30
Bizim yaşadığımız Kainatın genişlənməsini bizə mə-
lum olmayan bir kütl
ə forması idarə edir. Təbii ki, bizə qa-
ranlıq cismin olduğu və onun olması haqqında vakuum tipli
t
ənliklər məlumdur. Bizə məlum deyildir ki, qaranlıq ener-
jinin v
əziyyəti haqqında tənlik necə dəyişəcək. Bu o, demək-
dir ki, Kainatın gələcəyi haqqında olan mülahizələr kosmo-
loji baxımdan adekvat deyil. Bundan başqa qaranlıq cismin
t
əbiəti, kosmologiya sabiti haqqında məlumatlar çox azdır.
Kosmologiyanın gündəliyində qalaktikaların və kvazarların
əmələ gəlməsi, Kainatın Başlanğıcı və təkamülü, hissəciklə-
rin yerarxiyası, bir–birinə təsirləri və başqa məsələlər durur.
Qoyulmuş problemlər ya nəzəri məsələdir, ya nəzəri
m
əfkurədir ki, onlar üçün eksperimental verilənlər yoxdur.
Bu probleml
ərin bir neçəsi qarşılıqlı bağlıdırlar. Məsələn,
əlavə ölçmələr və ya supersimmetriya ierarxiya problemini
h
əll edir. Belə qəbul edilir ki, kvant cazibəsinin tam nəzəriy-
y
əsi çox sayda suallara cavab verə bilər. Kvant mexanikasını
v
ə ümumi nisbilik nəzəriyyəsini bir-biri ilı razılaşdırılmış
vahid n
əzəriyyəyə çevirmək olarmı? Razılaşdırılmış vahid
n
əzəriyyə hipotetik qravitonu istifadə edəcəkdirmi? Kvant
cazib
ə nəzəriyyəsinin nəticəsi kimi, nisbilik nəzəriyyəsü
böyük v
ə kiçik miqyaslar üçün, yaxud fövqəladə başqa bir
hal üçün d
əyişəcəkmi? Kainat nə üçün iri miqyaslarda
bircinsli, xırda miqyaslarda isə bircinsli deyil (qalaktikalar,
31
qalaktikalar toplusu)? M
əkan - zaman diskretdir, yoxsa fasi-
l
əsiz? Qara dəliklər, məlumatların qara dəliklərdə itməsi,
Houkinq şüalanması haqqında nə deyə bilərik? Prinsip eti-
barı ilə hansı fiziki səbəb var ki, başqa kainatlar olsun? Kai-
natın inflyasiya modeli doğrudurmu? Biz nədən bilirik ki,
hazırkı dövr zamanın orta dövrüdür? Kainatın gələcəyi necə
h
əll olunur? Kainat Böyük Buzlaşmaya doğru, Böyük Ayrıl-
maya doğru, Böyük Sıxılmağa doğru, Böyük Qayıtmaya
doğru istiqamətlərdə necə hərəkət edir? Zaman məkandan nə
il
ə fərqlənir?
Slayfer planetl
ərin, ulduzların və dumanlıqların spekt-
ros
kopiyasını yaratdı. Qlobal qruplar və spiral dumanlıqlara,
y
əni radial sürəti müəyyən etmək üçün xeyli ölçmə apardı.
Bu işdə o birinci (1912) idi. Qalaktikaların spektrlərində
(1912-
14) qırmızı sürüşməni qeyd etdi. Slayfer 1917-ci ildə
apreld
ə, Filadelfiyada konfransda çıxış etdi. O zaman o 25
qalak
tikanın sürətni ölçmüşdü və onlardan yalnız dördü Gü-
n
əşə tərəf hərəkət edirdi, qalanı uzaqlaşırdı. 1915-ci ildə, Al-
bert Eynşteyn cazibə formulasını - ümumi nisbilik nəzəriy-
y
əsini yaratdı. 1917-ci ildə noyabrda, holland astronomu
Villem Sitter qeyd etdi ki, mü
əyyən şərtlər daxilinndə Eynş-
teyn t
ənliklərinin həlli var. O göstərdi ki, Kainat stasionar
deyil v
ə müxtəlif istiqamətlərdə genişlənır. Sitter ilk dəfə
“
Kainat genişlənır” terminini işlətdi.
32
Artur Eddinqton Sitterin n
əzəriyyəsini Slayferin müşa-
hid
ələri ilə əlaqələndirdi və müəyyən etdi ki, məsafə uzaq-
laşdıqca, qalaktikaların sürəti artır. Elm tarixində belə bir
m
əfkurə mövcuddur ki, qalaktikaların genişlənməsini Xabbl
k
əşf edib. Bu həqiqət deyil. Qalaktikaların genişlənməsini
Slayfer k
əşf etmiş və öyrənmişdir.
Kainat -
bizim qazandığımız biliklərimizin qarşısında
böyk bir sirridir. Burada
əmələ gələn sualların cavabının
sirrl
ərı və ümid yeri, gözəllik və müxtəliflik, mikrodünya və
kosmos, açıqlıq və qapalılıq yanaşı mövcuddur.
Əgər biz Kainat dinamikasının qanunlarını kosmolo-
giyanın problemlərinə tətbiq etsək, onda biz qoyulan sual-
ların həllini anlamağa yaxınlaşarıq. Bu mənada demək olar
ki, Kainat dinamikası klassik kosmologiyanın inkişaf edən
v
ə ümumiləşdirməsinin nəticəsi kimi yaranmışdır və funda-
men
tal qarşılıqlı əlaqələrin bütün qrupları üçün tətbiq oluna
bil
ər.
33
4. ST
İVEN VAYNBERQİN YEKUN
NƏZƏRİYYƏSİ HAQQINDA ARZULARI VƏ
ST
İVEN HOUKİNQİN VAHİD NƏZƏRİYYƏ
YARATMAQ ÜÇÜN
İKİ MƏSƏLƏSİ
Q
ədim yunanlar dünyanın başlanğıcının nəinki qeyri -
m
əlum olduğuna inanırdı həm də hesab edirdilər ki, o dərk
oluna bil
ər. Həmin vaxtlardan və xüsusi ilə axırıncı yüzillik-
l
ərdə bizim bütün biliklərimizi qane edən, bütün suallarımızı
c
avablandıra bilən, mütləq formullara, Başlanğıc (yekun)
n
əzəriyyələri açmaq üçün həddindən çox addımlar atılıbdır.
M
ənə elə gəlir ki, həqiqəti dərk etmək üçün atılmış bu
addımlar özünü doğruldacaqdır. Mən həm də ona görə belə
deyir
əm ki, özüm də bu ideyaya müsbət yanaşıram.
Nobel mükafatı laureatı Stiven Vaynberq “Yekun nə-
z
əriyyə haqqında arzular” kitabında yazır: “Biz nəyi nəzərdə
tutub deyirik ki, bir elmi prinsip o birisini “izah edir”? Biz
haradan bilirik ki, bütün bu izahların ümumi başlanğıc nöq-
t
əsi var? Bu nöqtəni biz nə vaxtsa açacağıqmı? Biz buna nə
q
ədər yaxınıq? Yekun nəzəriyyə nəyə oxşayacaq? Fizikanın
hansı bölmələri yaşayacaq və qalacaq? Bu nəzəriyyə həyatın
v
ə düşüncənin fenomenləri haqqında nə deyir? Və nəhayət,
biz yekun n
əzəriyyəni açarkən, elmlə və insan əqli ilə nələr
baş verəcəkdir?.. Mənim fikirimcə yekun nəzəriyyə vardır
Dostları ilə paylaş: |