Xanhüseyn Kazımlı, İbrahim Quliyev
Yüklə 2,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
190 нятижяляринин прогнозлашдырылмамасындан ибарятдир. Йалныз ани файдайа истигамятлянмиш гярарлар мцвяффягиййятли щесаб олуна билмяз. Рискин кейфиййятжя гиймятляндирилмясинин башга бир аспекти мювжуд алтернативлярин тясяррцфат щяйаты субйектляринин марагларына мцмкцн ола билян тясиринин ашкара чыхарылмасы иля баьлыдыр. Бу заман мцхтялиф марагларын таразлашдырылмасыны, узлашдырылмасыны тямин едян, йохса онлар арасында уйьунлуьун позулмасына эятириб чыхаран гяраларын сечилмясиндян сющбят эедя биляр. Мясялянин бу жцр гойулушу садялювлцк кими гябул едилмямялидир. Беля ки, игтисади щяйатда истещлакчынын мараглары иля мцяссисянин мараглары даим тоггушур. Истещлакчынын марагларыны ганунлар горуйур, мцяссисянин марагларыны ися тясяррцфат рящбяри мцдафия едир. Ня гядяр ки, мцяссисянин мараглары истещлакчынын (жямиййятин) марагларына уйьундур, онларын арасында зиддиййят йаранмыр. Ижтимаи щяйат даими щяряктдя, инкишафдадыр. Она эюря дя жямиййятин инкишафынын мцяййян мягамында онун мараглары иля гцввядя олан ганунверижилик системи арасында зиддиййятин йарана билмяси тамамиля мцмкцндцр. Бу проблем адятян мцвафиг ганунларын вя щцгуг нормаларынын дяйишдирилмясинин, дягигляшдирилмясинин кюмяйи иля щялл едилир. Бу бир щягигятдир ки, риск тякжя истещсалчыйа дейил, щям дя истещлакчыйа, йяни бцтцн жямиййятя файда эятирдийи щалда мягсядяуйьундур. Гейд етмяк лазымдыр ки, файда тякжя мадди, 191 йяни дяйяр мянасы дашымыр, щям дя заман амили, тящлцкясизлик, етибарлыг, сабитлик дяряжяси кими чыхыш едир. Беляликля, ясаслы риск алтернативи щямин шяраит цчцн даща аз мяжму мясряфляр чякмякля вя бцтцн субйектлярин марагларынын ащянэдар узлашмасыны эюзлямякля лазыми нятижянин ялдя олунмасыны нязярдя тутмалыдыр. Даща доьрусу ясаслы риск алтернативи дедикдя, ялдя олунан практик файдаларын мцмкцн ола билян мянфи нятижялярля мцгайисяси, щямин алтернативин сямярялилийинин онун щяйата кечирилмясиндян эюзлянилян зийанла тутушдурулмасы, игтисади, сийаси, мяняви характерли мараглара ещтимал едилян тясирин нязяря алынмасы ясасында оптимал заман мцддятиндя сечилмиш варианты нязярдя тутулур. Гейд етмяк олар ки, рисклярин идаря едилмяси вя гиймятляндирилмяси базар мцнасибятляриня хас олмагла йанашы, Азярбайжанда мцвафиг мярщялялярля вя тядрижян инкишаф етмякдядир. Бу, ейни заманда, гиймятляндирмя елминин тяркиб щиссяси олараг пешякар гиймятляндирижиляр тяряфиндян щяйата кечирилир. Она эюря дя щазырда юлкямиздя пешякар гиймятляндирмя фяалиййятинин вя ейни заманда рисклярин гиймятляндирилмясинин сыьорталанмасына бюйцк ещтийаж вардыр. 192 10.2. Risk və qeyri-müəyyənlik şəraitində qəbul olunan qərarlarda şəxsiyyət amili İnsan iqtisadi prosesin əsas iştirakçısıdır, iqtisadiyyat onun ehtiyacları sayəsində mövcuddur. İqtisadiyyat ikinci, insan isə birincidir. Məhz bu səbəbdən müasir tədqiqatlarda insan və onun davanışının təhlilinə daha çox yer ayrılır. Risklərin mənfi nəticələrinin maksimum azaldılması, risklərin bölüşdürülməsi və risklərin idarə olunması sahəsində ixtsaslaşmanın artırılmasının mümkün yollardan biri iqtisadi insitututların yaradılması və alqı-satqı müqavilələrinin risklərdən yayınmaq nöqteyi-nəzərindən maksimum əlverişli tərtib olunmasıdır. Bu səbəbdən insanlar daim müxtəlif iqtisadi institutlar yaratmaq və öz maraqlarına maksimum xidmət edən sazişlər hazırlamaqla risklərin maksimum bölüşdürülməsinə, diversifikasiyasına nail olmağa çalışırlar. Risklərin bölüşdürülməsi qiymətli kağızların emissiyası zamanı nəzərə alınan mühüm amillərdən biridir. Təsadüfi deyil ki, məhz risklər nəzərə alınma səviyyəsinə görə qiymətli kağızların müxtəlif növləri meydana çıxmışdır. Obliqasiyalar, asksiyalar, səhmlər – bunlar bir- birindən risklərin dərəcəsinə görə fərqlənirlər. İnvestorlar da investisiya qoyarkən hansı dərəcədə riski üzərinə götürməklərindən asılı olaraq qiymətli kağızları seçirlər. 193 Son on illiklərdə qərarların qəbulunda elmi-texniki yeniliklərdən, innovasiyalardan istifadənin sürətinin və miqyasıının artması risklərin idarə olunmasını asanlaşdırmışdır. Bunun səbəbi bazarda risklərin bölüşdürülməsi ilə əlaqəli bazarda tələb və təklifdə baş verən dəyişikliklərdir. Telekommunikasiya sahəsindəki yeni kəşflər, informasiya və maliyyə nəzəriyyəsinin işlənməsinın yeni metodları risklərin qəbulu zamanı diversifikasiya və ixtisaslaşma üçün çəkilən xərcləri xeyli azaltmışdır. Lakin eyni zamanda valyuta kurslarının, faiz dərəcələrinin və məhsulların qiymətlərinin dəyişkənliyi risklərin idarə olunması zamanı adekvat qərarların qəbul olunmasına tələbi artırmışdır. Bu səbəbdən 70-80-ci illərdən başlayaraq fyuçers, opsion, svopların sürətli inkişafını bazarın təsiri ilə baş verdiyini izah etmək mümkündür. Risklərin bazarın bütün iştirakçıları arasında bərabər paylanılmasını iddia edən və yalnız fərziyyə olunan ideal bazar reallıqda heç vaxt mövcud olmamışdır. Çünki real həyatda belə bir vəziyyətin yaranması üçün çoxlu sayda amillər mövcuddur ki, onları heç vaxt aradan qaldırmaq mümkün deyildir. Bu amillərdən ikisi daha əsasdır ki, onlar əməliyyat xərcləri və psixoloji məsələlərdir. Əməliyyat xərclərinə sığorta şirkətləri və fyuçers bazarlarının fəaliyyət göstərməsi üçün, həmçinin alqı-satqı müqavilələrinin bağlanması və onların icrası üçün çəkilən xərclər daxildir. Bu təşkilatların fəaliyyətindən daxil olan gəlirlər, onların yaradılması və fəaliyyətinə çəkilən xərclərdən artıq olmayınca yaradılmır. İkinci amil olan, psixoloji probemlərə, ilk növbədə, məsuliyyətsizlik və qeyri-əlverişli seçim daxildir. Məsuliyyətsilik riskə Yüklə 2,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|