7
Müəssisələr öz məhsullarını dolayı yolla realizə
edərkən məhsulun hərəkətini iki istiqamətdə aparırlar:
a) “müəssisə – topdansatış” ticarət təşkilatı – pəra-
kəndə satış ticarət təşkilatı – istehlakçılar;
b) “müəssisə – pərakəndə satış ticarəti –istehlakçılar”.
Birbaşa yolla məhsulun realizə olunmasında–öz özlü-
yündə nə topdansatış və nə də pərakəndə satış təşkilatları
iştirak etmirlər, birbaşa məhsulun müəssisədən istehlakçıya
hərəkəti sadələşir – bir qütbdə müəssisənin özü və digə-
rində ilə bilavasitə onun məhsulunun istehlakçısı dayanır.
İqtisadi baxımdan məhsul satışının birbaşa forması
sərfəlidir, çünki istehsalçı müəssisənin məhsulunun qiymə-
tinə birinci istiqamətdə iki ticarət təşkilatının (topdansatış
və pərakəndə satış), ikinci istiqamətdə işə topdan satış “ti-
carət əlavələri” əlavə olunmurlar. Lakin məhsul istehsal
edən müəssisə hər iki ticarət təşkilatlarının xidmətindən is-
tifadə etmir, əhəmiyyət kəsb edən cəhəti isə budur ki,
müəssisənin öz əsas işindən “yayılmasının” qarşısı alınır.
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində işləyən ölkələrin səna-
ye müəssisələri yuxarıda göstərilən satış kanallarının kon-
kret şəraiti nəzərə alınmaqla hər üçündən eyni vaxtda, pa-
ralel olaraq istifadə edə bilirlər.
Öz məhsulunu dolayı yolla realizə edən müəssisə ilə
birbaşa realizə edən müəssisə arasında fərq təkcə ondan
ibarətdir ki, öz məhsulunu son istehlakçıya özü satır, özü
həm istehsal və həm də kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul
olur. Bu müəssisələri həm müəssisə, həm də firma adlan-
dırmaq olar. Ticarət təşkilatlarından istifadə etməklə məh-
sullarını istehlakçılara çatdıran müəssisələr yalnız müəssi-
sədir. Deməli, bütün istehsal firmaları
həm də müəssisədir,
lakin bütün müəssisələr firma olmaya da bilərlər. Müəs-
sisə yalnız bir fəaliyyət növü ilə – istehsalla məşğul oldu-