Вцгар ящмяд
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
151 sənətindəki «qafiləsari-karivani-qəm»in yeni formada görüntüsü, müstəmləkəçilik məngənəsinə sıxılan, istismar olunan bir millətin yeni bədii ədəbiyyat qəhrəmanları düşərgəsinin yaradılması nəticələniridi. Bu həm də bir tərəfdən klassik lirik romantik qəhrəman tipinin çağdaş üsyankar şair, mücadiləçi ilə əvəz olunması, digər tərəfdən isə bədii təfəkkür imkanlarının daha da genişləndirilməsi idi. Azərbaycan romantikləri müxtəlif janrlarda yazdıqları orijinal qələm məhsulları ilə, habelə tərcümələrlə bədii sənətkarlıq emalatxanasına dünya ədəbiyyatının Promotey, Faust, Bonivar, Çayl Harold, Karl Moor, Hamlet, Otello, Janna Dark, Mefistofel, Robinzon Kruzo, Don Kixot, Gavə, Rüstəm Zal, Səyavuş kimi müxtəlif xarakterli surətlər gətirir, ədəbi mühitdə yeni qəhrəmanların yaranmasına və mənəvi dəyərlərin formalaşmasına çalışırdılar. Romantizmin klassik qərb tarixinə sadəcə milli mübarizlik pafosu deyil, həm də nikbin ruh (dözüm, sədaqət, vəfa, inam), ideal gələcək barədə çoxsaylı rasional düşüncələr və H.Cavidin «Hərb və fəlakət» (1916) şeirindən götürülən aşağıdakı misralar fikrimizi təsdiqləyir: Bütün bəşər nə hüquq istiyorsa həp alacaq, Qəvi zəif ilə bir yerdə kamiran olacaq! Demək ki, qalmayacaq zülmdən cahanda nişan? Aman, nə dadlı bir əfsanə, həm də süslü yalan! Əvət, bu nəşəli, həm şairanə bir xülya, Xəyala, hissə pək uyğun sevimli bir röya… 1 1920-1937-ci illər Füyuzat ədəbi məktəbinin əleyhinə yönələn tərəddüdlərlə dolu ideoloji təzyiq və təsirlərlə səciyyəvidir. Bolşeviklər Azərbaycanı işğal edərək Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətini devirəndən sonra totalitar rejim, bolşevik ruhu, kommunist düşüncəsi getdikcə ədəbi mühitə hakim kəsilir, sosialistlərin çekist məntiqi ilə ədəbiyyata qiymət verilir, ədəbiyyatı bütövlükdə kommunizm idealına 1 Щ.Ъавид. сечилмиш ясярляри (3 ъилддя, Ы ъилд). Бакы, Азярбайъан Дювлят няшриййаты, 1968, сящ.62. 152 tabe tutmaq istəyən yeni nəslin əksəriyyəti marksist-leninçi metodologiyaya əsaslanaraq füyüzatçı-romantiklərə qarşı hücuma keçdilər. Bu, xəyanətkar və satqın, eyni zamanda riyakar insanların romantiklərimizə qarşı mübarizələrinin şiddətlənməsini şərtləndirən digər amillər sırasında onların türkçülüyü və islamçı görüşləri idi. Füyuzatçıların – romantiklərin birmənalı şəkildə pantürkist, panislamist, mühafizəkar, mürtəce, millətçi və s. epitetlərlə siyasi cəhətdən damğalanması həmin mərhələyə aiddir. Lakin İ.V.Stalinin vəfatından sonra SSRİ miqyasında ictimai-siyasi mühitdə olduğu kimi, ədəbi-elmi və bədii düşüncədə də müəyyən dəyişikliklər başladı. Xüsusilə 1937-ci ildə repressiya qurbanı olanlara bəraət verilməsi həmin işi sürətləndirdi. Bu, Azərbaycanda da öz əks-sədasını tapdı və normal ədəbi-bədii yaradıcılıq iqliminin durulaşmasına müəyyən təsir göstərdi. M.Cəfərov, M.Cəlal, K.Talıbzadə, Ə.Mirəhmədov, B.Nəbiyev, Q.Qarayev, F.Hüseynov, M.Əlioğlu, Ə.Saraclı, V.Osmanlı, R.Zəka və onlarca başqaları milli romantiklərimiz haqqında ciddi elmi mülahizələr söyləyir, onların yaradıcılıq nümunələrini əvvəlki dövrdən fərqli olaraq, ictimai-siyasi prinsiplərlə yox, bədii-estetik tələblərlə təhlilə cəlb edir, sənətkarlıq məsələlərinə üstünlük verirdilər. Romantiklərimizin obraz və ideyalar aləmi, bədii sənət orijinallığı milli ədəbiyyatşünaslığın predmetinə çevrilirdi. Ədəbi-elmi fikirdə və nəzəri-estetik təhlildə tədricən ənənəvi marksist-leninçi görüşlər deformasiyaya uğrayır, tarixə (o sıradan ədəbiyyat tarixinə) siniflərin ictimai-siyasi mübarizələr səhnəsi kimi baxanların ateist ruhlu, materialist məntiqli monoton mülahizələrinin yerini polifonik təhlil üsulu tutmağa başlayırdı. Lakin Azərbaycan romantiklərinin bədii yaradıcılıq irsi təkcə füyuzatçılıqla tükənmir. Məhşur alim və tədqiqatçı Əziz Mirəhmədovun M.Hadi haqqında dediklərini ümumiləşdirsək, bunu bütünlüklə romantizm mədəniyyətimizin tarixi və təcrübəsinə aid etmək olar: «Xalq mövzusu Hadidə digr mövzularla – Vətən və azadlıqla bağlıdır. 153 Əslində şairin bütün poeziyası bu üç mövzu ətrafında səpələnmişdir. Çünki onun fikrincə, azadlıq olmayan yerdə nə azad vətən, nə də asudə nəfəs alan xalq, nə onun tərəqqisi, nə azad vicdan, azad söz, nə də ümumi xoşbəxtlik ola bilər». 1 Bədii ədəbiyyatın milli dəyər, mənəvi vicdan, əxlaqi yaddaş, tərbiyəvi təsir rolunda əyaniləşən, fərdiyyətə, cəmiyyətə və xalqa əməli xidmət göstərən, fəlsəfi dünyagörüşünün ölçüləri ilə bədii əsərin ideoloji və tərbiyəvi təsir gücünü şərtləndirən, fərdi və əxlaqi mövqe fəallığının – vətəndaşlığın təsdiqinə və təsbitinə gətirib çıxaran, mənəvi axtarışlarla zəngin, bir-birindən gözəl və möhtəşəm əsərlər yaradan Azərbaycan romantiklərinin əsl xəlqilik və ideyalılıq səviyyəsində həqiqi yazıçı vicdanının narahatlığı səviyyəsində ucadan səslənən yaradıcılığa indi də şəxsi səadətin tamlığını, ictimai-mənəvi bütövlüyünü, xalqın və Vətənin taleyini mühafizə etməyə qadirdir. Daim əsərlərində həqiqət, gözəllik, işıqlı gələcək, xoşbəxtlik arayan Hüseyn Cavid sanki Azərbaycanın bu gününü görürmüş kimi bunu poetik tablolarda belə təsvir edirdi: …Hər günəşə vardım, çiçəklər güldü Sevdalı bülbüllər səlama gəldi. Hər bəzmə uğradım meylər töküldü, Qədəhlər öpüşüb xurama gəldi. Realizm. Dünya ədəbiyyatının mərkəzi istiqamətlərindən biri olan realizm burjua dövründə özünün ən kamil, ən yetkin formasına çatmışdı. Bu, əsrlər boyu davam edib gələn böyük, zəngin ədəbi ənənələr zəminində mümkün olmuşdur. Realizmin diqqət mərkəzində məhz həyatdakı qanunauyğunluqlar dayanır ki, bu da ona həmin qanunauyğunluqlara obyektiv surətdə xas cəhətləri ən dolğun şəkildə seçib götürmək imkanı verir. Bu imkan xüsusilə sənətin qarşısında 1 Я.мирящмядов. Азярбайъан романтизминин эюркямли нцмайяндяси М.Щади. Бах: М.Щади. Сечилмиш ясярляри, 2 ъилддя, Ы ъ., Бакы, «Елм», 1978, сящ.12. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|