Вцгар ящмяд
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
139 Həcmcə böyük olduğuna baxmayaraq, kompozisiya cəhətdən yığcam təsir bağışlayan V.Babanlının «Vicdan susanda» romanı rəvan, obrazlı bir dillə yazılmışdır. Surətlərin dili onların xarakterlərinə, həyat təcrübəsinə müvafiq olaraq fərdiləşdirilmişdir. Azərbaycan torpağının əlvan təbiəti, aran yerlərinin özünəməxsus gözəllikləri, Bakının, Abşeron bağlarının yayı, payızı məhəbbətlə çəkilmiş lövhələrdə əsərin bütün təhkiyəsinə xas olan daxili bir ahəngdarlıqla canlanır. Təmiz vicdan ən obyektiv meyardır, hər bir fakt və hadisənin, insan əməlinin əsl qiymətini verən universal məhək daşıdır. Vicdanın güclü səsini öz varlığında həmişə eşidənlər yüksək ictimai məsuliyyət hissinə malik olurlar. Belələri cəmiyyət qarşısında alnıaçıq və vüqarlıdır. Əsl vətəndaş hər cür subyektivizmdən yüksək durub, cəmiyyətdə fəal həyat mövqeyi tutmalı, insan taleyinə münasibətdə vicdanın susmasına yol verməməlidir. V.Babanlının «Vicdan susanda» romanında oxuculara aşılamaq istədiyi başlıca qənaət də bundan ibarətdir. Bədii yaradıcılıq ümumiyyətlə epik, lirik və dramatik növdə inkişaf edir. Epik və dramatik növün janrlarında yazılan bədii əsərlərdə obrazlar mühüm yer tutur. Burada əsas bədii məqsəd obrazları aydınlaşdırmaq, müəyyənləşdirmək, tipikləşdirmək və onları bir küll, bir vəhdət şəklində yaratmaq, lirik yaradıcılıq ilə ideya və duyğular aləminə dalmaqdır. Lirizmin əsas xarakteri fərdi və ictimai duyğuların tərcümanı olmaqdır. Lirika obyektiv varlığın subyektiv şəkildə ifadəsidir. XXI əsr yeni ədəbiyyatın yaranması, təzə təsvir və ifadə vasitələri axtarışları ilə irəliləyir. 140 ƏDƏBİ METOD VƏ CƏRƏYANLAR Klassizm. Fransız mütləqiyyətinin inkişafı tarixən mütərəqqi rol oynadığı bir dövrdə bərqərar olan klassizm rasionalist dünyagörüşü əsasında harmonik təbiətə humanist inamı bərpa edərək insanın şəxsi mənafeyinin ağıl və əxlaqi borcun hökmləri ilə tam birliyini tələb etmişdir. Klassinus latınca seçmək mənasını verir. Klassizm məktəbi Aristotel və Dekartın fikirlərinə dayanırdı. Ədəbiyyat və incəsənət xadimləri dövlət haqqında ideal təsəvvürü rəhbər tutaraq dövlət mənafelərinin hər hansı şəxsiyyətin mənafelərindən üstünlüyünü təsdiq edir və bunu şəxsiyyətin borcu, onun cəmiyyət qarşısında mənəvi məsuliyyəti sayırdılar. Bu klassizmdə ictimai, qəhrəmanlıq, vətənpərvərlik motivlərinin üstünlük qazanmasını şərtləndirirdi. Zahirən klassizm antik (klassik) sənətin nümunələrini təqlid edirdi. Əslində isə həm Qərbi Avropa ədəbiyyatında (Rasin, Kornel, Bualo, Molyer), həm də rus ədəbiyyatında (Sumarkov, Knyajnin, Trednanovski) klassizmin nümayəndələri çox vaxt öz dövrlərinin həyatını əks etdirirdilər, həyatın bir çox mühüm məsələlərini irəli sürürdülər və bədii yaradıcılıqda həyat həqiqəti prinsipini müdafiə edərək, bəzi cəhətlərdə «realizm» üçün zəmin hazırlayırdılar. Zaman, məkan və hərəkət vəhdəti klassizmin əsas tələblərindən idi. Fransız klassizminin ilk görkəmli simalarından olan Nikola Bualo (1636-1711) bədii və ədəbi-nəzəri sahələrdəki fəaliyyətində bu metodun ardıcıl tərəfdarı idi. Onun ən mühüm əsəri «Poeziya sənəti»ndə (1674) fransız klassizminin elmi prinsipləri şərh olunmuşdur. Bualonun estetikası rasionalizmə əsaslanırdı. Təbiəti bədii yaradıcılığın əsas prinsipi hesab edən Bualo həyata fərdi, subyektiv münasibətin əleyhinə çıxırdı. O, eyni zamanda xalq poeziyasına mənfi münasibət bəsləmiş, onu «bayağı», «qaba» sənət adlandırmışdır. Bualodan fərqli olaraq, onun italyan sələfi, məşhur 141 filosof, şair və alim «Nuhun gəmisi» poemasının, fəlsəfi sonetlərin, «Şamdan» komediyasının müəllifi Cordano Bruno (1548-1600) klassizmin əleyhədarı olmuşdur. Klassizm məktəbi yazıçıları həyatı olduğu kimi yox, sarayın hakim təbəqəsinin istədiyi kimi təsvir etməli idilər. Zaman, məkan və hərəkət vəhdətində fəaliyyət göstərən klassizmin məhdud qaydaları vardır. Zaman vəhdətinə görə əsərdə baş verən hadisələr müddət baxımından 24 saatı keçməməli idi. Məkan vəhdətinə görə, əsərdə təsvir olunan hadisələr ancaq bir məkanda olmalı idi. Bunun nəticəsində də yazıçı geniş süjet, mövzular üzərində işləyə bilməzdi. Hadisə və hərəkət (mövzu) vəhdəti tələbinə görə əsərdə yalnız bir mövzu, hadisələr xətti olmalı, bir-birindən doğan hadisələr bir xəttdən kənara çıxmamalı idi. Zaman və mövzuda vəhdət qaydası Aristotel təlimlərindən biri idi və dram əsərlərində uzun zaman hakim olmuşdur. Klassizim çox ziddiyyətli cərəyan idi. Rusiya və Qərb klassizminin ən yaxşı nümayəndələri öz dövrlərinin bu və ya digər cəhətlərini gözəl əks etdirən əsərlər yazırdılar (Molyerin komediyaları, Sumarkovun komediya və təmsilləri) böyük ictimai və psixoloji məsələləri işvqlandırmağa çalışırdılar (Rasinin, Sumarkovun faciələri). Lakin bu yazıçıların bir çoxu, eyni zamanda dövrlərinin silki əqidələrinə və geridə qalmış fikirlərinə uyaraq ayrı-ayrı hallarda həyat həqiqətini təhrif edir, qeyri-həyati və sxematik xarakterlər yaradır, xalq tərəfindən yaxşı anlaşılmayan dildə yazırdılar. Fransa və Rusiyada yaranıb bağlı olduqları ictimai zəminlər arasındakı oxşarlıq nəticəsində ümumi cəhətlərə malik olsalar da, bu ölkələrdə klassizm müstəqil, milli xüsusiyyətləri olan ədəbi cərəyan idi. İlk dəfə Şekspir əsərlərində klassizmin 3 vəhdət qaydasını pozmuşdur. XIX əsrdə artıq klassizm Rusiyada realizmin inkişafına mane olurdu. A.S.Puşkin, A.S.Qriboyedov, V.Q.Belinski klassizmin bir çox cəhətlərini tənqid etmişlər. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|