Xi. YÜZyilda tao-klarceti BÖlgesinde tüRK

XI. Yüzyılda Tao-Klarceti Bölgesinde Türk Hâkimiyeti 

 

 

 

         715           

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 

Volume 8/5 Spring 2013 

daha ileriye  giderek  Kelkit  ve  ġarkı Karahisar‟ı fethetmiĢtir.

61

  Selçuklu  melik  ve  komutanları  ile 

Sultan Tuğrul döneminde yapılan akınlar, Doğu Karadeniz bölgesindeki Bizans askeri gücünü yok 

etme noktasına getirmiĢ, ancak 1054 seferi ve bu harekâtın devamını niteliğindeki akınlar sırasında 

ġarkı Karahisar dıĢında baĢka bir bölge fethedilememiĢtir.

62

 

B: Tao-Klarceti Bölgesinde Türk Fetihleri 

Anadolu‟da  Türk  akınlarının  artarak  devam  ettiği  bir  sırada  Selçuklu  Hükümdarı  Sultan 

Alp Arslan, 1064 yılın Ģubat ayında,  her zaman yaptığı gibi ansızın Rey kentinden hareket ederek 

kuzeye doğru yöneldi ve Urmiye Gölünün kuzeyindeki Merend‟e geldi.  Bu sırada daha önceleri 

Rum‟a gazalar yapmıĢ olan Türkmen Beyi Tuğ Tekin gelerek Sultana fetihler yapması konusunda 

teĢviklerde  bulundu  ve  gazalara  giderken  kullanılacak  yolları  tarif  etti.  Sultan,  Aras  Nehri‟ni 

Nahcivan  taraflarında  gemilerden  yaptırdığı  bir  köprüden  geçtikten  sonra,  kendisinin  baĢında 

bulunduğu  orduyu  Gürcistan  taraflarında  yönlendirirken,  oğlu  MelikĢah  ve  veziri  Nizâmü‟l 

Mülk‟ün  kumandasındaki  orduyu  ise  Bizans  sınır  bölgelerine  doğru  gönderdi.  Asıl  amacı  Rum 

gazası  olmasına  rağmen  Tuğ  Tekin‟in  Gürcü  beldelerini  küfür,  isyan  ve  azgınlığın  istila  etmiĢ 

olduğunu  sultana  bildirmesi  üzerine,  Sultan  buraları  itaat  altına  aldıktan  sonra  Rum‟a  gazaya 

gitmeye karar verdi ve kendisine bol ganimet ve esir sunan Gürcü memleketlerine karĢı yola çıktı.

63

  

                                                 

61

 Mikhael Attaliates‟e göre, Konstantinos Dukas (1059-1067) döneminde,  Anadolu‟da düĢmanlar her Ģeyi talan ettiler, 

yakıp  yıktılar  ve  onların  akınları  sürekliydi.  Türkler  saldırılarıyla  ağır  bastılar  ve  ihmal  edilmiĢ  Bizans  kuvvetlerine 

büyük  kayıplar  verdirdiler.  Ġberia  ülkesi  iĢgal  edildiğinden  dolayı  harabe  yığınına  dönmüĢtü.  Onunla  sınırdaĢ  olan 

Mezopotamya,  Khaldia  (Trabzon  ve  Çevresi),  Melitene  (Malatya  Yöresi)  ile  Koloneia    (ġarkı  Karahisar)‟a  da  aynı 

Ģiddette  akınlara  uğradı.    Attaleiates,  Tarih,  s.87;    Michaelis  Attaliotae,  Historia,  p.78;  Jacob,  A.g.e.,  p.12;  Yınanç, 

A.g.e.,  s.53;  Tellioğlu,  Osmanlı  Hakimiyetine,  s.76;  Urfalı  Mateos,  Dinar  isimli  bir  emirin  geldiğini  ve    Liparit‟in  

oğlunun  gelen  bu  kuvvetlere  öncülük  ederek  Malatya  üzerine  gittiği  aktarmaktadır.    Mateos,  Vekayi-Nâmesi,    s.107; 

Simbat,  aynı konuda 1056-1057 yılı içerisinde Dinar-Dinyar adlı bir emirin Malatya Ģehrini tahrip ettiğini ve  çok sayıda 

esir  ve  çok  miktarda  ganimet  aldıktan  sonra,  kıĢı  geçirmek  üzere  Hantsit‟e  geldiğini  aktarmaktadır.  Başkumandan 

Simbat Vekayinamesi, Türkçeye Çev.: Hrand D. Andreasyan, T.T.K. BasılmamıĢ Nüsha, Ġstanbul 1946,  s.37;  Süryani 

Mihail,  Tuğrul  Bey  döneminde  üç  bin  Türk  askerinin  Malatya‟ya  geldiğini  ve  on  gün  Ģehirde  kaldıktan  sonra  büyük 

ganimetlerle  geri  dönerken  Sason  dağını  geçiĢleri  sırasında  kar  fırtınasında  öldüklerini  aktarmaktadır.  Süryani  Patrik 

Mihail Vakainamesi, s.16,17,21. 

62

 Tellioğlu,  Osmanlı Hakimiyetine, s.77. 

63

 ġaduddîn Ebu‟l-Hasan „Ali Ġbn NâĢır Ġbn „Ali El-Hüseynî, Ahbârü‟d-Devleti‟s-Selçukiyye, Çev.: Necati Lügal, TTK. 

Yay., Ankara 1999, s.24; Ġbnü‟l-Esir, El Kâmil Fi‟t-Tarih Tercümesi,  Çev.: Heyet, Bahar Yayınları, C.X., s.49-52; Ġbn 

Kesîr,  El  Bidaye  Ve'n-Nihaye,  C.XII.,  s.203-204;  Ahmed  Bin  Mahmûd,  Selçuk-  Nâme  I,  Haz.:  Erdoğan  Merçil, 

Ġstanbul  1977,  s.59,60;      Hamdu‟llah  Mustawfi  -i-  Qazwini,  The  Tarikh-i  Guzide  or  “Select  History”,  Compiled  in 

A.H.730 (A.D.1330) And Now Abridged in English from a Manuscript Dated A.H. 857 ( A.D.1453) Edward G. Browne, 

R.  A.  Nicholson,  Leyden-London  1913,  p.96;  Bundârî  bu  sefer  hakkında  Alp  Arslan‟ın  Nahcivan  tarikiyle,  Hazar 

memleketi içlerine daldığını ve Abhaza Meliki Bukrat bin Geyüregi (Bagratlı Giorgi) nin kızı ile evlenerek sulh yaptığını 

aktarmaktadır.  Ġmad ad-dîn Al-Kâtib Al-Ġsfahânî Al-Bundârî, Zubdat Al-Nusra va Nuhbat al „Usra, (Irak ve Horasan 

Selçukluları Tarihi), Çev.: Kıvameddin Burslan, TTK. Yay., Ankara 1999, s.31;  Selçuknâme;  Alp Arslan‟ın 1064 de 

Ermeniye üstüne yürüdüğünü  ve  4 ay zarfında 7 Ģehir ve 20 kaleyi  zapt edip Ġslam‟a mal  ettiğini aktarmaktadır. Bk. 

Anonim  Selçuknâme,  (Anadolu  Selçukluları  Devleti  Tarihi  III),    NĢr.:  Feridun  Nafız  Uzluk,  Ankara  1952,  s.7; 

Vardan, Türk Fütuhatı Tarihi, s.177; Bedrosian, Vardan Arewelts'i's Compilation of History,   p.57; MüneccimbaĢı 

Ahmed  b.  Lütfullah,  Câmiu‟d-Düvel,  (Selçuklular  Tarihi  I,  Horasan-Irak,  Kirman  ve  Suriye  Selçukluları,  Yay.,  Ali 

Öngül, Ġzmir 2000, s.36; ReĢîdü‟d-dîn Fazlullah, Cami‟ü‟t Tevâtih, Selçuklu Devleti, Çev.: Erkan Göksu-H. Hüseyin 

GüneĢ,  Selenga  Yay.  Ġstanbul  2010,  s.111;  Ġbnu‟l  Cevzî‟de  Alp  Arslan‟ın    Doğu  Anadolu  ve  Gürcistan‟daki  fetihleri, 

özellikle  Ani  kentini  fethi,  bu  seferde  bulunmuĢ  olan  Nakibü‟n-nükabâ  Ebu‟l  Fevâris‟in  mektubundan  istifade  ile 

kaydedilmiĢtir ve  eserde Sultan‟ın 1064 yılındaki seferi hakkında kısaca söyle aktarmaktadır: „„Aynı yıl 1064 Ramazan 

ayında  (Ağustos/Eylül)  Selçuklu  veziri    Nizamülmülk‟ten    Bağdad‟a  bir  fetih  name  geldi;  mektupta  Ģunlar  yazılıydı 

„„Sultan Alp Arslan Hazar ülkesine süratle yürüdü ve orada, Ģimdiye değin eriĢilmesi mümkün olmayan yerlere girerek 

büyük  bir  beldeyi  fethetti;  buralarda  aĢağı-yukarı  30  bin  kiĢiyi  öldürdü  ve  50  binden  fazla  kiĢi  de  tutsak  alınıp  köle 

yapıldı, ayrıca sayısız ganimet ele geçirildi. Daha sonra sultan, muzaffer olarak buradan ayrılıp Anadolu‟nun (Rum) ilk 

kenti  olan  Ani‟ye  gelip  kuĢatmaya  baĢladı.‟‟  Sıbt  Ġbnu‟l  Cevzî,  Mir‟âtü‟z-Zaman  Fî  Târîhi‟l-Âyân‟da  Selçuklular, 

Seçme, Tercüme ve Değ., Ali Sevim, TTK Yay.  Ankara 2011, s.135; Ali Sevim, “Mir‟âtü‟z-Zaman Fî Târîhi‟l-Âyân” 

Türk Tarihi Belgeler Dergisi,C.XIV, sayı:18, TTK.  Yay.,  Ankara 1989-1992, s.12;  Bu konu El-Muntazam‟da kısaca 

---