Həqiqətən, Həccac ibn Dinar ilə Peyğəmbərin arasında, minik heyvanlarının boynunu qıran səhralar vardır!21» Şo'bə ibn əl-Həccac öz şeyxi Əbu İshaq Amr ibn Abdullah əs-Səbiidən, Abdullah ibn Ətanın Uqbə ibn Amirdən rəvayət etdiyi dəstəmazı kamil almağın fəziləti barəsində hədisi eşitdikdə ondan soruşdu: «Məgər Abdullah ibn Əta onu Uqbə ibn Amirdən eşidib?»- Əbu İshaq ona qəzəbləndi. Misar ibn Kəddam Şu'bəyə, Abdullah ibn Ətanın Məkkə şəhərində olması barədə xəbər verdikdən sonra o Məkkəyə yola düşdü. Şo'bə belə rəvayət edir: «Mən Məkkəyə həcc etmək üçün yox, hədisi araşdırmaq üçün yola düşdüm. Orada Abdullah ibn Əta ilə görüşdüm və ondan bu hədisi kimdən eşitdiyi barədə soruşduqda o dedi: «Bu hədisi mənə Sə'd ibn İbrahim rəvayət etmişdir». Malik ibn Ənəs Sə'd ibn İbrahimin Mədinə şəhərində olduğunu və bu il həcc ziyarətinə gəlmədiyini mənə xəbər verdikdən sonra onunla görüşmək üçün Mədinəyə yola düşdüm. Mən onunla görüşüb bu hədisi kimdən eşitdiyini soruşduqda o dedi: «Hədisi sizlərdən Ziyad ibn Mixraqdan eşitmişəm. Mən Ziyadın adını eşitdikdə dedim: «Bu necə hədisdir ki, Kufəli (yəni Abdullah ibn Əta) Mədinəlidən (yəni Sə'd ibn İbrahimdən), o da Bəsrəlidən (yəni Ziyad ibn Mixraqdan) rəvayət edir». Sonra mən Bəsrə şəhərinə yola düşdüm. Orada Ziyad ibn Mixraqla görüşüb ondan bu hədisin kim tərəfindən rəvayət olunduğu barədə soruşduqda o dedi: «Onun sənə heç bir dəxli yoxdur!» Mən yenə ondan bu hədisi mənə rəvayət etməsini tələb etdikdə o dedi: «Bu hədis barəsində heç nə soruşma!» Mən yenə israr edib bu hədisi mənə rəvayət etməsini ondan tələb etdikdə o dedi: «Bu hədisi mənə Şəhr ibn Həuşəb rəvayət edib. O, bu hədisi əbu Reyhanədən, o da Uqbə ibn Amirdən, o da Peyğəmbərdən eşitmişdir». Şu'bə, Şəhr ibn Həvşəbin adını eşidən kimi dedi: «Şəhrin adı hədisi «daif» dərəcəsinə saldı. Lakin belə bir hədis Peyğəmbərdən «səhih» isnadla varid olsaydı, o mənim üçün var-dövlətimdən, ailəmdən və bütün insanlardan daha sevimli olardı». Əbu Abdurrəhman demişdir: «Yazılmış əsərlərdən isnadla rəvayət olunmuş hədislərin isnadlarını ləğv edən və onları isnadsız formada qeyd edənlər elmə və hər bir hədisin isnadını araşdırmaq üçün böyük səylər göstərərək ömürlərini səfərdə keçirən əməlisaleh keçmiş nəslin hədis alimlərinə xəyanət etmiş hesab olunurlar». Elə buna görə də din qardaşlarımız hədisləri isnadla rəvayət etməyə səy göstərirlər. Aləmlərin Rəbbi olan Allaha həmd olsun ki, elmi təhqiq və tədqiq edənlər bunu qəbul edirlər!
İslam Universitetinə təqdim etdiyim “Səhih Müsnəd min Əsbabin-Nuzul”25 əsərini aşağıdakı səbəblərə görə yazmışam. 1. Bu əsərin, dinin əsası olan iki əzəmətli elmlə - Quranin təfsiri26 və Peyğəmbərin sünnəsi ilə - əlaqəli olması; 2. Ayələrin nazil olma səbəblərini öyrənməklə onların mənasının daha yaxşı başa düşülməsi; Doğrudan da bəzi ayələrin nazil olma səbəbləri aydın olana qədər, həmin ayələrin düzgün başa düşülməsi səhabələrdə27 və onların ardıcıllarında anlaşılmazlıqlar yaratmışdır. Buna aşağıdakı ayələri misal çəkmək olar. Uca Allah buyurur: ﭽ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨﮩ ﮪﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﭼ «Malınızdan Allah yolunda xərcləyin və öz əllərinizlə özünüzü təhlükəyə atmayın. Yaxşılıq edin! Həqiqətən, Allah yaxşılıq edənləri sevir».28 Əbu Əyyub əl-Ənsari (r.a) bu ayənin nə səbəbdən nazil olduğunu səhabələrə bəyan edənə qədər onlarda anlaşılmazlıq olmuş və yalnız bəyan etdikdən sonra ayənin mənası onlara aydın olmuşdur. («əl-Bəqərə» surəsi, 195-ci ayənin nazil olma səbəbinə bax!) Həmçinin, ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭼ «İman gətirdikdən sonra imanlarına zülm bulaşdırmayanları əmin-amanlıq gözləyir. Doğru yola yönəlmişlər də məhz onlardır»29 ayəsi də səhabələri (r.a) sıxıntıya salmış və Uca Allah, ﭽ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭼ «Həqiqətən, Allaha şərik qoşmaq böyük zülmdür!»30 ayəsini nazil etdikdən sonra onlara həqiqət bəlli olmuşdur. («Loğman» surəsi, 13-cü ayənin nazil olma səbəbinə bax!) Həmçinin Aişə (r.a) ﭽ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﭼ «Həqiqətən, Səfa və Mərva Allahın qoyduğu nişanələrdəndir»31– ayəsinin nazil olma səbəbini Urvaya (r.a) xəbər verənə qədər bu ayə onda anlaşılmazlıq yaratmışdır. («əl-Bəqərə» surəsi, 158-ci ayənin nazil olma səbəbinə bax!) 3. Məni bu əsəri yazmağa sövq edən amillərdən biri də, digər elmi sahələrə olduğu kimi, bu sahəyə də elmi səriştəsi olmayanların müdaxilə etməsidir. Vahidi «Əsbabun-Nuzul» əsərinin müqəddiməsində (səh. 5) yazır ki, Ubeydə əs-Səlmani Qurandakı bir ayə barəsində soruşulduqda demişdir: «Allahdan qorxun və düz danışın! Ayələrin nazil olma səbəblərini bilənlər artıq dünyadan köçüb getmişlər». Vahidi onun bu sözlərini xüsusən qeyd etdikdən sonra belə deyir: «Günümüzə gəlincə isə bir çoxları ayələrin nazil olma səbəblərindən qafil olduqları halda özlərini cəhalətə ataraq bu sahədə yeni ixtiralar etməyə çalışırlar böhtanlar və yalanlar uydururlar. Buna görə də ayələrin nazil olma səbəblərini özündə cəm edən bu əsəri yazdım ki, bu işlə məşğul olan elm əhli və Quranın nazil olma səbəbləri barəsində danışanlar, bu əsərə müraciət etməklə doğru olanı bilsinlər, yalan və azğınlıqdan uzaq olsunlar və onu oxuyub sonra mühafizə etməyə səy göstərsinlər». Suyuti «İtqan» əsərində (2-ci cild, səh. 190) təfsirləri istinadla rəvayət edən ibn Cərir, ibn əbi Hatim və bu kimi alimləri xatırladıqdan sonra demişdir: «Bir çoxları təfsir elmində əsərlər yazıblar ki, bu əsərlərdə çoxlu sayda sənədsiz rəvayətlər və müxtəlif rəylər nəql ediblər. Elə buradan da bu elmə kənar şeylər daxil oldu, mötəbər və qeyri mötəbər hədislər bir-birinə qarışdı. Sonra isə hər kəs ağlına gələni nəql edib ona etimad etmiş, ondan sonra gələnlər isə nə sələfin dediklərinə, nə də təfsir elmində mötəbər sayılan alimlərin dediklərinə məhəl qoymadan bu rəvayətlərin mötəbər olduğunu zənn edərək özlərindən sonra gələnlərə nəql etmişlər. Hətta mən Uca Allahın
Hətta ibn Əbi Hatim deyir ki, bu rəyin mötəbər olması barəsində təfsir alimlərinin ixtilaf etməsi mənə məlum deyil». Elə bu səbəbdən, çətin olsa da belə hədisləri isnadla gətirməyi qərara aldım. Bu işin nə qədər çətin olduğu yalnız hədis elmilə məşğul olanlara məlumdur. Təfsir əsərlərındə diqqətsizlik nəticəsində sübuta yetirilməmiş rəylərin varid edilməsi barədə yuxarıda danışılan iki alimin dediklərini aşağıda qeyd olunan misal təsdiq edir. Bu, Sə'ləbə ibn Hatibin (r.a) hekayəsidir ki, bir çox təfsir alimləri aşağıdakı ayəni təfsir edərkən bu hekayəni həmin ayənin nazil olma səbəbi kimi nəql etmişlər. Allah buyurur: ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ «Onlardan: “Əgər Allah Öz lütfündən bizə bəxş etsə, əlbəttə, biz sədəqə verər və əməlisalehlərdən olarıq!”- deyə Allaha əhd edənləri də vardır».34 Bu rəvayətdə Peyğəmbər Sə'ləbəyə (r.a) demişdir: «Az nemətə malik olub ona şükr etmək, çox nemətə malik olub onun məsuliyyətini daşıya bilməməkdən daha xeyirlidir». Demək olar ki, əksər təfsir alimləri həmin ayənin nazil olma səbəbi kimi bu hekayəni gətirirlər, lakin onun mötəbər olmamasına bəziləri diqqət yetirmişlər. Böyük hədis alimləri və tənqidçilərə gəlincə, onların bu hekayə haqqında dediklərinə diqqət yetirək. Bu alimlərdən biri, Əbu Muhamməd ibn Həzm bu hekayəni Miskin ibn Bukeyrdən, o da Məan ibn Rifaə əs-Suləmidən, o da Əli ibn Yeziddən, o da Qasim ibn Abdurrəhmandan, o da Əbu Ümamədən rəvayət edib demişdir: «Sə'ləbə ibn Hatib (r.a) zəkat vermək üçün Ömər ibn əl-Xəttabın (r.a) yanına gəldi və Ömər (r.a) bu zəkatı ondan qəbul etməyib dedi: Nə peyğəmbər nə də Əbu Bəkr (r.a) sənin verdiyin zəkatı qəbul etməmişlər. Mən də onu qəbul etmirəm». Əbu Muhamməd ibn Həzm «Muhəllə» əsərində (11-ci cild, səh. 208) belə deyir: «Şübhəsiz ki, bu rəvayət batildir, çünki Uca Allah müsəlmanların zəkatını qəbul etməyi əmr etmişdir. Habelə Peyğəmbər ölüm anında Ərəbistan yarımadasında İslamdan başqa bir dinin qalmamasını əmr etmişdir. Həqiqətən, Sə'ləbə (r.a) müsəlman idi və Əbu Bəkrlə (r.a) Ömərin (r.a) ondan zəkat qəbul etməsi vacib idi. Əgər Sə'ləbə (r.a) kafir olsa idi, Ərəbistan yarımadasında qalmamalı idi. Elə bu «illə»yə görə də rəvayət etibarsız sayılır. Həmçinin hədisin mətnini bir-birinə xəbər verən ravilərdən olan Məan ibn Rifaə, Qasim ibn Abdurrəhman və Əli ibn Yezid - Əbu Abdul-Malik Əlhani - «daif» ravilərdir. Miskin ibn Bukeyr isə hədis elmində «leysə bil-qəvi» ravidir. Suyuti «Lübabin-Nüqul» əsərində demişdir: «Bu hədisin sənədi «daif»dir. Hafiz ibn Həcər «Kəşşaf» əsərinin təhqiqində bu hədisin sənədində olan Əli ibn Yezidin «vahin» ravi olduğunu qeyd etmişdir. O, «Fəthul-Bari» əsərində (3-cü cild, səh. 8) bu hekayəni xatırlatdıqdan sonra onun «daif» olduğunu və ona əsaslanmağın düzgün olmadığını qeyd etmişdir. Heysəmi «Məcməuz-Zəvaid» əsərində (7-ci cild, səh. 32) demişdir: «Təbəraninin rəvayət etdiyi bu hədisin sənədindəki Əli ibn Yezid əl-Əlhaninin hədisləri hədis alimləri tərəfindən «mətruk» hesab olunur. Zəhəbi «Təcridu əsmais-səhabə» əsərində qətiyyətlə bu hədisin «münkər» olduğunu qeyd etmişdir. Mənavi «Feydul-qadir» əsərində (4-cü cild, səh. 527) demişdir: «Beyhəqi deyir ki, bu hədisin sənədinin mötəbər olması şübhəlidir, lakin buna baxmayaraq bu hədis təfsir alimləri arasında çox məşhurdur. İbn Həcər isə «İsabə» əsərində Sə'ləbənin tərcümeyi-halında bu hədisi qeyd etmiş və onun mötəbər olmamasına işarə edib demişdir: «Bu hədisdə xatırlanan səhabənin (Sə'ləbə ibn Hatibin) Bədr döyüşündə iştirak edənlərdən olması dəqiq məlum deyildir». İraqi təhqiq və tədqiq etdiyi «İhya» əsərində (3-cü cild, səh. 338) demişdir: «Bu hədisin sənədi «daif»dir, lakin təfsir əsərlərındə məşhurlaşdığına görə bunu misal35 gətirdim. Çünki dəvətlə məşğul olan bir çox qardaşlarımız - Allah məni və onları doğru yola müvəffəq etsin! - bu hekayəni məqbul hesab edir və sənədinin mötəbər olmadığına diqqət yetirmədən camaata danışırlar. Halbuki bu hekayə heç məna etibarı ilə də mötəbər deyildir, çünki o, dinin əsaslarından birinə ziddir. Belə ki, tövbə edənin günahları yerdən göyə qədər olsa belə, tövbə etdiyi zaman Allah onu bağışlayır». 4. Məni bu əsəri yazmağa sövq edən amillərdən biri də, bu əzəmətli dinin sirlərini, ayələrin nazil olma səbəblərindəki ibrətləri və ilahi təskinlik gələnə qədər insanları çətinliyə salan anlaşılmazlıqların həllini bilmək rəğbətidir. Buna misal olaraq döyüşdən yayınan üç nəfərin hekayəsini36, həmçinin Aişəyə (r.a) atılan böhtanları gətirmək olar. O böhtan ki, həm Peyğəmbərə həm də Aişəyə (r.a) çox əziyyətlər verdi. O böhran ki, möminlərin anası Aişəni (r.a) çox ağlatdı və ata-anası (r.a) onun ağlamaqdan ciyərinin parça-parça olacaqını zənn etdilər. Lakin bu çətinlikdən sonra asanlıq gəldi.37 Həmçinin buna misal Hilal ibn Ümeyyənin (r.a) hekayəsini gətirmək olar. O zaman ki, o, öz həyat yoldaşının zina etdiyini iddia etdi Peyğəmbər ona dedi: «Ya şahid gətir, ya da şallaqla cəzalandırılacaqsan!» Hilal ibn Ümeyyə (r.a) dedi: «Səni haqla göndərənə and olsun ki, mən doğru deyirəm. Allah məni cəzadan qurtarmaq üçün ayə nazil edəcək». Peyğəmbər onu cəzalandırmaq istədikdə Allah lənət haqqında ayə nazil edərək38 onun andını doğrultdu və məsələ gərginləşdikdən sonra ona aydınlıq gətirdi. Bu cür hikmətli dinsiz keçinməyin mümkün olduğunu zənn edən şəxs ziyana uğradı və bədbəxt oldu! 5. Məni bu əsəri yazmağa sövq edən amillərdən biri də, dinin mərhələlərindən lazımi şəkildə istifadə etmək istəyidir. Həqiqətən biz özümüzü ilk dəvət əhli kimi hesab etməli və dəvətə yenidən başlamalıyıq. Ayələrin nazil olma səbəblərində dəvətin mərhələlərini bəyan edən bir çox gözəl amillər və ilahi istiqamətləndirmələr mövcuddur. Buna misal olaraq cihad ayəsini, həmçinin digər Məkkə və Mədinə ayələrinin arasında olan fərqi göstərmək olar. Həqiqətən bu cihad ayəsi Allah tərəfindən yalnız müsəlmanlar cihad etməyə qadir olduqdan sonra nazil olmuşdur. Qeyd etmək istəyirəm ki, bu əsəri yazdıqda bacardığım qədər səy göstərmişəm ki, müxtəlif sənədlərlə varid olmuş hədisləri cəm edim və beləliklə də, hədislərin tam və yarımçıq isnadla rəvayət olunduğu və həmçinin mötəbər və ya qeyri mötəbər olanı məlum olsun.39 Ola bilsin ki, hədisin isnadı bir əsərdə mötəbər, digərində isə qeyri mötəbər sayılsın. İbnus-Səlah «Ülumul-Hədis» əsərində (səh. 82) demişdir: «Əli ibn əl-Mədinidən rəvayət olunur ki, o, belə dedi: «Hər hansı bir fəslin tərkibində olan hədisin isnadları cəm olunmazsa, ehtimal olunan xəta bəyan olunmaz.» Buna misal olaraq Hakimin «Mustədrək» əsərində (3-cü cild, səh. 324) olan rəvayəti gətirmək olar. O, demişdir: «Aişə (r.a) rəvayət edir ki; «Məkkə əhli, müsəlmanlar tərəfindən girov götürülmüş əsirlərini fidyə40 verib azad etmək üçün Peyğəmbərin yanına gəldilər. Onların gətirdiklərinin arasında Xədicənin (r.a) toy günü qızı Zeynəbə (r.a) verdiyi boyunbağı da var idi. O, bu boyunbağını həyat yoldaşı əbul-Ası (r.a) azad etmək üçün göndərmişdi. Peyğəmbər boyunbağını gördükdə qızının halına acıdı və dedi: «Əgər etirazınız yoxdursa, qızım Zeynəbin (r.a) əsir düşmüş ərini azad edin və göndərdiyi bər-bəzəyi də özünə qaytarın!». Səhabələr «Razıyıq, ey Allahın elçisi!» dedilər və Zeynəbə (r.a) məxsus olanı özünə qaytardılar. Peyğəmbərin əsir düşmüş əmisi Abbas (r.a) dedi: «Ey Allahın elçisi! Mən müsəlman idim». Peyğəmbər isə, ona belə dedi: «Sənin müsəlman olub-olmadığını Allah daha yaxşı bilir. Əgər doğru deyirsənsə, onun savabını Allah sənə verəcək. Lakin özünü, qardaşlarının oğlanlarını - Nofəl ibn əl-Haris ibn Abdulmüttəlibi və Uqeyl ibn Əbi Talib ibn Abdulmüttəllibi - və müttəfiqin olan - Bənul-Haris ibn Fəhrin qardaşı Uqbə ibn Amr ibn Cəhdəmi azad etmək üçün fidyə ver!» O dedi: «Ey Allahın elçisi! Axı mənim sənə verə biləcək bir şeyim yoxdur!» Peyğəmbər dedi: «Bəs ummu-l-Fadl ilə birlikdə basdırdığın mal necə oldu? Axı sən onu basdırdıqdan sonra ummul-Fadla belə demişdin: «Əgər mənə bir şey olsa bu, oğlanlarım Fadla, Abdullaha və Qəsəmə çatacaq». Abbas (r.a) dedi: «Ya Rəsulallah! Allaha and olsun mən şəhadət gətirirəm ki, sən, həqiqətən Allahın elçisisən! Çünki bu hadisəni mənimlə ummul-Fadldan savayı heç kəs bilmirdi. Ey Allahın elçisi! Bizi azad etmək üçün mənim malımdan iyirmi əvqiya41 götürün!» Peyğəmbər onunla razılaşdı. Beləliklə Abbas (r.a) özünü, qardaşlarının oğlanlarını və müttəfiqini azad etdikdə Allah bu ayəni nazil etdi:
Abbas (r.a) deyir ki, mən, İslam dinini qəbul etdikdən sonra Allah bu iyirmi əvqiyanın əvəzinə mənə hamısının əlində gəlir gətirən malı olan iyirmi işgüzar qul verdi və bununla belə məni bağışladı. Hakim demişdir: «Bu hədis Muslimin şərtinə görə «səhih»dir lakin, Buxari və Muslim öz kitablarında bu hədisi yazmayıblar. Bunu Zəhəbi də təsdiqləmişdir. Heysəmi «Məcməuz-zəvaid» əsərində (7-ci cild, səh. 28) demişdir: «Təbarani bu hədisi «Mucəmu-l-kəbir» və «Mucəmul-əvsat» əsərlərındə rəvayət etmişdir. «Mucəmul-əvsat» əsərindəki hədisin ravilərinin hamısı, ibn İshaqdan başqa, Buxari və Muslimin raviləri hesab olunurlar. Lakin ibn İshaq da, artıq bu hədisi eşitdiyini açıq-aydın bəyan etmişdir. Beyhəqinin «Sünən» əsərinə (6-cı cild, səh. 322) nəzər saldıqdan sonra mənə bəyan oldu ki, bu sənəd Abbasın (r.a) hekayəsinə əlavə olunmuşdur «müdrəc»dır. O, öz əsərində deyir ki; «Abbasın (r.a) hekayəsini bu sənədlə şeyximiz əbu Abdullah «Mustədrək» əsərində rəvayət etmişdir.» Sonra Beyhəqi daha doğru olanını bəyan etmiş və Abbasın (r.a) hekayəsinin başqa «mürsəl» isnadla varid olduğunu bildirmişdir. İbn Həcər bu hekayəni «Fəthul-Bari» əsərində (9-cu cild, səh. 382) qeyd etdikdən sonra demişdir: «Əta ibn Əbi Rabəhə qədər hədisin mətnini bir-birinə xəbər verən ravilərdən biri Məhəmməd ibn İshaq bu hadisəni tam isnadla rəvayət etməmiş, əksinə «mu'dəl» isnadla rəvayət etmişdir. İshaq ibn Rahaveyh ondan sonra da Təbərani və ibn Mərdəveyh bu sənədin «məvsul» olduğunu dəstəkləyirlər. Həqiqəti bilən isə yalnız Allahdır! İbn Həcər «Mətalibul-Aliyə» əsərində (3-cü cild, səh. 337) demişdir: «Baxmayaraq ki, hədisin sənədinin zahiri ilk baxışdan «müsnəd» sayılır, lakin zənnimcə bu, ibn İshaqın hədisə etdiyi əlavəsidir - «müdrəc»dır və buna görə də Abbasdan (r.a) varid olan xəbərin isnadı «mu'dəl» sayılır». Bu əsəri yazarkən bəzi müəlliflərin və bəzi kitabların adlarını qeyd etməməyimin əsas səbəbi, vaxt məhdudiyyəti olmuşdur. Bəzi hallarda, hədis itib-batmış kitablarda və ya nadir tapılan kitablarda olduğundan onun isnadını əldə etmək mənim üçün çətin olmuşdur. Elə buna görə də mən bu cür hədisləri mötəbər sayan inanılmış imamların və alimlərin dediklərinə əsaslanıb onu sənədsiz qeyd etmişəm. Əks halda isə Uca Allah əsərin sənədini əldə etməyi mənim üçün asanlaşdırana qədər o hədisin hökmü barədə susmuşam. Allahdan istəyirəm ki, mənim bu əməlimi ixlasla, yalnız Ona layiq üzünü görmək və Onun rizasını qazanmaq üçün edilən əməllərdən etsin, bu əsərlə İslama və müsəlmanlara fayda versin. Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|