41
rir. O, nəinki istehsaldaxili texniki-təşkilatı amillərdən,
eyni zamanda kənar amillərdən də asılıdır. Müəssisənin və
onun vəsilələrinin məqsədəuyğun ölçüsünün müəyyənləş-
dirilməsinə, əsasən, aşağıdakı texniki-təşkilati amillər təsir
göstərir: buraxılan məhsulların xalq təsərrüfatı əhəmiyyəti,
xarakteri və həcmi, istehsalın texniki və təşkilati səviyyə-
si, xammal mənbələrinin və hazır məhsul istehlakçılarının
yerləşdirilməsi, müəssisənin və onun əsas vəsilələrinin
istehsal güclərinin inşası və mənimsənilməsi müddətləri,
ölkənin müdafiə qabiliyyəti və s. Elmi-texniki tərəqqi aq-
reqatların iriləşdirilməsinə, çəkisinin və gücünün bir vahid
hesabı ilə onların məhsuldarlığının artırılmasına, texnoloji
proseslərin intensivləşdirilməsinə imkan verir. Bununla
əlaqədar olaraq müəssisə və onun vəsilələrinin ən məqsə-
dəuyğun ölçülərinə mütəmadi olaraq baxılmalıdır. Müəssi-
sə və onun səmərəli ölçüsü xammalın, materialların və ha-
zır məhsulların istehsalçı məntəqədən istehlakçı məntəqə-
lərinə daşınması, saxlanılması və istehlakçı şərtləri, ida-
rəetmənin mürəkkəbliyi, həmin vəsilələrin kollektivlərinin
işlədikləri sosial şərait nəzərə alınmaqla müəyyən edilir.
Müəssisənin istehsal quruluşunun təkmilləşdirilməsi-
nin əsas imkanları bunlardır:
a)
kiçik istehsalların birləşdirilməsi – idarəetmə apa-
ratında çalışan işçilərinin sayını xeyli azaltmağa, yüksək
məhsuldarlı maşın və avadanlıqların tətbiqinə, istehsalın
mexanikləşdirilməsi və avtomatlaşdırılması səviyyəsinin
yüksəldilməsinə şərait yaradır ki, bu da istehsalın həcmi-
nin artırılmasının zəruri şərtlərindəndir;
b)
sexsiz istehsal quruluşunun tətbiqi nəticəsində
sex xərcləri tamamilə aradan qaldırılır və bu məhsulun
maya dəyərinin aşağı salınmasına imkan verir. Sexsiz is-
tehsal quruluşu, əsasən, fərdi və kiçik seriyalı istehsal şə-
42
raitində və neft-qazçıxarma idarələrində daha geniş tətbiq
edilir;
c)
əsas, köməkçi və xidmətedici sex və təsərrüfatlar
arasında səmərəli nisbətlərin təmin olunması, yəni imkan
dairəsində çalışmaq lazımdır ki, müəssisənin sexlərinin
sayı çox olsun. Çünki bu, müəssisənin məhsul buraxma
qabiliyyətini artırır;
d)
istehsalın idarə edilməsində avtomatlaşdırılmış
idarəetmə sistemlərinin tətbiqi – idarəetmə aparatında çalı-
şan işçilərin sayını azaldır. Çünki burada idarə olunan ob-
yektin vəziyyəti haqqında məlumatların verilməsi, saxla-
nılması və yenidən işlənilməsi iqtisadi – riyazi metodların
və modellərin, elektron – hesablama texnikasının köməyi
ilə avtomatik yerinə yetirilir;
e)
iş yerlərinin attestasiyası – hər bir iş yerinin mütə-
rəqqi texniki, texnoloji, təşkilati nəticələrə, əməyin müha-
fizəsi tələblərinə, qabaqcıl təcrübəyə, normativ və stan-
dartlara uyğunluğunun və təkmilləşdirilməsi məqsədilə
kompleks qiymətləndirilməsinə imkan verir. İş yerlərinin
attestasiyasının əsas vəzifəsi – iş yerləri sayının işləyənlə-
rin sayı ilə tarazlaşdırılmasından, istehsalın səmərəliliyinin
yüksəldilməsindən, əmək məhsuldarlığının artırılmasın-
dan, əsas fondlardan və əsaslı vəsait qoyuluşundan effektli
istifadə edilməsindən ibarətdir. Limitsiz iş yerlərinin ləğv
edilməsinə, mütərəqqi iş yerlərinin aşkar edilməsinə, iş
yerlərinin səmərələşdirilməsi üzrə tədbirlərin işlənib hazır-
lanmasına və həyata keçirilməsinə və s. imkan verir. İş
yerlərinin attestasiyasını həyata keçirmək üçün müəssisə-
nin rəhbəri həmkarlar ittifaqı komitələri ilə birlikdə fəhlə-
lərin, mütəxəssislərin və qulluqçuların, səmərələşdiricilə-
rin geniş iştirakı ilə attestasiya komissiyaları (müəssisə
miqyasında həyata keçirilən işlərin xarakterindən asılı
olaraq) yaradır.
43
FƏSİL 3. SAHİBKARLIQ FƏALİYYƏTİNİN
FORMALARI VƏ NÖVLƏRİ
3.1. Sahibkarlıq fəaliyyəti və onun inkişaf mərhələləri
Azərbaycan Respublikasında sahibkarlıq fəaliyyətinin
formalaşması və inkişafında “Sahibkarlıq haqqında” Azər-
baycan Respublikasının qanunu [4] mühüm rol oynamışdır.
Qanunda Azərbaycan Respublikasında sahibkarlıq fəaliy-
yətinin prinsiplərini, hüquq və vəzifələrini, onun dövlət tə-
rəfindən müdafiə və təqdim olunmasının forma və üsulları,
dövlət və digər təşkilatlarla münasibətlərini müəyyənləşdir-
mişdir. Qanunda göstərilir ki, sahibkarlıq fəaliyyəti ilə
Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşı, hüquqi, fizi-
ki şəxslər, xarici ölkələrin vətəndaşları məşğul ola bilər.
Lakin milli və xarici dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri –
məmurları sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul ola bilməzlər.
“Sahibkarlıq haqqında” qanunda sahibkarların hüquq və və-
zifələrinin şərhinə geniş yer verilmişdir.
Sahibkarların aşağıdakı hüquqları vardır:
- istənilən müəssisələri yaratmaq və onların idarəet-
mə orqanlarında iştirak etmək;
- dövlət və digər mülkiyyət formalarına əsaslanan mü-
əssisələrin əmlakını tamamilə və ya qismən mənimsəmək;
- başqa müəssisələrin fəaliyyətində payçı kimi iştirak
etmək;
- işçiləri işə qəbul etmək və onların əməyinin ödənil-
məsinin forma və sistemlərini müəyyənləşdirmək;
- təsərrüfat və maliyyə fəaliyyətini müstəqil həyata
keçirmək;
Dostları ilə paylaş: |