Вцгар ящмяд
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
136 edək. «Bığ» hekayəsində təhkiyəni dəlləyin bilməyərəkdən qırxdığı bığın ucbatından başı bəlalar çəkən, yersiz qısqanclıqdan ömür-gün yoldaşı tərəfindən günü göy əskiyə bükülən kişi, «46 bənövşə»də isə baş qəhrəmanın könül aləmindəki acı xatirələri, onun küskün məhəbbəti yazıçı tərəfindən obrazın dili ilə – təhkiyə yolu ilə təqdim olunur. Ləyaqətli sevgilisi, nişanlısı, hətta arvadı olan heykəltəraş Dərya yazıçının kəskin, ifşaedici hədəfidir. Dərya maşınına qoyub apardığı qızların gözünə qara gözlük taxır ki, görüb tanıyan olmasın. Şübhəsiz ki, burda gözlük rəmzi məna daşıyır. Bu, əslində Dəryanın öz çirkin hərəkətləri ilə cəmiyyət arasında, insanlar arasında tutmaq istədiyi qara bir pərdədir. Sonradan məlum olur ki, Könüllə evlənməsinin özü də Dəryaya başqalarının gözündən pərdə asmaq üçün lazımmış. «Mənim adım, sənətim, şöhrətim var… Subay gəzərəm, fikirləşərlər ki, bu, şarlatanın biridir». Dərya müəyyən bir mövqeyə çatdıqdan sonra əyyaşlığa qurşanır, «naturşitsa» adı ilə emalatxanaya gətirdiyi yüngül xasiyyətli qızlarla əylənir, evinə, ailəsinə, cəmiyyətə yad bir adama çevrilir və təbiidir ki, ciddi mənəvi iflasa uğrayır. Burada yazıçı Dəryanın xarakterini iki xətt üzrə oxucuya çatdırır. Bunlardan biri Dərya-Könül xətti, digəri isə Dərya-gəzəyən qızlar, əyyaşlıq, xəyanət xəttidir. Lakin hər iki xətt əsərin süjetinin tərkib hissəsidir. Daha doğrusu, onu tamamlayır. Azərbaycanda povest bir janr kimi XX əsrin ikinci yarısında formalaşmışdır. Roman. XII-XIII əsrlərdə Avropanın bir sıra ölkələrində təhkiyə üsulu ilə yazılan bütün əsərlər roman adlandırılırdı. Lakin zaman keçdikcə romanın əhatə dairəsi daha da genişlənmiş, roman anlayışı yeni məzmun kəsb etmiş, başqa epik janrlardan fərqli olaraq həyat hadisələri çoxistiqamətli, dolğun təsvir edilmiş, ziddiyyətlər genişlənmiş, mürəkkəb əlaqə və münasibətlər, onlarla lövhə və 137 mənzərə bir bədii mərkəzdə cəmləşmişdir. Roman janrı Avropada inkişaf etmiş, sonralar isə bütün dünyada ayaq tutub yerimişdir. Avropada təxminən XII-XIII əsrlərdə yazılan romanlar əsasən bir qayda olaraq tarixi mahiyyət daşıyırdı. Buna görə də İspaniya, İngiltərə, İtaliyada və başqa ölkələrdə roman «roman» deyil, «tarix» və ya «həyatın tarixi» adlandırılırdı. Lakin bu o demək deyildi ki, roman bilavasitə tarixdə baş verən ictimai-siyasi hadisələrdən və yaxud müharibələrdən bəhs edir. O vaxtın romanları sehrli, fantastik, nağılvari təhkiyə idi. XVI-XVIII əsrlərdə isə yeni tarixi şərait, ictimai- siyasi mühit, estetik ölçü və meyarların təzə yönə düşməsi Avropanın bir çox ölkələrində bədii ədəbiyyatı hərtərəfli inkişaf etdirmişdir. Bu dövrdə İspaniyada Servantesin «Don Kixot», Alemanın «Lasarionun tarixi» və «Qusman» romanları Avropa bədii fikrində əhəmiyyətli bir hadisəyə çevrilmişdir. Odur ki, Avropanın başqa ölkələrində də roman janrına böyük maraq oyanmış, Fildinq, Cek, Qrim, Tomas Deloni, Russo, Stern, Höte, Şarl Sorel, Tevara, Fyürter, Neş, Antuan Prevo, Riçirdson, Mopassan, Balzak və b. roman ustalarına çevrilmişlər. XX əsrin əvvəllərində isə C.Bayron və V.Hüqo kimi nəhəng yazıçılar roman janrına müraciət etmiş və olduqca möhtəşəm əsərlər yaratmışlar. Müxtəlif üslublu sənətkarlar – Z.Sand, O.Balzak, F.Stendal, E.Zolya, F.Kuper, A.S.Puşkin, T.Flober, V.Sxot, C.Dikkens, P.Merime, Ş.Bronte, V.V.Tekkerey, L.N.Tolstoy, A.Frans, T.Mann, U.Folkler, Z.Marağayi, C.Bayron, V.Hüqo və b. bütün dünya estetik fikrinə öz romanları ilə olduqca müsbət təsir göstərmişlər. Azərbaycanda roman janrı əsasən XX əsrin 20-ci illərində meydana gəlmişdir. Bir çox hallarda sosializm ideologiyasını təbliğ etməyə məcbur olan sənətkarlarımız bütün bu çərçivələrə baxmayaraq, öz istedadlarının geniş imkanlarından istifadə edərək, bir çox hallarda milli dəyərlərə əsaslanmış, sözaltı mənalarla, dərin psixoloji məntiqlə gözəl sənət əsərləri yaratmışlar. Şübhəsiz ki, bu 138 sənətkarlar sosializm ideologiyasına deyil, azad düşüncələrinə əsaslansaydılar, daha möhtəşəm, daha bəşəri, daha dəyərli əsərlər yaradardılar. Lakin bəzi yazıçılar sosializm ideologiyasını ifrat dərəcədə təbliğ etmək üçün və rəhbərliyin etimadını qazanmaq üçün Azərbaycanın tarixini təhrif edərək, ona ləkə yaxaraq bir sıra cılız əsərlər yazmışlar. Bu yazıçılardan biri də Qılman İlkindir. Qılman İlkinin «Şimal küləyi» romanında hadisələr elə təsvir olunur ki, guya 1918-ci ildə türk-islam ordusu zrbaycan xalqına soyqırım tətbiq etməyə gəlmiş, Azərbaycan xalqı isə öz erməni «qardaşları» ilə birləşib müsəlman türklərini Qafqazdan qovmuşlar. Azərbaycan oxucusunda yanlış təsəvvürlər oyadan, ona düşmənini dost kimi, dostunu isə düşmən kimi göstərən, uydurma və cəfəngiyyatla dolu bu cür romanlar geniş oxucu kütləsi tərəfindən o qədər uğur qazana bilməsələr də, qəddar və işğalçı ermənilərin dəyirmanına su tökmüş və onlar üçün Azərbaycan xalqının tarixinə, keçmişinə və bu gününə böhtanlar atmağa zəmin yaratmışdır. Roman məzmununa və həsr olunduğu mövzuya görə müxtəlif səpgili olur. Buna görə də tarixi roman, məhəbbət romanı, psixoloji roman və s. terminlər işlədilir. Azərbaycan tarixi romanının ən gözəl nümunələrini M.S.Ordubadi, Mir Cəlal, Ə.Sadıq, Ə.Əbülhəsən, Ə.Vəliyev, H.Babayev, İ.Şıxlı, F.Kərimzadə, Ə.Cəfərzadə və b. yaratmışlar. XX əsrin son onilliklərində İsmayıl Şıxlının «Dəli Kür», İlyas Əfəndiyevin «Sarıköynəklə Valehin nağılı», V.Babanlının «Vicdan susanda», F.Kərimzadənin «Xudafərin körpüsü», «Çaldıran döyüşü», Ə.Hacızadənin «İtkin gəlin», «Əfsanəsiz illər», «Ayrılığın sonu yoxmuş», H.Seyidbəylinin «Cəbhədən cəbhəyə» əsərləri bütün dolğunluğu ilə realist bədii inikası üçün bir janr kimi romanın tükənməz imkanlarını nümayiş etdirməyə xidmət göstərmişdir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|